افسردگی چیست و چطور درمان می شود؟ + فایل صوتی دکتر بهشتیان

افسردگی کلمه ای است که همه ما آن را شنیدیم و در زبان روزمره هم زیاد به کار می بریم. اما اکثر افراد نمی دانند دقیقا افسردگی چیست؟ در ادامه این مطلب از دپارتمان سلامت روان مجله سلامت دکتر بهشتیان با افسردگی و راه های درمان آن بیشتر آشنا می شویم.

در این مطلب درباره علایم افسردگی، علایم افسردگی شدید، علل ابتلا به افسردگی و روش های درمان انواع افسردگی از خفیف تا شدید توضیحاتی داده ام.

علایم افسردگی

برای آنکه فردی افسرده باشد باید از بین علایم افسردگی (که ۹ مورد هستند) حداقل ۵ مورد را داشته باشد.

۱-غمگینی مهمترین نشانه افسردگی

از بین نشانه های افسردگی ، غمگینی و احساس غم و اندوه مهمترین نشانه است. فرد افسرده در اکثر روزها غمگین است. افرده افسرده معمولا زیاد گریه می کنند.

۲- کاهش علاقه و لذت به انجام کارهای روزمره

بیمار افسرده نسبت به کارهایی که قبلا برایش جالب بوده، بی علاقه می شود. فعالیت هایی مثل رفتن به میهمانی، سینما، ورزش، دیدن دوستان و غیره برای او جذاب نیستند و علاقه ای به انجام آنها ندارد.

۳-مشکلات خواب

بیماران افسرده عمدتا مشکل خواب دارند. از جمله این که شبها به سختی به خواب می روند و ساعت ها در رختخواب غلت می زنند تا بخوابند و یا آن که پس از به خواب رفتن، زود از خواب بیدار شده و به سختی دوباره به خواب می روند. برخی از آنها صبح ها زود از خواب بیدار می شوند و دیگر نمی توانند بخوابند. البته دسته ای از افراد در دوره افسردگی دچار پر خوابی می شوند، یعنی بیش از اندازه معمول می خوابند.

۴-ایجاد مشکل در زندگی روزمره

افسردگی باعث ایجاد اختلال در زندگی طبیعی فرد می شود. بازده شغلی و تحصیلی او پایین می آید. نمرات تحصیلی اش کاهش پیدا می کند، وظایف شغلی اش را به خوبی گذشته انجام نمی دهد و غیبت هایش در کار، مدرسه یا دانشگاه زیاد می شود.

۵-تمایل به مرگ و خودکشی از نشانه های افسردگی شدید

این نشانه معمولا در افرادی که به افسردگی شدید مبتلا هستند دیده می شود. در این حالت، فرد، تمایلی به زنده بودن ندارد، به همین دلیل به فکر مرگ و خودکشی می افتد. برخی از افراد افسرده برای خود کشی برنامه ریزی کرده و آن را اجرا می کنند و متاسفانه بسیاری از آنها نیز در اثر خودکشی جان خود را از دست می دهند.

تحقیقات نشان می دهد از مهمترین علائم افسردگی شدید ، تمایل جدی و برنامه ریزی برای خودکشی است.

۶-احساس بی ارزشی و گناه

فرد افسرده احساس بی ارزشی می کند و معمولا اعتماد به نفس پایینی دارد. او به خاطر مسایل مختلف خود را گناهکار می داند و زیاد به اشتباهات گذشته اش فکر می کند. مادر خانم زیبایی می گفت که دخترش ساعت ها جلوی آینه می ایستد و پس از آرایش کردن،گریه می کند و می گوید من از قیافه خودم بدم می آید. من خیلی زشتم.

خانم دیگری تعریف می کرد که یک بار به خاطر اشتباهی که انجام داده از مادرش عذر خواهی کرده و مادرش به او گفته بود که من اصلا ناراحت نشدم. ولی او حرف مادرش را قبول نمی کرد و به خاطر اشتباهش مرتب از او عذر خواهی می کرد. او می گفت من تا ماه ها به عذرخواهی کردن از مادرم ادامه دادم. حتی طوری شد که مادرم اصل ماجرا را فراموش کرده بود و من ابتدا برایش توضیح می دادم چه اتفاقی افتاده است و سپس از او عذر خواهی می کردم!

