استروژن و هر آنچه باید در مورد آن بدانید

استروژن یک هورمون جنسی است که برای حفظ سلامت جنسی و تولید مثل نقش حیاتی ایفا می کند. به طور طبیعی، سطح این هورمون در طول سیکل قاعدگی در نوسان بوده و در طول یائسگی کاهش می یابد. بالا یا پایین بودن مداوم سطح آن ممکن است به دلیل وضعیتی باشد که نیاز به مراجعه به پزشک دارد.

در این مقاله از دپارتمان زنان و مادران مجله سلامت دکتر بهشتیان با عملکرد هورمون استروژن و سطح آن در بدن آشنا خواهید شد.

استروژن چیست؟

استروژن یکی از دو هورمون جنسی است که در زنان ترشح می شود. این هورمون در کنار هورمون پروژسترون نقش مهمی در سلامت باروری شما ایفا می کند. به وجود آمدن ویژگی های جنسی ثانویه (رشد سینه ها، باسن و …)، پریود، بارداری و یائسگی تا حدودی به وجود آن در بدن بستگی دارد.

هورمون استروژن در عملکرد سایر سیستم های بدن نیز نقش مهمی دارد؛ به همین دلیل گرچه این هورمون عمدتا در بدن زنان ترشح می شود ولی در مردان هم این هورمون را تولید می شود.

انواع استروژن

استروژن به سه شکل عمده تولید می شود:

• استرون (E1): شکل اولیه استروژنی است که بدن شما پس از یائسگی می سازد.
• استرادیول (E2): شکل اولیه استروژن در بدن شما در طول سال های باروری بوده و قوی ترین نوع استروژن به شمار می رود.
• استریول (E3): شکل اولیه استروژن در دوران بارداری است.

استروژن چه نقشی در سلامت باروری زنان دارد؟

این هورمون مانند همه هورمون ها، یک پیام رسان شیمیایی است و به بدن شما می گوید چه زمانی فرآیندهایی که بر سلامت جنسی و باروری شما تاثیر می گذارند را شروع و متوقف کند. این فرآیندها تغییرات مهمی در بدن شما به وجود می آورند.

بلوغ

سطح استروژن در طول دوران بلوغ افزایش می یابد. این افزایش منجر به بروز ویژگی های جنسی ثانویه مانند رشد سینه ها و تغییر در ترکیب کلی بدن می شود.

سیکل قاعدگی

استروژن در کنار هورمون های ساخته شده در مغز (FSH و LH) و پروژسترون، نقش مهمی را در سیکل قاعدگی ایفا می کند. این هورمون ها با حفظ تعادل، پریود شما را منظم نگه می دارند. استروژن در تخمک گذاری (زمانی که تخمدان شما یک تخمک آزاد می کند) نقش دارد و پوشش داخلی رحم (آندومتر) را ضخیم تر می کند تا برای بارداری آماده شود.

بارداری و باروری

تولید استروژن در روزهای منتهی به تخمک گذاری به اوج خود می رسد و در آن زمان شما در بارورترین حالت خود قرار دارید. همچنین این هورمون، مخاط دهانه رحم را رقیق تر می کند تا اسپرم به راحتی از طریق آن خود را به تخمک برساند و بارور شود. این تغییرات به شما کمک می کند تا در صورت داشتن رابطه جنسی به آسانی باردار شوید.

صرف نظر از سیکل قاعدگی به طور کلی وجود این هورمون باعث می شود که رابطه جنسی راحت تر شود. استروژن، دیواره های واژن را ضخیم، منعطف و روان کرده و درد ناشی از رابطه جنسی را کاهش می دهد.

یائسگی

سطح استروژن در دوران قبل از یائسگی کاهش می یابد. محدوده دوران قبل از یائسگی ممکن است چند سال طول بکشد. یائسگی به طور رسمی زمانی شروع می شود که فرد به مدت ۱۲ ماه پریود نشود و این وضعیت معمولا حدود سن ۵۱ سالگی اتفاق می افتد. یائسگی، سطح این هورمون را کاهش می دهد و باعث می شود دیگر تخمک گذاری صورت نگیرد. کاهش استروژن می تواند علائمی مانند خشکی واژن، تغییرات خلقی، تعریق شبانه و گر گرفتگی را به دنبال داشته باشد.

