اختلال هویت تجزیه ای (چند شخصیتی) چیست؟

اختلال هویت تجزیه ای (Dissociative Identity Disorder (DID)) ، که در گذشته با عنوان اختلال شخصیت چندگانه شناخته می شد، یک وضعیت روانی پیچیده است که دلایل زیادی همچون آسیب های شدید و مکرر در دوران کودکی (معمولاً آزار جسمی، جنسی یا عاطفی شدید) دارد. همچنین به عنوان اختلال شخصیت تمایزیافته نیز شناخته می شود. در ادامه این مطلب از دپارتمان سلامت روان مجله سلامت دکتر بهشتیان با این اختلال بیشتر آشنا خواهیم شد.

DID شکل شدیدی از چند پاره شدن شخصیت است، یک فرآیند ذهنی که موجب گسستگی ارتباط میان افکار، خاطرات، احساسات، اعمال و یا هویت شما می شود. قسمت گسستن از شخصیت اصلی در واقع یک مکانیسم  مقابله ای می باشد که شخص مبتلا به این اختلال، برای کنار آمدن با شرایط و تجربه‌ های بسیار خشونت‌آمیز، آسیب‌ زننده و یا دردناک خود این مکانیسم را بکار می برد.

اگر به این اختلال مبتلا باشید، دو یا چند شخصیت مجزا تحت عنوان «دگر هویت یا شکاف» خواهید داشت. این شکاف ها رفتار شما را در موقعیت های مختلف کنترل می کنند. هر شخصیتی ویژگی ها، تمایلات و علایق و سلایق و پیشینه ی مخصوص به خود را دارد.

انواع اختلالات شخصیت تجزیه ای

اختلال شخصیت تجزیه ای سه نوع مختلف دارد که  DID فقط یکی از انواع آن است. دیگر انواع عبارتند از:

فراموشی تجزیه ای. این فراموشی زمانی اتفاق می افتد که شما نمی توانید اطلاعات ضروری زندگی خود را به خاطر بیاورید. این مسئله ممکن است محدود به مقطع خاصی از زندگی شما بوده و یا شامل کل گذشته و هویت شما باشد.

سه نوع فراموشی مرتبط با DID عبارتند از:

• فراموشی موضعی یا مکان یافته: این فراموشی شایع ترین نوع فراموشی است. در این نوع، شما از به خاطر آوردن یک رویداد یا تمام رویدادهای مرتبط با یک دوره زمانی خاص ناتوان هستید.
• فراموشی انتخابی: این نوع فراموشی زمانی رخ می دهد که نمی توانید جزئیات رویدادها را در یک بازه زمانی خاص به خاطر بیاورید.
• فراموشی عمومی: این نوع فراموشی کمتر از بقیه رواج دارد. در این شکل فراموشی، شما نمی توانید هیچ چیز در مورد هویت و گذشته تان را به یاد بیاورید.

اختلال مسخ واقعیت/ شخصیت. در صورتی که مبتلا به اختلال مسخ شخصیت باشید، حس می کنید از افکار، احساسات و حتی بدن خود جدا شده اید و هیچ ارتباطی با آن ها ندارید؛ و در صورت ابتلا به اختلال مسخ واقعیت علاوه بر موارد ذکر شده، احساس جدایی از محیط پیرامون خود را نیز دارید.

علل ابتلا به اختلال هویت تجزیه ای

علت ابتلا به  DID می تواند یک پاسخ روانشناختی به استرس‌های درونی و محیطی باشد. این استرس ها به علت مورد بی توجهی عاطفی و یا سوءاستفاده قرار گرفتن در اوان کودکی بوده و موجب اختلال در رشد شخصیت فرد می گردد. حدود ۹۹ درصد از افرادی که دچار اختلالات تجزیه ای می شوند، در مرحله حساس رشد کودکی خود (معمولاً قبل از ۶ سالگی) به آسیب های شدیدی را پشت سر گذاشته اند.

اختلال هویت تجزیه ای همچنین ممکن است زمانی اتفاق بیفتد که بی توجهی یا سوء استفاده عاطفی به صورت مداوم و مکرر اتفاق بیفتد؛ حتی زمانی که سوء استفاده آشکار و مستقیم فیزیکی یا جنسی در میان نباشد نیز ممکن است فرد به این اختلال مبتلا گردد. یافته ها نشان می‌دهند فرزندان خانواده هایی که قادر به ایجاد محیط امن عاطفی برای کودکانشان نبوده و والدین رفتارهایی غیرقابل پیش‌بینی داشته اند، ممکن است دچار اختلال هویت تجزیه ای گردند.