۷-خستگی و ناتوانی در انجام فعالیت های روزمره

فرد افسرده معمولا احساس خستگی کرده و نمی تواند فعالیت هایی که قبلا به راحتی انجام می داده را انجام دهد و در صورتی که مجبور به انجام آن باشد با سختی زیاد آن را انجام می دهد. خستگی بدنی و نداشتن انرژی زیاد می تواند از علائم افسردگی شدید باشد.

۸-تغییر اشتها

یکی دیگر از نشانه های افسردگی کاهش یا افزایش اشتها است که این مساله منجر به کاهش یا افزایش وزن فرد افسرده می شود. برخی از افراد در طول دوره افسردگی خود به دلیل پرخوری عصبی اضافه وزن پیدا می کنند که این مساله باعث تشدید افسردگی آنها می شود.

۹-مشکل در تمرکز و تصمیم گیری

نشانه دیگر افسردگی مشکل در تمرکز و تصمیم گیری است. افراد افسرده عمدتا تمرکز کمی دارند و نمی توانند به سادگی تصمیم گیری کنند. خانم افسرده ای می گفت: “مطلبی که قبلا در عرض ۱ ساعت مطالعه می کردم، اکنون باید ساعت ها وقت صرف کنم تا بتوانم آن را بخوانم. نمی توانم روی مطالب تمر کز کنم و مرتب حواسم پرت می شود.”

تست افسردگی (افسردگی خفیف تا افسردگی شدید)

با مطالعه علائم افسردگی احتمالا به این فکر کردید که آیا به افسردگی مبتلا هستید یا نه؟ پس پیشنهاد می کنم قبل از مطالعه ادامه مطلب تست افسردگی بک را تکمیل کنید. تست افسردگی بک معتبرترین تست افسردگی است که در پژوهش های مختلف از آن استفاده می شود.

در کمتر از ۵ دقیقه می توانید آن را تکمیل و میزان افسردگی خود را مشخص کنید. تست افسردگی بک شامل ۲۱ عبارت درباره علائم افسردگی است. که باید نمره ای بین ۰ تا ۳ به آن بدهید.

انواع افسردگی

افسردگی انواع مختلفی دارد. هر کدام از آنها تفاوت جزیی با نوع دیگر افسردگی دارد. روش درمان افسردگی بر اساس نوع و شدت آنها تغییر می کند. مثلا درمان افسردگی شدید با درمان افسردگی خفیف متفاوت است. به همین دلیل پس از اطمینان از ابتلا به افسردگی گام بعد تعیین نوع افسردگی است.

اختلال افسردگی اساسی (یا افسردگی شدید)

افسردگی اساسی یا افسردگی بالینی شایع ترین نوع افسردگی است. برای تشخیص این اختلال باید فرد ۵ نشانه از نشانه های افسردگی را حداقل ۲ هفته داشته باشد.

اختلال افسرده خویی

فردی که در طولانی مدت افسردگی خفیف تا شدید داشته باشد به اختلال افسرده خویی مبتلاست. فرد مبتلا به این اختلال دست کم به مدّت ۲ سال بیشتر روزها و بیشتر زمان روز خلق افسرده را تجربه می کند.

افسردگی ناشی از مصرف مواد

مصرف الکل یا سایر مواد به ویژه (آرام بخش ها) می تواند نشانه های شبه افسردگی ایجاد نماید. ترک کوکائین، آمفتامین ها، الکل و خواب آورها نیز می تواند به افسردگی بیانجامد.

اختلال دوقطبی

یکی از اختلالات جدّی خلقی که با افسردگی رابطه دارد، اختلال دوقطبی است که بیشتر با نام قبلی خود شناخته می شود (افسردگی-شیدایی کسی که به اختلال دوقطبی مبتلاست دوره های شیدایی یا  مانیا (که علایم آن کاملا بر عکس افسردگی است) و افسردگی را تجربه می کنند. به عبارت دیگر این افراد گاهی بسیار خوشحال و سرحال و گاهی غمگین و افسرده هستند.

