آپنه خواب چیست و چطور درمان می شود؟

آپنه خواب یک اختلال خواب است که در صورت عدم درمان، می‌تواند منجر به مشکلات جدی سلامت مانند فشار خون بالا و ناراحتی قلبی شود. در ادامه این مطلب از دپارتمان سلامت روان مجله سلامت دکتر بهشتیان به بررسی آپنه خواب، علل و روش های کنترل آن می پردازیم.

آپنه خواب درمان نشده حتی با وجود یک خواب کامل شبانه می‌تواند باعث توقف مکرر تنفس در طول خواب، خروپف های بلند و خستگی در طول روز شود. آپنه خواب می‌تواند برای هر کسی رخ دهد، ولی بیشتر، مردان مسن و دارای اضافه وزن را درگیر می‌کند.

آپنه خواب چیست؟

آپنه خواب یک اختلال خواب جدی است و زمانی اتفاق می‌افتد که تنفس فرد در طول خواب قطع شود. افراد مبتلا به آپنه خوابِ درمان نشده گاهی اوقات صدها بار در طول خواب شبانه، به طور مکرر تنفس شان متوقف می‌‍‌‌شود.

اگر آپنه خواب درمان نشود، می‌تواند باعث مشکلات سلامتی، از جمله فشار خون بالا، سکته، کاردیومیوپاتی (بزرگ شدن بافت عضلانی قلب)، نارسایی قلبی، دیابت و حملات قلبی شود. بعلاوه آپنه خواب درمان نشده می‌تواند موجب مشکلات شغلی، حوادث در کار و تصادفات و نیز عدم موفقیت تحصیلی کودکان و نوجوانان در مدرسه شناخته شود.

دو نوع آپنه خواب انسدادی (obstructive) و آپنه خواب مرکزی (central) وجود دارد:

• آپنه انسدادی خواب، شایع‌تر است. آپنه انسدادی به صورت دوره‌های مکرر انسداد کامل یا جزئی مسیر بالایی تنفس در طول خواب رخ می‌دهد. در طول یک دوره آپنه، با افزایش فشار برای باز شدن مسیر هوایی، عضلات دیافراگم و قفسه سینه سخت‌تر کار می‌کنند. تنفس معمولاً با یک نفس بلند یا تکان دادن بدن از سر گرفته می‌شود. این دوره‌ها می‌توانند با خواب سالم تداخل پیدا کنند، و جریان اکسیژن به اندام‌های حیاتی را کاهش دهند و باعث بی‌نظمی‌ در ریتم ضربان قلب شوند.
• در آپنه خواب مرکزی، مسیر هوایی مسدود نمی‌شود، اما مغز به دلیل بی ثباتی در مرکز کنترل تنفسی، سیگنال تنفس را به ماهیچه‌ها ارسال نمی‌کند. آپنه مرکزی با عملکرد سیستم عصبی مرکزی در ارتباط است.

چه کسانی دچار آن می‌شوند؟

آپنه خواب در حدود ۲۵ درصد از مردان و نزدیک به ۱۰ درصد از زنان را درگیر می‌کند. آپنه خواب می‌تواند افراد در هر سنی از جمله نوزادان و کودکان و به ویژه افراد بالای ۵۰ سال و افراد دارای اضافه وزن را تحت تأثیر قرار دهد.

برخی ویژگی‌های فیزیکی و بالینی رایج در بیماران مبتلا به آپنه انسدادی وجود دارد. این موارد شامل اضافه وزن، گردن بزرگ و ناهنجاری‌های ساختاری، مانند انسداد بینی، کام نرم و کمی‌آویزان، لوزه‌های بزرگ یا فک کوچک همراه است که باعث کاهش قطر مسیر هوایی فوقانی می‌شوند.

با قطع تنفس چه اتفاقی می‌افتد؟

هنگامی‌ که تنفس، متوقف می‌شود، هر چقدر بدنتان  برای مدت زمان بیشتری از اکسیژن محروم شود، ضربان قلب شما نیز کاهش می‌یابد. سپس، رفلکس‌های غیرارادی شما باعث می‌شوند تا در پایان دوره قطع نفس، از خواب بیدار شوید. هنگامی‌ که این اتفاق می‌افتد، ضربان قلب و فشار خونتان به سرعت افزایش می‌یابد.

این تغییرات با قطع تنفس، رخ می‌دهند. با این حال، اگر آپنه مکرر را تجربه کنید، بدنتان اثرات مزمن آن را تجربه می‌کند. داده ها حاکی از افزایش خطر، به ویژه برای افرادی است که تقریباً تنفس شان بیش از ۳۰ بار در ساعت قطع می شود.