استروژن اولیه در بدن شما در طول یائسگی از استرادیول (E2) به استرون (E1) تغییر می کند.

استروژن چه نقشی در سلامت باروری مردان دارد؟

این هورمون بر سلامت باروری مردان نیز موثر است. استروژن در میل جنسی، توانایی نعوظ تاثیر می گذارد.

سطح بسیار پایین آن می تواند منجر به کاهش میل جنسی شود و برعکس سطح بسیار بالای آن می تواند باعث بزرگ شدن سینه ها در مردان (ژنیکوماستی) شود.

مردانی که نگران سطح استروژن خود هستند می توانند به یک متخصص غدد مراجعه کنند.

استروژن غیر از باروری چه عملکردی دارد؟

این هورمون در تنظیم فرآیندهای مهمی در سیستم مربوط به استخوان بندی بدن، قلبی-عروقی و سیستم اعصاب مرکزی اهمیت داشته و بر سلامت کلی بدن تاثیر می گذارد.

استروژن در فرآیندهای زیر نقش دارد:

• سطح کلسترول
• سطح قند خون
• توده استخوانی و عضلانی
• گردش و جریان خون
• تولید کلاژن و رطوبت پوست
• عملکرد مغز از جمله توانایی در تمرکز

استروژن در کدام بخش بدن تولید می شود؟

تخمدان ها در طول سال های باروری بیشترین میزان استروژن را تولید می کنند. غدد آدرنال (غدد فوق کلیوی)، بافت چربی (چربی بدن)  و جفت (عضوی که اجازه می دهد مواد مغذی از مادر به جنین برسد) نیز در دوران بارداری این هورمون را تولید می کنند.

هومون تولید شده، پس از آزاد شدن از طریق جریان خون حرکت می کند تا به قسمتی از بدن برسد که باید آن را تحریک کند سپس به پروتئینی به نام گیرنده استروژن متصل شده و باعث می شود فرآیند آغاز شود. این گیرنده ها در سراسر بدن وجود دارند.

اختلالات رایج مرتبط با استروژن

استروژن در تمام فرآیندهای مربوط به سلامت زنان نقش دارد. برخی از رایج ترین آن ها عبارت اند از:

• بی اشتهایی عصبی: شرایطی مانند بی اشتهایی عصبی به دنبال کاهش سطح این هورمون به وجود می آید. استروژن بسیار کم می تواند باعث پریودهای نامنظم یا از دست دادن پریود (آمنوره) شود. افرادی که چربی بدن بسیار کمی دارند (مانند ورزشکاران) یا درگیر اختلال تغذیه هستند نیز ممکن است استروژن پایینی داشته باشند.
• سرطان سینه: مطالعات نشان می دهد که افزایش سطح این هورمون خطر ابتلا به سرطان سینه را افزایش نمی دهد ولی ممکن است در صورت ابتلا به سرطان سینه وضعیت آن را وخیم تر کند.
• آندومتریوز: این هورمون باعث ایجاد آندومترویز نمی شود ولی ممکن است درد ناشی از آن را افزایش دهد.
• اختلال عملکرد جنسی زنان: کاهش سطح این هورمون می تواند باعث تغییرات فیزیکی و عاطفی شده و لذت بردن از یک رابطه جنسی را کاهش دهد. با این حال تا زمان یائسگی از استروژن برای پیشگیری عوارض یائسگی استفاده نمی شود.
• سینه های فیبروکیستیک: نوسان سطح این هورمون در طول سیکل قاعدگی ممکن است باعث شود بافت سینه ها برجسته، حساس یا دردناک شود.
• ناباروری: سطح استروژن بالا و پایین می تواند سیکل قاعدگی را نامنظم کند. علل زمینه ای که منجر به کاهش و افزایش این هورمون می شود ممکن است با ناباروری مرتبط باشد.
• چاقی: سطح استروژن اغلب در میان افرادی که چربی بیشتری دارند بالاتر است.
• پوکی استخوان: سطح این هورمون می تواند استخوان های شما را ضعیف و شکننده کند.
• سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS): سندرم تخمدان پلی کیستیک زمانی رخ می دهد که تخمدان ها بیش از حد آندروژن تولید کنند. گاهی اوقات سطح استروژن در سندرم تخمدان پلی کیستیک نسبت به سطح پروژسترون بسیار بالا است.
• یائسگی زودرس یا نارسایی تخمدان: در این وضعیت تخمدان ها زودتر از موعد، تولید تخمک را متوقف می کنند (قبل از ۴۰ سالگی) در نتیجه تخمدان ها استروژن مورد نیاز بدن را ترشح نمی کنند.
• سندرم پیش از قاعدگی (PMS) و اختلال نارسایی پیش از قاعدگی (PMDD): تغییرات هورمونی دوره ای مرتبط با پریود می تواند منجر به تغییرات خلقی و علائم جسمی ناخوشایندی شود. کاهش استروژن به دنبال تخمک گذاری می تواند به دلیل PMS و PMDD باشد.
• سندرم تِرنر: در سندرم ترنر معمولا تخمدان ها به خوبی رشد نکرده اند و در نتیجه استروژن کمی تولید می کنند و افراد مبتلا به این عارضه ممکن است پریود نشوند و سینه های شان رشد نکند.
• سرطان رحم (سرطان آندومتر): سطح بالای این هورمون ممکن است در رحم یک پوشش داخلی ایجاد کند که نهایتا به رشد سلول های سرطانی منجر شود.
• فیبروم و پولیپ رحم: سطح بسیار بالای این هورمون ممکن است با تومورهای غیرسرطانی به نام فیبروم یا پولیپ هایی که در رحم شما رشد می کنند مرتبط باشد.
• آتروفی واژن (واژینت آتروفیک): سطح بسیار پایین این هورمون ممکن است باعث نازک و خشک شدن پوشش واژن شود. آتروفی واژن در دوران یائسگی و پس از آن بسیار شایع است.

تحقیقات در مورد نقش استروژن بر سایر عملکردهای بدن ادامه دارد. برای مثال، محققان به این نتیجه رسیده اند که این هورمون با برخی اختلالات غدد درون ریز و بیماری های دستگاه گوارش مرتبط است.

سطح طبیعی استروژن

سطح استروژن  در طول زندگی کاهش و افزایش می یابد و این نوسان طبیعی است. به عنوان مثال افزایش سطح این هورمون در طول دوران بلوغ و کاهش آن با نزدیک شدن به یائسگی امری طبیعی می باشد. افزایش سطح آن در طول تخمک گذاری بدن شما را برای بارداری مهیا می کند. همچنین طبیعی است که در طول دوره پریود، زمانی که نیازی به تغییرات بارداری نیست سطح استروژن کاهش یابد.

پایین یا بالا بودن سطح این هورمون به طور مداوم می تواند نشانه وضعیتی باشد که مستلزم مراجعه به پزشک است.

 پایین بودن مداوم سطح استروژن چه پیامدی به دنبال دارد؟

معمولا پایین بودن مداوم سطح این هورمون نشانه ای از نزدیک شدن به یائسگی است؛ همچنین می تواند نشان دهنده مشکل باروری، کمبود مواد غذایی یا سندرم ترنر باشد.