در مرحله شیدایی فرد به قدری احساس شادی و انرژی می کند که ممکن است احساس بسیار خوبی درباره خودش پیدا کند و درباره توانایی های خودش باورهای غیرمنطقی پیدا کنند.  اگر شما الان احساس افسردگی می کنید، ممکن است با خودتان بگویید اینکه خیلی خوب است که من احساس خوبی داشته باشم. اما واقعیت این است که علایم دوره شیدایی بسیار شدیدتر از شادی عادی است.

علایم شیدایی و مانیا اغلب به رفتارهای پرخطر مانند ولخرجی های عجیب و غریب، سرمایه گذاری های خطرناک، روابط جنسی بی ملاحظه و فعّالیّت های دیگری که می تواند عواقب دردناکی برای فرد داشته باشد، منتهی می شود. در برخی افراد، این نشانه های افراطی به قدری شدید است که برای مراقبت از خود و اطرافیان او باید در بیمارستان بستری شوند.

افسردگی بعد از زایمان

برخی از مادران پس از تولد نوزاد خود به افسردگی مبتلا می شوند که به آن افسردگی پس از زایمان گفته می شود. تحقیقات نشان می دهد که میزان شیوع آن در ایران حدود ۱۵ درصد زایمان هاست. عمدتا این نوع افسردگی پس از تولد نوزاد شروع شده و در صورت عدم درمان ممکن است تا بیش از یک سال هم طول بکشد.

برای کسب اطلاعات بیشتر درباره انواع افسردگی پیشنهاد می کنم مطلب زیر که همراه با فایل صوتی است را گوش کنید:

 انواع افسردگی در روانشناسی و علایم هر یک

علائم افسردگی در زنان

تحقیقات نشان می دهد که علائم افسردگی در زنان و مردان می تواند متفاوت باشد. مثلا گریه کردن در زنان افسرده بیشتر دیده می شود اما مردان افسرده رفتارهای پرخاشگرانه بیشتری از خود نشان می دهند. حجم بالای نزاع های خیابانی توسط مردان می تواند نشان از ابتلا به افسردگی آنها داشته باشد.

از طرف دیگر علائم افسردگی در زنان معمولا به دلیل مشکلات رابطه ای بروز پیدا می کند.

مدت زمان وجود نشانه های افسردگی

یکی نکات مهم در ابتلا به افسردگی طول مدت تجربه نشانه هاست. تجربه کوتاه مدت علایم افسردگی، نشانه ابتلا به افسردگی نیست. مثلا بعضی از افراد بعدازظهرهای جمعه احساس غمگینی می کنند، اما این غمگینی دلیلی بر افسردگی آنها نیست. چون این احساس مدت زمان زیا

دی دوام ندارد. برای اینکه فردی به افسردگی مبتلا باشد، باید علایم افسردگی اش حداقل دو هفته ادامه داشته باشد.

میزان شیوع افسردگی

افسردگی یکی از شایع ترین مشکلات روان شناختی است. حدود ۲۰% افراد در مقطعی از زندگیشان به افسردگی مبتلا می شوند. اگر جمعیت ایران را ۷۵ میلیون نفر در نظر بگیریم، حدود ۱۵ میلیون نفر از آنها به افسردگی مبتلا شده یا در آینده به آن مبتلا خواهند شد. به علت شیوع بالا، این بیماری به سرماخوردگی روانی شهرت یافته است. تحقیقات نشان داده است که شیوع افسردگی در زنان ۲ برابر مردان است.

روش های درمان افسردگی

۴ روش اصلی برای درمان افسردگی وجود دارد که عبارتند از:

• درمان های پزشکی

دارو درمانی

شوک درمانی

• روان درمانی

درمان های شناختی رفتاری

درمان رفتاری

روان درمانی پویشی

• تغییر سبک زندگی
• طب مکمل

درمان های پزشکی

دو روش اصلی درمان پزشکی شامل دارو درمانی و شوک درمانی است.