DID اختلالی نادر بوده و حدود ۱ درصد از جامعه احتمال ابتلا به این اختلال را دارند. همچنین زنان بیشتر از مردان به این اختلال مبتلا می گردند.

آسیب هایی که در نتیجه ی آن ها احتمال ابتلا به اختلال هویت تجزیه ای افزایش می یابد، عبارتند از:

• آزار جسمی، روانی و یا جنسی مکرر
• تصادف
• فجایع طبیعی
• جنگ
• جنایت

علائم اختلال هویت تجزیه ای

اختلال هویت تجزیه ای با دو یا چند شکاف شخصیتی (چند شخصیت متمایز یا دوپارچه) شناخته می شود که به طور مداوم رفتار شما را تحت تاثیر قرار می دهند. از دیگر علائم این اختلال می توان به عدم توانایی در به خاطر آوردن اطلاعات فردی اشاره کرد که بدلیل اهمیت فراوان این موضوع نمی توان از آن به عنوان یک فراموشی معمولی یاد کرد. همچنین وجود تغییر و نواسانات در حافظه ی فرد نیز از علائم این اختلال شناخته می شوند.

تجربه ی ابتلا به DID  در تمام بیماران به یک شکل نیست. در برخی افراد، «شکاف شخصیتی» سن، جنس یا نژاد خاص خود را دارد؛ به علاوه حالات‌، حرکات و طرز صحبت کردن شخصیت های دیگر نیز با شخصیت اصلی متفاوت است. شکاف شخصیتی گاهی شامل افراد خیالی می شود و گاهی هم انواعی از حیوانات است.

به مواقعی که در آن ها یک «شکاف شخصیتی» یا دگر شخصیت خود را نشان داده و رفتار و افکار شما را کنترل کند، «انتقال» گفته می شود. انتقال می تواند چند ثانیه، چند دقیقه و یا چند روز به طول انجامد. ممکن است به دنبال درمان با هیپنوتیزم باشید، جایی که «شکاف های شخصیتی» شما ممکن است به درخواست‌های درمانگرتان پاسخ داده و هر چه او می گوید انجام دهند.

سایر علائم این اختلال عبارتند از سردرد، فراموشی، از دست دادن زمان، احساس خلسه و «تجربیاتی خارج از بدن». برخی از افراد مبتلا به اختلالات تجزیه ای به رفتار خشونت آمیز، خود آزاری و دگرآزاری گرایش دارند.

اگرمبتلا به اختلال هویت تجزیه ای باشید، ممکن است متوجه انجام کارهایی شوید که معمولاً انجام نمی دادید، مانند سریع و بی احتیاط رانندگی کردن، یا دزدیدن پول از کارفرما یا دوستانتان. اما طوری به نظر می رسد که گویی مجبور به انجام این کارها هستید.

برخی از افراد مبتلا به DID بجای اینکه حس کنند صاحب بدن خود هستند، احساس مسافر بودن در بدنشان را دارند. به عبارت دیگر، معتقدند که قدرت انتخابی برای کارهایی که انجام می دهند ندارند.

برخی از علائمی که نشان می دهد  DID شیوه ی زندگی شما را تغییر می‌دهد:

• احساس می کنید که از بدن خود جدا شده اید. اغلب از این حس به عنوان یک تجربه «خارج از بدن» یاد می شود. به این احساس شخصیت زدایی می گویند.
• احساس می کنید که دنیا واقعی نیست و یا دور از شما به نظر می رسد. به این احساس غیرواقعی سازی یا واقعیت زدایی می گویند.
• طوری دچار فراموشی می شوید که اطلاعات مهم شخصی خود را نیز به خاطر نمی آورید، این موضوع آنقدر مهم است که نمی توان آن را به حساب یک فراموشی معمولی گذاشت. در موارد بسیار جزئی تر، ممکن است گفتگویی را که در خلال آن هستید فراموش کنید و یا محتوای یک مکالمه مهم را از لحظه ای به لحظه ی دیگر از یاد ببرید.

خودتان هم گیج شده اید و نمی دانید که هستید. دچار یک بحران شخصیت و یا شکاف هویتی شده اید. به این حالت سردرگمی هویت یا تغییر هویت می گویند. نمونه ای از بحران شخصیت زمانی دیده می شود که در توضیح علایق خود مانند دیدگاه های سیاسی، مذهبی یا اجتماعی، گرایش جنسی یا انگیزه ها و اهداف خود دچار مشکل می شوید. علاوه بر این، ممکن است در درک زمان، مکان و موقعیت خود نیز با اشکال مواجه شوید.