از جمله عوارض این اختلال، افزایش فشار خون، ضخیم شدن دیواره‌های قلب به دلیل افزایش حجم کار و تغییر ساختار قلب می باشد. قلب، سفت‌تر و انعطاف پذیرتر می‌شود؛ چون سلول‌های‌ فیبری بیشتری در بین سلول‌های ماهیچه‌ای رشد می‌کنند.

چه چیزی باعث آپنه خواب می‌شود؟

آپنه انسدادی خواب ناشی از انسداد مسیر هوایی است. در این حالت بافت نرم پشت گلو در هنگام خواب رها می شود. آپنه خواب مرکزی معمولا‌ً در بیماران مبتلا به اختلال عملکرد سیستم عصبی مرکزی، مثلاً پس از سکته یا در بیماران مبتلا به بیماری‌های عصبی عضلانی مانند اسکلروسیس جانبی آمیوتروفیک (ALS) مشاهده می‌شود. همچنین در بیماران مبتلا به نارسایی قلبی و سایر اشکال بیماری قلبی، کلیوی یا ریوی شایع است.

علائم

در اغلب موارد، اولین علائم OSA توسط خود بیمار شناسایی نمی‌شود، بلکه هم بستر بیمار متوجه مشکل می‌شود. بسیاری از افراد مبتلا، هیچ شکایتی در مورد خوابشان ندارند. شایع ترین علائم و نشانه های OSA عبارتند از:

• خر و پف های شدید
• خواب آلودگی یا خستگی در طول روز.
• بی قراری در هنگام خواب، بیداری های مکرر در طول شب.
• بیدار شدن ناگهانی همراه با احساس نفس نفس زدن یا خفگی.
• خشکی دهان یا گلو درد پس از بیدار شدن از خواب.
• اختلالات شناختی، مانند مشکل در تمرکز، فراموشی یا تحریک پذیری.
• اختلالات خلقی (افسردگی یا اضطراب).
• تعریق شبانه.
• تکرر ادرار در هنگام شب.
• کژکاری جنسی یا اختلال عملکرد جنسی.
• سردرد

افراد مبتلا به آپنه خواب مرکزی در اغلب موارد، بیداری‌های مکرر یا بی‌خوابی را گزارش می‌کنند، اگرچه ممکن است پس از بیدار شدن احساس خفگی یا نفس نفس زدن نیز داشته باشند.

شاید علائم کودکان چندان واضح نبوده و شامل موارد زیر است:

• عملکرد ضعیف تحصیلی
• سستی یا خواب آلودگی که اغلب به اشتباه به عنوان تنبلی در کلاس تعبیر می‌شود.
• تنفس دهانی در طول روز و مشکل در بلع.
• حرکت قفسه سینه به سمت داخل هنگام دم.
• وضعیت‌های خواب غیر عادی، مانند خوابیدن روی دست‌ها و زانوها، یا با گردن بیش از حد کشیده.
• تعریق زیاد در طول شب.
• اختلالات یادگیری و رفتاری (بیش فعالی، نقص توجه).
• شب ادراری.

آپنه خواب چگونه تشخیص داده می‌شود؟

اگر پزشک تان تشخیص دهد که علائمی‌ حاکی از آپنه خواب دارید، شاید از شما خواسته شود که ارزیابی خواب را زیر نظر متخصص خواب انجام دهید یا شاید مطالعه خواب شبانه را برای ارزیابی عینی آپنه خواب تجویز کند.

• تست کردن شامل مطالعه خواب شبانه تحت عنوان پلی سومنوگرام (PSG) است. یک PSG در آزمایشگاه خواب و تحت نظارت مستقیم یک تکنسین آموزش دیده انجام می‌شود. در طول آزمایش، انواع عملکردهای بدن مانند فعالیت الکتریکی مغز، حرکات چشم، فعالیت عضلات، ضربان قلب، الگوهای تنفسی، جریان هوا و سطح اکسیژن خون در هنگام خواب شبانه ثبت می‌شود. پس از اتمام مطالعه، تعداد دفعاتی که تنفس در طول خواب قطع شده، محاسبه می‌شود و شدت آپنه خواب درجه بندی می‌شود.
• گاهی اوقات برای بزرگسالان، می‌توان از تست خواب خانگی (HST) استفاده کرد. این روش، گونه تغییر یافته از مطالعه خواب است که می‌تواند به راحتی در خانه انجام شود. این روش، عملکردهای بدنی کمتری را نسبت به PSG ثبت می‌کند که شامل جریان هوا، ریتم تنفس، سطح اکسیژن خون و خروپف برای تایید تشخیص آپنه انسدادی متوسط ​​تا شدید هستند.