داروهای ضد افسردگی

بیش از ۱۵ نوع داروی مختلف برای درمان افسردگی وجود دارد که روانپزشک با توجه به شرایط بیمار یک یا چند مورد از آنها را تجویز می کند. نام برخی از داروهای ضد افسردگی عبارتند از:

فلوکستین، فلوکسامین، سیتالوپرام، سرترالین، پاروکستین، فنلزین، سیپرومین، آمی تریپتیلین، کلومی پرامین، ایمی پرامین، ترازودون،  نفازودون و…

داروها علی رغم این که می توانند در درمان برخی از بیماران افسرده موثر باشند، اما مصرف آنها دارای سه اشکال می باشد:

• همه داروها از جمله داروهای ضد افسردگی دارای عوارض جانبی هستند. برخی از عوارض جانبی داروهای ضد افسردگی عبارتند از:

ایجاد خواب آلودگی، خشکی دهان، یبوست، افزایش وزن، حالت تهوع، سردرد، تاری چشم و غیره. البته همه این عوارض با مصرف یک داروی خاص ایجاد نمی شود و هر دارویی برخی از عوارض فوق را ایجاد می کند. همچنین عوارض مصرف یک دارو برای افراد مختلف متفاوت است.

• اثر بخشی داروها عمدتا موقتی است و ممکن است بیمار پس از قطع مصرف دارو، مجددا مبتلا به افسردگی شود. برای مقابله با این مشکل روانپزشکان گاهی مصرف طولانی مدت دارو را توصیه می کنند.
• داروهای ضد افسردگی دیر اثر هستند.

اثر داروهای ضد افسردگی حدود ۲ تا ۶ هفته پس از مصرف آنها شروع خواهد شد و این مساله زمانی مشکل ساز می شود که بیمار در شرایط بحرانی باشد.

علی رغم معایب گفته شده برخی از بیماران افسرده حتما باید از دارو استفاده کنند به خصوص افرادی که علائم افسردگی شدید مثل خودکشی ، انرژی و توان بسیار پایین ، نداشتن انگیزه برای انجام هیچ کاری از جمله روان درمانی .

نکته بسیار مهم در مصرف داروهای ضد افسردگی و هر داروی روانپزشکی دیگر این است که حتما باید تحت نظر روانپزشک مصرف شود.

یکی از مشکلات که افراد زیادی با دارو دارند این است که حتی بهترین داروهای ضد افسردگی هم عوارض جانبی دارند. به همین دلیل بسیاری از افراد به دنبال روش های درمان افسردگی بدون دارو هستند. خوشبختانه تحقیقات مختلف نشان داده است روان درمانی و تغییر سبک زندگی می تواند تاثیر زیادی در درمان افسردگی داشته باشد.

خوشبختانه اکثر افسردگی ها بدون دارو قابل درمان هستند. به جز مواردی که فرد قصد جدی به خودکشی دارد یا آنقدر افسردگی او شدید است که توان ادامه جلسات روان درمانی را هم ندارد.

برخی از افراد به دنبال بهترین داروی ضد افسردگی هستند و فکر می کنند یک دارو خاص وجود دارد که بیشترین اثر را بر افسردگی دارد. در صورتی که اثر بخشی هر دارویی بر افرامختلف متفاوت است و هیچ دارویی نیست که بر همه افراد اثر یکسان داشته باشد. پس به دنبال بهترین داروی افسردگی نگردید که چنین دارویی وجود ندارد.

شوک درمانی

در شوک درمانی به وسیله الکترودهایی که به سر بیمار وصل می شود برق فشار ضعیفی از سر او عبور داده می شود. به علت نگرانی از عوارض کوتاه مدت و بلند مدت شوک درمانی، از این روش برای بیمارانی که مبتلا به افسردگی بسیار شدید باشند و مصرف دارو به بهبودی آنها کمکی نکرده باشد، استفاده می کنند. معمولا شوک درمانی به عنوان آخرین راه درمان افسردگی مورد استفاده قرار می گیرد.