علایم ناشی از کاهش استروژن عبارت اند از:

• حساسیت سینه ها
• استخوان های ضعیف یا شکننده
• گر گرفتگی و تعریق شبانه
• پریود نشدن یا پریودهای نامنظم
• سردرد، مشکل در تمرکز
• خستگی، خواب آلودگی، مشکل خواب
• تغییرات خلقی، زودرنجی و افسردگی
• خشکی واژن که منجر به رابطه جنسی دردناک می شود( دیسپارونی)

بالا بودن مداوم سطح استروژن چه پیامدهایی به دنبال دارد؟

استروژن بیش از حد در بدن می تواند به بیماری هایی از جمله پولیپ، فیبروم، PCOS، درد آندومتریوز، تومورهای تخمدان و … منجر شود. بالا بودن سطح این هورمون ممکن است به این علت باشد که میزان آن نسبت به هورمون جنسی دیگرتان یعنی پروژسترون بیش تر است. داروهای مصرفی تان هم می توانند باعث شوند تا میزان زیادی استروژن وارد بدن تان شود.

علائم ناشی از افزایش استروژن عبارت اند از:

• کاهش میل جنسی
• افزایش وزن به خصوص در ناحیه کمر و باسن
• پریودهای نامنظم (زمان نامشخص، خونریزی خفیف یا شدید)
• تشدید علائم مرتبط با PMS یا PMDD

چگونه از سطح استروژن بدنم آگاه شوم؟

آزمایش استروژن، سه سطح استرون (E1)، استرادیول (E2) یا استریول (E3) را اندازه گیری می کند. با یک آزمایش خون ساده می توانید از میزان این هورمون در بدن خود آگاه شوید.

درمان های مرتبط با اختلالات استروژنی چیست؟

درمان جایگزینی هورمون(HT) یک درمان رایج برای کاهش استروژن افرادی است که یائسگی را تجربه می کنند. پزشک در درمان جایگزینی هورمون برای افزایش سطح استروژن، دوز استروژن یا ترکیبی از آن و پروژسترون را تجویز می کند. با این حال، روش درمانی HT با عوارضی همراه است که برای همه افراد مناسب نمی باشد. در مورد استفاده از این روش درمانی باید با پزشک خود مشورت کنید.

جگونه می توانم سطح سالم استروژن را حفظ کنم؟

شما همیشه نمی توانید از شرایط مرتبط با عدم تعادل هورمونی جلوگیری کنید با این حال می توانید از روش های مفیدی برای کمک به حفظ سلامت کلی خود استفاده کنید.

• خواب کافی: خواب کافی بی وقفه شبانه به بدن کمک می کند تا سطح هورمون سالم مورد نیاز برای انجام وظایف مهم را حفظ کند.
• مدیریت استرس: استرس زیاد باعث می شود بدن بیش از حد هورمون استرس کورتیزول و آدرنالین ترشح کند که این امر باعث عدم تعادل هورمونی شده و در نتیجه بر سطح استروژن تاثیر منفی می گذارد.
• ورزش مناسب: ورزش به تنظیم میزان غذا و چربی بدن کمک کرده و خواب تان را بهبود می بخشد.
• پرهیز از مصرف الکل: مصرف الکل، با افزایش سطح استروژن، به مرور زمان خطر ابتلا به سرطان را افزایش می دهد.
• رژیم غذایی مناسب: برای کمک به حفظ تعادل هورمونی، میزان غذایی مصرفی تان را کنترل کنید. کاهش مواد غذایی حاوی قند و خوردن غذاهای سرشار از فیبر و چربی های سالم (چربی های موجود در زیتون، آجیل، تخمه و ماهی) می تواند به تعادل هورمونی کمک کند.

کلام آخر

استروژن نقش مهمی در سلامت باروری و سلامت کلی شما ایفا می کند. سطح این هورمون با توجه به سن و سیکل قاعدگی متفاوت است؛ ولی در صورتی که سطح آن به طور مداوم بالا یا پایین بود باید به پزشک مراجعه کنید زیرا ممکن است نشانه ای از یک وضعیت ناخوشایند در بدن تان باشد. درمان هایی در دسترس هستند که اغلب به شکل پیشگیری، اصلاح سبک زندگی یا درمان های هورمونی پس از یائسگی می توانند کمک کننده باشند.