روشHST به عنوان ابزار غربالگری برای بیماران فاقد علائم مناسب نیست. برای بیمارانی که مشکلات پزشکی قابل توجهی دارند (مانند نارسایی قلبی، بیماری قلبی متوسط ​​تا شدید، بیماری عصبی عضلانی یا بیماری ریوی متوسط ​​تا شدید) هم استفاده نمی‌شود. همچنین برای بیمارانی که علاوه بر آپنه انسدادی دارای سایر اختلالات خواب (مانند آپنه خواب مرکزی، سندرم پای بیقرار، بی خوابی، اختلالات ریتم شبانه روزی، پاراسومنیا یا نارکولپسی) هستند، هم استفاده نمی‌شود.

روش‌های درمان آپنه خواب کدامند؟

درمان‌های محافظه کارانه: در موارد خفیف آپنه انسدادی، تنها به درمان محافظه کارانه نیاز داریم.

• افراد دارای اضافه وزن می‌توانند از کاهش وزن سود ببرند. حتی کاهش ۱۰ درصدی وزن هم می‌تواند تعداد آپنه را در اکثر بیماران کاهش دهد. با این حال، کاهش وزن با وجود آپنه انسدادی درمان نشده که می‌تواند با افزایش اشتها و تغییرات متابولیسمی همراه شود، دشوار است.
• افراد مبتلا به آپنه انسدادی باید از مصرف الکل و برخی قرص‌های خواب آور خودداری کنند، چون احتمال افتادگی مسیر هوایی در طول خواب و طولانی شدن دوره های آپنه را افزایش می‌دهد.
• در برخی از بیماران مبتلا به آپنه انسدادی خفیف، وقفه‌های تنفسی تنها زمانی رخ می‌دهد که به پشت می‌خوابند. در چنین مواردی، استفاده از یک بالش گوه‌ای یا سایر وسایلی که به آنها کمک می‌کند به پهلو بخوابند، کمک کننده است.
• افرادی که مشکلات سینوس یا گرفتگی بینی دارند باید از اسپری‌های بینی یا نوارهای تنفسی برای کاهش خروپف و بهبود جریان هوا برای تنفس راحت تر در هنگام شب استفاده کنند. اجتناب از کم خوابی برای همه بیماران مبتلا به اختلالات خواب مهم است.

درمان مکانیکی: درمان با فشار مثبت مسیر هوایی (PAP) درمان اولیه برای اکثر افراد مبتلا به آپنه انسدادی خواب است. بیماران با درمان PAP، از ماسک روی بینی و یا دهان خودشان استفاده می‌کنند. یک دمنده هوا به آرامی‌هوا را از طریق بینی و یا دهان وارد می‌کند. فشار هوا طوری تنظیم می‌شود که از رها شدن بافت‌های مسیر هوایی فوقانی در هنگام خواب جلوگیری کند. درمان با PAP از بسته شدن مسیر هوایی جلوگیری می‌کند، اما با قطع PAP یا استفاده نادرست از آن، دوره های آپنه بازمی‌گردند. انواع مختلفی از دستگاه‌های فشار مثبت مسیر هوایی بسته به نیازهای خاص بیماران وجود دارد. سبک ها و انواع مختلف شامل موارد زیر هستند:

• دستگاه CPAP (فشار مثبت مداوم مسیر هوایی) یکی از پرکاربردترین دستگاه‌های PAP است. این دستگاه روی یک فشار واحد تنظیم می‌شود.
• دستگاه PAP Bi-Level از یک فشار در هنگام دم (کشیدن هوا به داخل) و فشار کمتر در هنگام بازدم (خروج هوا) استفاده می‌کند.
• دستگاه Auto CPAP یا Auto Bi-Level PAP از طیفی از فشارها استفاده می‌کند و در حین استفاده، خودش فشار مورد نیاز تشخیص داده و تنظیم می‌شود.
• دستگاه Adaptive Servo-Ventilation ​​(ASV) نوعی تهویه غیر تهاجمی‌ برای بیماران مبتلا به آپنه خواب مرکزی است که برای باز نگه داشتن مسیر هوایی و در صورت نیاز القای تنفس اجباری به کار می‌رود.