تشخیص استفاده از درمان های جسمی توسط روانپزشک انجام می شود و مصرف داروها حتما باید تحت نظر او باشد. بنابراین چنانچه روانپزشک برای شما داروی ضد افسردگی تجویز کرده است، بدون مشورت با او اقدام به تغییر یا ترک مصرف نکنید، زیرا همان طور که مصرف داروهای ضد افسردگی عوارض جانبی دارد، تغییر میزان مصرف و یا ترک ناگهانی آنها نیز عوارض جانبی دیگری به همراه خواهد داشت.

روش های درمان افسردگی بدون دارو

درمان های روان شناختی مختلفی برای افسردگی وجود داردکه هر یک مزایا و معایب خود را دارند. یکی از معروفترین و بهترین روش های درمان افسردگی، شناخت درمانی است. تحقیقات متعددی برتری این روش را نسبت به روش های درمانی دیگر تایید کرده اند.

پایه گذاران این روش درمانی، پروفسور آرون بک و آلبرت الیس بوده اند. پایه شناخت درمانی بر این اساس است که افکار و باورهای فرد باعث ابتلاء  او به افسردگی می شوند. روش درمانی به کار برده شده در این کتاب نیز شناخت درمانی است که در فصل های بعد درباره آن توضیحات مفصلی داده خواهد شد.

شناخت درمانی

تمرکز اصلی شناخت درمانی کمک به شماست تا درکتان از جهان (شناخت هایتان) را ارزیابی کرده و راههای جدیدی از پاسخ دهی (رفتارهایتان) را امتحان کنید. فهم شیوه ی منحصر به فرد شما برای درک جهان، تجارب زندگی تان و دورنمای شما از آینده می تواند به تغییر افسردگی و رفتارکردن به گونه ای سازگارانه تر منجر شود.

الگوی شناختی افسردگی در این برنامه برپایه ی تمایل افراد افسرده به درک خودشان، موقعیّت و آینده شان به گونه ای منفی است. اگر شما مانند بیشتر افراد افسرده هستید، تمایل دارید تا خود را فردی بی کفایت، نالایق و غیرجذّاب بدانید.

هم چنین ممکن است اعتقاد داشته باشید که دیگران شما را طرد و از شما انتقاد می کنند. ممکن است آینده به نظرتان ناامن و ناامیدکننده بیاید. با این نظام باورها، بی احساسی و سطح پایین انرژی تان تعجّب آور نیست. اگر شما بر این باور باشید که تلاشهایتان بی ثمر است، نتیجه این می شود که انرژی تان را ذخیره کرده و از انجام کاری که به نظرتان به شکست می انجامد، خودداری کنید. این الگوی تفکّر در کودکان، نوجوانان و بزرگسالانی که افسردگی را تجربه می کنند، مشاهده شده است.

در پژوهشی که نشان داده چگونه خلق ما بر نوع دیدمان نسبت به مسائل اثر می گذارد، به افراد در یک زمان، دو تصویر و در مقابل هر چشمشان یک تصویر نشان داده شد. تصاویری که به یک چشم نشان داده می شد، شامل موضوعات منفی و تصویر چشم دیگر دارای موضوع خنثی یا مثبت بود.

از آنجا که تصاویر به صورت همزمان با سرعتی بالا ظاهر می شدند، افراد قادر بودند تنها بخشی از اطّلاعاتی که نمایش داده می شد، را گزارش کنند. افراد افسرده تمایل داشتند تا منفی ترین اطّلاعات را گزارش کنند در حالی که افراد غیرافسرده ترکیبی از جنبه های مثبت، منفی و خنثی از آن چه که دیده بودند را توصیف می کردند. این نشان داد که افراد افسرده دقیق هستند امّا در پردازش اطّلاعاتی که به آنها داده شده بود، به طور انتخابی منفی عمل می کردند. در پژوهشی مشابه به شرکت کنندگان واژگانی منفی و خنثی ارائه شد. افراد افسرده در مقایسه با افراد غیرافسرده تمایل داشتند تا بخش بیشتری از واژگان را منفی تشخیص دهند. شما انرژی زیادی را به کار می برید تا در جهانی مملو از گزینه های مثبت و منفی و خنثی تمرکز کنید. سوگیری هیجانی به این معناست که اولویّت شما برای انتخاب یا رد گزینه ها می تواند متأثّر از شیوه ی احساساتتان باشد. این یافته ها می تواند برای فهم این که چه چیزی به افراد افسرده کمک می کند، مهم باشد.

