کلسترول چیست و چه انواعی دارد؟

کلسترول ماده ای است که به طرق مختلف به بدن کمک می کند. مثلاً، در تشکیل غشای سلول، تولید صفرا، هورمون و ویتامین دی نقش دارد. پس وجود آن در بدن ضروری است اما افزایش آن هم خطر بیماری قلبی را بالا می برد.

در این مقاله از دپارتمان سلامت جسم مجله سلامت دکتر بهشتیان به بررسی نقش کلسترول در بدن و انواع مختلف کلسترول پرداخته می شود.

تعریف کلسترول به زبان ساده

نوعی چربی است که در بدن وظایف مهم بر عهده دارد. چربی در آب حل نمی شود. پس چربی در خون از هم جدا نمی شود، بلکه از طریق آن به قسمت های مورد نیاز بدن می رود.

کبد وظیفۀ تولید آن را بر عهده دارد تا نیاز بدن برآورده شود اما از طریق غذا نیز جذب بدن می شود. بدن می تواند مقدار مازاد را دفع کند اما گاهی سیستم دفع آن از کار می افتد. در نتیجه، میزان کلسترول خون بالا می رود و مشکل ساز می شود.

این ماده به خودی خود چیز بدی نیست و برای بدن ضروری است اما اگر میزان آن در خون از حالت عادی خارج شود، به بدن آسیب می رسد. به همین دلیل، لازم است با کلسترول، از جمله انواع و کارکرد آن، آشنا شوید. بدین ترتیب، یاد می گیرید که چرا وجود آن در بدن ضروری است اما نباید بیشتر از سطح نرمال شود. همچنین با روش های کاهش میزان آن آشنا می شوید.

وظیفۀ کلسترول

از جمله وظایف آن می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• در تشکیل لایۀ محافظتی به غشای سلولی کمک می کند تا ورود یا خروج مواد به سلول کنترل شود.
• در تولید صفرا به کبد کمک می کند. ما برای هضم غذا به صفرا نیاز داریم.
• در تولید بعضی هورمون ها (شامل هورمون های جنسی) و ویتامین دی به بدن کمک می کند.

گفتیم وجود کلسترول ضروری است. پس چرا میزان آن در خون مهم است؟

وجود آن برای برآورده شدن نیازهای بدن ضروری است اما اگر مقدار آن از حالت عادی خارج شود، دردسرساز می شود. افزایش کلسترول (هایپرلیپیدمی) یا چربی پریشی (دیس لیپیدمی) خطر بیماری سرخرگ کرونری را بالا می برد.

بدن تمام کلسترول مورد نیاز را تولید می کند. در واقع، ۸۰% از کل آن در بدن توسط کبد ساخته می شود. ۲۰% دیگر (که بدن به آن احتیاج ندارد) از طریق غذا به دست می آید. معمولاً مقدار مازاد توسط بدن دفع می شود اما عوامل مختلف روی توانایی بدن برای متعادل نگه داشتن سطح آن تأثیر می گذارند.

برای مثال، بیماری های ژنتیکی (مثل سابقۀ خانوادگی افزایش کلسترول) در این زمینه نقش دارد. در این حالت، بدن از دفع آن مازاد باز می ماند و به مرور زمان، کلسترول در جریان خون ته نشین می شود.

رژیم غذایی هم مهم است. مصرف غذاهای سرشار از چربی اشباع شده یا چربی ترانس سطح کلسترول را بالا می برد. محصولات حیوانی، مثل گوشت، شیر، پنیر و کره، سرشار از چربی اشباع شده است. غذاهای فرآوری شده و فست فودها حاوی چربی ترانس هستند. پس به تأثیر رژیم غذایی روی میزان کلسترول توجه کنید.

کلسترول در کدام قسمت از بدن ذخیره می شود؟

مولکول های کلسترول در سلول های بدن ذخیره می شوند اما اکثر ما، از آن به عنوان ماده ای یاد می کنیم که در خون جریان دارد.

ترکیب شیمیایی کلسترول مانع از حرکت انفرادی آن در خون می شود. یعنی باید به سایر مولکول ها بچسبد تا در خون جریان پیدا کند. بنابراین، با پروتئین و یک چربی دیگر به نام تری گلیسیرید جفت می شود. این مولکول ها به یکدیگر می چسبند و ذره ای به نام لیپوپروتئین را به وجود می آورند.

لیپوپروتئین چیست؟

لیپوپروتئین ترکیب چربی و پروتئین است که می تواند در خون گردش کند. شاید بتوان حرکت لیپوپروتئین ها در خون را به سفر قایق از یک شهر به شهر دیگر تشبیه کرد. بعضی قایق ها کار غذارسانی به شهر را بر عهده دارند. دستۀ دیگر، ضایعات را دفع می کنند.

بعضی لیپوپروتئین ها در بدن به بافت های مختلف، کلسترول می رسانند. بدن به این نوع چربی احتیاج دارد اما اگر میزان آن از حالت عادی خارج شود، بدن آسیب می بیند. پس سایر لیپوپروتئین ها وظیفه دارند میزان مازاد آن را دفع کنند.