دستگاه‌های جلو آورنده فک پایین (Mandibular advancement devices): این دستگاه‌ها برای بیماران مبتلا به آپنه انسدادی خفیف تا متوسط ​​مناسب است. تجهیزات دندانی یا دستگاه‌های جلو آورنده فک پایین که به جلوگیری از انسداد زبان در گلو و یا جلو بردن فک پایین کمک می‌کنند، قابل ساخت هستند. این دستگاه‌ها به باز نگه داشتن مسیر هوایی در هنگام خواب کمک می‌کنند. یک متخصص خواب و دندانپزشک (که در این زمینه آموزش دیده است) باید با هم تعیین کنند که آیا این درمان برای شما مناسب است یا خیر.

محرک عصب هیپوگلوسال (Hypoglossal nerve stimulator): یک محرک زیر پوستی کاشته شده در زیر پوست سمت راست قفسه سینه است که با الکترودهایی در زیر پوست به عصب هیپوگلوسال در گردن و به عضلات بین دنده‌ای (بین دو دنده) در قفسه سینه متصل است. این دستگاه هنگام خواب با یک کنترل از راه دور روشن می‌شود. با هر نفس، عصب هیپوگلوسال تحریک می‌شود، زبان از مجرای تنفسی به سمت جلو حرکت می‌کند و مسیر هوایی باز می‌شود.

جراحی: روش‌های جراحی برای افراد مبتلا به آپنه خواب انسدادی و سایر افرادی که خروپف می‌کنند اما آپنه خواب ندارند، مفید است. بسیاری از این جراحی‌ها به روش‌های سرپایی انجام می‌شوند. جراحی مناسب افرادی است که بافت زیاد یا بد شکلی بافتی دارند که مانع  از عبور هوا از طریق بینی یا گلو می‌شود. برای مثال انحراف تیغه بینی، بزرگ شدن لوزه‌ها یا کوچکی فک پایین دارند که باعث باریک شدن غیر طبیعی گلو می‌شود. این روش‌ها معمولاً بعد از اینکه آپنه خواب به اقدامات محافظه‌کارانه و به کارگیری CPAP پاسخ نداده اجرا می‌شوند. انواع جراحی عبارت هستند از:

• سومنوپلاستی یک روش کم تهاجمی ‌است که از انرژی فرکانس رادیویی برای کاهش بافت نرم در مسیر هوایی فوقانی استفاده می‌کند.
• برداشتن لوزه (Tonsillectomy) روشی برای برداشتن بافت لوزه از پشت گلو است که یکی از علل شایع انسداد در کودکان مبتلا به آپنه خواب است.
• Uvulopalatopharyngoplasty (UPPP) روشی که با برداشتن بافت نرم پشت گلو و کام باعث تعریض مسیر هوایی در دهانه گلو می‌شود.
• جراحی جلو آوردن فک پایین یا فک بالا شامل جراحی اصلاحی برخی از ناهنجاری‌های صورت یا انسدادهای گلو است که به آپنه انسدادی خواب کمک می‌کند. این روش تهاجمی‌ برای بیماران مبتلا به آپنه انسدادی شدید با ناهنجاری های سر صورت به کار می‌رود.
• جراحی بینی شامل اصلاح انسدادهای بینی مانند انحراف تیغه بینی است.

عوارض آپنه خواب کدامند؟

آپنه خواب در صورت عدم درمان، می‌تواند منجر به مشکلات سلامتی از جمله فشار خون بالا، سکته مغزی، آریتمی، کاردیومیوپاتی (بزرگ شدن بافت عضلانی قلب)، نارسایی قلبی، دیابت، چاقی و حملات قلبی شود.

این احتمال وجود دارد که آپنه خواب باعث آریتمی ‌و نارسایی قلبی شود، چون آپنه خواب با فشار خون بالاتری همراه است. در واقع، آپنه خواب در میان ۵۰ درصد از افراد مبتلا به نارسایی قلبی یا فیبریلاسیون دهلیزی رخ می‌دهد.

عوارض آپنه خواب به خاطر بروز موارد زیر است:

• دوره های مکرر کاهش اکسیژن (چیزی که پزشکان آن را هیپوکسی می‌نامند).
• تغییرات در سطح دی اکسید کربن.
• اثرات مستقیم بر قلب به دلیل تغییرات فشار در قفسه سینه.
• افزایش سطح نشانگرهای التهابی.

طبق نظر متخصصان، با توجه به شیوع بالای آپنه خواب در بین افراد مبتلا به آریتمی‌های قلبی و نارسایی قلبی (که به راحتی قابل تشخیص است)، برای دریافت توصیه های پزشک معطل نکنید.