امروزه مشخص شده است که شخصیت‌های هویت تجزیه ای، شخصیت‌های بالغی نیستند، بلکه تنها نمایانگر هویت های از هم گسیخته می باشند. در نوع فراموشی این اختلال، هر کدام از هویت های شما یک بخش مجزا از هویت اصلی را به یاد می آورند؛ به این معنا که بخشی که در یکی از شخصیت ها به یاد مانده، در شخصیت دیگر کاملاً فراموش شده است. بطور معمول در این اختلال یک شخصیت “میزبان” وجود دارد که با نام واقعی شما شناسایی می شود. شخصیت میزبان شما معمولاً از وجود شخصیت های دیگر شما بی اطلاع است.

تشخیص اختلال تجزیه ای

تشخیص اختلال هویت تجزیه ای بسیار زمان بر است.  کارشناسان تخمین می زنند که تشخیص ابتلا به اختلالات تجزیه ای حدود ۷ سال زمان نیاز دارد. این موضوع امری بدیهی است؛ چرا که علائم این اختلال به دیگر اختلالات روانشناختی تشابه بسیاری دارد. در واقع، اکثر مبتلایان به اختلالات تجزیه ای، همزمان از ابتلا به اختلالات شخصیت مرزی، افسردگی، اضطراب و یا سایر اختلالات شخصیت نیز رنج می برند.

DSM-5 معیارهای زیر را برای تشخیص اختلال هویت تجزیه ای ارائه می دهد:

1. بیمار باید دارای دو یا چند هویت یا شخصیت متمایز باشد که هر کدام الگوی نسبتاً پایدار خود را از ارتباط با محیط پیرامون و درک از هویت خود داشته باشد.
2. بیمار باید دچار فراموشی شده و خلاء هایی در یادآوری رویدادهای روزمره، اطلاعات شخصی مهم و یا آسیب های پیش آمده داشته باشد.
3. بیمار باید دچار اضطراب بوده و یا به دلیل این اختلال در عملکردهایش در یک یا چند بخش اصلی زندگی مشکل داشته باشد.
4. این اختلالات ناشی از اعمال عادی فرهنگی یا مذهبی نباشند.
5. علائم نباید ناشی از اثرات فیزیولوژیکی سوء مصرف یک ماده مخدر (مانند فراموشی یا آشفتگی ناشی از مسمومیت با الکل) یا یک بیماری جسمی (مانند تشنج های جزئی یا  پیچیده بیماری صرع) باشد.

شخصیت‌های متمایز می توانند نقش‌های متنوعی برای مقابله با معضلات زندگی بیمار داشته باشند. به عنوان مثال، در هنگام تشخیص این بیماری ممکن است بیمار حدوداً ​​دو تا چهار شخصیت داشته باشد، سپس در طول درمان به طور متوسط ​​۱۳ تا ۱۵ شخصیت دیگر نیز مورد شناسایی قرار می گیرند. محرک های محیطی یا رویدادهای زندگی باعث تغییر ناگهانی از یک شکاف یا شخصیت به شکاف یا شخصیت دیگری می شوند.

چه اختلالات دیگری ممکن است همزمان با اختلال هویت تجزیه ای رخ دهد؟ 

همراه با گسستگی و شخصیت های متعدد یا چندپاره، افراد مبتلا به اختلال هویت تجزیه ای ممکن است از مشکلات روانشناختی دیگری نیز رنج ببرند از جمله:

• افسردگی
• نوسانات خلقی
• تمایل به خودکشی
• اختلالات خواب (بی خوابی، وحشت شبانه و راه رفتن در خواب)
• اضطراب، حملات پانیک و فوبیا (فلاش بک، واکنش نشان دادن به محرک ها)
• سوء مصرف الکل و مواد مخدر
• رفتارهایی همراه با اجبار و تشریفات
• علائم شبه روان پریشی (از جمله توهمات شنیداری و بینایی)
• بروز اختلالات اشتها

آیا از افراد مشهور نیز کسانی به اختلال هویت تجزیه ای مبتلا بوده اند؟

از افراد مشهور مبتلا به اختلال هویت تجزیه ای می توان از مرلین مونرو، روزان بار، آدام دوریتز و هرشل واکر نام برد.

واکر کتابی در مورد مقابله با DID و تلاش‌هایش برای اقدام به خودکشی نوشته و در آن توضیح داده که از کودکی با وجود حضور در تیم ها و لیگ ها، احساس جدایی از آن ها را داشته است. او برای کنار آمدن با این وضعیت، شخصیتی سرسخت و نترس در خود ایجاد کرده تا بتواند عصبانیتی را که همیشه سرکوب می کرده است بروز دهد. این “شکاف ها” می توانستند در برابر احساس مورد سوء استفاده قرار گرفتن وی مقاومت کنند. شکاف های دیگر به او کمک کردند تا به شهرت ملی برسد. واکر تحت درمان قرار گرفت و درمان به وی کمک کرد تا متوجه شود که این شخصیت‌های جایگزین بخشی از اختلال هویت تجزیه‌ای هستند که نهایتاً در بزرگسالی تشخیص داده شدند.