احتمالاً با لقب این لیپوپروتئین‌ها آشنا هستید. معمولاً به آن ها LDL و HDL می گویند که دو نوع اصلی کلسترول است اما چند نوع دیگر هم وجود دارد. در ادامه، به انواع آن و نقش و وظیفۀ هر یک اشاره می کنیم.

انواع کلسترول

چند مدل کلسترول در بدن وجود دارد که در آزمایش چربی خون نمایش داده می شود. بهتر است با انواع و وظایف هر یک آشنا باشید تا درمورد وضعیت چربی خون خود با پزشک مشورت کنید.

LDL چیست؟

به لیپوپروتئین کم چگالی، LDL می گویند. بخش اعظم این ذرات از کلسترول تشکیل شده که وارد سلول های بدن می شود. LDL به کلسترول «مضر» معروف است. چرا؟

LDL برای بدن ضروری است اما اگر میزان آن در خون از حالت عادی بیشتر شود، به بدن آسیب می رساند. LDL با سایر مواد ترکیب می شود و در دیوارۀ عروق رسوب می کند. رسوب تبدیل به پلاک می شود و به مرور زمان بزرگ و بزرگ تر خواهد شد. به این فرایند، آترواسکلروز یا تصلب شرایین می گویند که خطر حملۀ قلبی، سکته و سایر بیماری ها را بالا می برد.

بنابراین، لازم است میزان LDL را کاهش دهید. سطح نرمال LDL برای اکثر بزرگسالان زیر ۱۰۰ mg/dL است اما اگر سابقۀ آترواسکلروز دارید، میزان LDL را زیر ۷۰ mg/dL نگه دارید.

HDL چیست؟

به لیپوپروتئین پرچگالی، HDL می گویند. بخش اعظم این ذرات از پروتئین تشکیل شده. HDL به کلسترول «مفید» معروف است چون کلسترول مازاد را از جریان خون وارد کبد می کند. سپس کبد آن را تجزیه کرده و از شر آن خلاص می شود. این فرایند، انتقال معکوس کلسترول نام دارد.

بنابراین، لازم است میزان HDL را بالا نگه دارید. حداقل سطح نرمال HDL در آقایان ۴۰ و در خانم ها ۵۰ mg/dL است.

سطح مطلوب HDL برای تمام بزرگسالان بالای ۶۰ است و می تواند خطر بیماری قلبی را کاهش دهد.

VLDL چیست؟

به لیپوپروتئین با چگالی بسیار کم، VLDL می گویند که حاوی تری گلیسیرید و کلسترول است و سطح پروتئین آن بسیار کم است. VLDL مثل LDL کلسترول «مضر» تلقی می شود چون در تشکیل پلاک در عروق نقش دارد.

کلسترول مفید (HDL) به دفع نوع مضر آن (LDL) از خون کمک می کند. LDL در تشکیل پلاک نقش دارد.

کدام عوامل روی میزان کلسترول تأثیر دارند؟

عوامل مختلف در میزان کلسترول موثرند. از جمله:

• سن: هر چه سن بالا می رود، میزان آن بیشتر می شود.
• رژیم غذایی: چربی اشباع شده و چربی ترانس میزان LDL را بالا می برند. کاهش مصرف این چربی ها به کاهش کلسترول کمک می کند.
• ورزش: روتین ورزشی به افزایش HDL کمک می کند. در اکثر روزهای هفته، روزی نیم ساعت ورزش کنید.
• ژنتیک: ژن از جمله عواملی است که میزان تولید این چربی را در بدن تعیین می کند. افزایش کلسترول خون یک بیماری ارثی است.
• جنسیت: قبل از یائسگی، توتال کلسترول در خانم ها کمتر از آقایان است اما بعد از یائسگی، معمولاً میزان LDL در بدن خانم ها بالا می رود و HDL کاهش پیدا می کند.

آزمایش کلسترول

همه باید این آزمایش را انجام دهند. بسامد تکرار آزمایش چربی خون به سن و ریسک فاکتورهای بیماری قلبی بستگی دارد. در این مورد، با پزشک خود مشورت کنید. کنترل چربی خون به تشخیص ریسک بیماری قلبی کمک می کند.

اگر سطح کلسترول از حالت عادی بیشتر باشد، روش های زیر پیشنهاد می شود:

• تغییر رژیم غذایی
• تغییر سبک زندگی
• دارو (مثل استاتین)

اکثر افراد با ترکیب چند روش بهتر به نتیجه می رسند اما اولین قدم این است که آزمایش خون دهید و با پزشک مشورت کنید.

پس حتماً برای چکاپ به پزشک مراجعه کنید و مرتب آن را تحت نظر بگیرید. عواملی نظیر چربی و فشار خون در سلامت قلب و عروق موثرند. یادتان باشد هیچ وقت برای توجه به سلامت قلب و روش های محافظت از آن زود نیست.

کلام آخر

کلسترول نوعی چربی است که چند وظیفۀ مهم بر عهده دارد. بدن برای زنده ماندن به کلسترول احتیاج دارد اما اگر میزان آن از حالت عادی خارج شود، خطرناک است. پس حتماً کلسترول خون را چک کنید و نتیجه را با پزشک در میان بگذارید.