نظریّه ی شناخت درمانی

تمرکز اصلی شناخت درمانی کمک به شماست تا درکتان از جهان (شناخت هایتان) را ارزیابی کرده و راههای جدیدی از پاسخ دهی(رفتارهایتان) را امتحان کنید. فهم شیوه ی منحصر به فرد شما برای درک جهان، تجارب زندگی تان و دورنمای شما از آینده می تواند به تغییر افسردگی و رفتارکردن به گونه ای سازگارانه تر منجر شود.

الگوی شناختی افسردگی در این برنامه برپایه ی تمایل افراد افسرده به درک خودشان، موقعیّت و آینده شان به گونه ای منفی است. اگر شما مانند بیشتر افراد افسرده هستید، تمایل دارید تا خود را فردی بی کفایت، نالایق و غیرجذّاب بدانید.

هم چنین ممکن است اعتقاد داشته باشید که دیگران شما را طرد و از شما انتقاد می کنند. ممکن است آینده به نظرتان ناامن و ناامیدکننده بیاید. با این نظام باورها، بی احساسی و سطح پایین انرژی تان تعجّب آور نیست. اگر شما بر این باور باشید که تلاشهایتان بی ثمر است، نتیجه این می شود که انرژی تان را ذخیره کرده و از انجام کاری که به نظرتان به شکست می انجامد، خودداری کنید. این الگوی تفکّر در کودکان، نوجوانان و بزرگسالانی که افسردگی را تجربه می کنند، مشاهده شده است.

در پژوهشی که نشان داده چگونه خلق ما بر نوع دیدمان نسبت به مسائل اثر می گذارد، به افراد در یک زمان، دو تصویر و در مقابل هر چشمشان یک تصویر نشان داده شد. تصاویری که به یک چشم نشان داده می شد، شامل موضوعات منفی و تصویر چشم دیگر دارای موضوع خنثی یا مثبت بود.

از آنجا که تصاویر به صورت همزمان با سرعتی بالا ظاهر می شدند، افراد قادر بودند تنها بخشی از اطّلاعاتی که نمایش داده می شد، را گزارش کنند. افراد افسرده تمایل داشتند تا منفی ترین اطّلاعات را گزارش کنند در حالی که افراد غیرافسرده ترکیبی از جنبه های مثبت، منفی و خنثی از آن چه که دیده بودند را توصیف می کردند. این نشان داد که افراد افسرده دقیق هستند امّا در پردازش اطّلاعاتی که به آنها داده شده بود، به طور انتخابی منفی عمل می کردند. در پژوهشی مشابه به شرکت کنندگان واژگانی منفی و خنثی ارائه شد. افراد افسرده در مقایسه با افراد غیرافسرده تمایل داشتند تا بخش بیشتری از واژگان را منفی تشخیص دهند. شما انرژی زیادی را به کار می برید تا در جهانی مملو از گزینه های مثبت و منفی و خنثی تمرکز کنید. سوگیری هیجانی به این معناست که اولویّت شما برای انتخاب یا رد گزینه ها می تواند متأثّر از شیوه ی احساساتتان باشد. این یافته ها می تواند برای فهم این که چه چیزی به افراد افسرده کمک می کند، مهم باشد.

پیشگیری از خودکشی

اگر فکر‌ می‌کنید کسی ممکن است به زودی به خودش یا دیگران آسیب برساند، کارهای زیر را انجام دهید:

• فورا با تلفن اورژانس تماس بگیرید.
• کنار فرد بمانید تا نیروهای امدادی برسند.
• هرگونه ابزار خطرناک مثل اسلحه، چاقو یا دارو را پنهان کنید.
• به حرف‌های او گوش دهید اما قضاوتش نکنید، مشاجره نکنید، تهدید نکنید، و فریاد نکشید.