درمان اختلال هویت تجزیه‌ای

برای درمان DIDهیچ دستورالعمل رسمی که مبتنی بر شواهد علمی باشد وجود ندارد. بسیاری از درمان ها بر اساس گزارشات موردی یا عمومی هستند.

اگرچه هیچ درمانی برای این اختلال وجود ندارد، اما اگر بیمار متعهد به ادامه ی درمان باشد، درمان طولانی مدت می تواند مفید واقع شود. درمان موثر شامل موارد زیر می باشد:

• روان درمانی: این روش که درمانی بر پایه ی گفتگو نیز خوانده می شود، برای کمک به بهبود محرک های DID طراحی شده است. هدف این درمان «ادغام» شخصیت های جداگانه‌ در یک شخصیت تلفیقی است تا بتوانید محرک های موجود را کنترل کنید. این درمان اغلب نیازمند مشارکت اعضای خانواده شما نیز می باشد.
• درمان شناختی – رفتاری (CBT): این روش نوعی روان درمانی ساختار یافته و هدف گرا است. CBT به شما کمک می کند متوجه افکار و رفتارهای منفی خود شده و الگوها و عادات فکری سالم تری را اتخاذ کنید.
• درمان شناختی – رفتاری دیالکتیکی (DBT): این روش برای افرادی مفید است که احساسات شدیدی را تجربه می کنند. هدف این درمان پذیرش یا ایجاد تعادل بین شما، چالش هایتان و شکاف های شخصیتی شما می باشد. درمانگر به شما کمک می کند تا مهارت های تنظیم هیجان را نیز بیاموزید.

• هیپنوتیزم – درمانی: هیپنوتیزم که همراه با روان درمانی تجویز می شود، برای دسترسی به خاطرات سرکوب شده، کنترل برخی از رفتارهای مشکل ساز و همچنین کمک به ادغام شخصیت های متمایز در یک شخصیت واحد مورد استفاده قرار می گیرد.
• درمان های کمکی: ثابت شده است که درمان هایی مانند هنر یا ورزش به بیماران کمک می کند تا با بخش هایی از ذهن خود که برای مقابله با آسیب ها کنار گذاشته اند، ارتباط برقرار کنند.
• درمان EDMR: درمان حساسیت زدایی و پردازش مجدد حرکات چشم(EMDR) شامل حرکت دادن چشم ها به روشی خاص می باشد که حین پردازش خاطرات آسیب زا انجام پی شود. این روش به شما کمک می کند تا بتوانید با آسیب های وارد آمده کنار بیایید. در مقایسه با سایر روش های درمانی، EMDR  روش جدیدتری است.

هیچ درمان روانشناختی مشخصی برای اختلال هویت تجزیه ای وجود ندارد، که رویکردهای مبتنی بر درمان را به یک درمان واحد تبدیل کند. درمان اختلالات همزمان، مانند افسردگی یا اختلالات سوء مصرف مواد، برای بهبود کلی بیمار ضروری می باشد. از آنجایی که علائم اختلالات تجزیه ای اغلب همراه با اختلالات دیگری مانند اضطراب و افسردگی بروز می کنند، داروهایی برای درمان آن مشکلات نیز در کنار روان درمانی تجویز می شود.

درمان با وجود دشوار بودن، در طولانی مدت می تواند به طور قابل توجهی به بهبود علائم شما کمک کند.

آیا اختلال هویت تجزیه ای قابل درمان است؟

هیچ درمان قطعی برای این اختلال وجود ندارد و شما به ناچار باید تا آخر عمر آن را مدیریت کنید. اما درمان‌ها می‌توانند علائم بیماریتان را کاهش داده و به عملکرد بهتر شما در خانه، محل کار و جامعه منجر شوند.

نتیجه گیری

• اختلال هویت تجزیه ای (DID) در گذشته با عنوان اختلال شخصیت چندگانه شناخته می شد. گاهی اوقات به آن اختلال شخصیت شکاف نیز گفته می شود.
•  DID شکل شدیدی از اختلال تجزیه ای است، یک فرآیند ذهنی که موجب از هم گسیختگی ارتباط بین افکار، خاطرات، احساسات، رفتارها و یا هویت شما می گردد. به نظر می رسد که بخش تجزیه ای این بیماری نوعی مکانیسم مقابله ای باشد.
• اگر مبتلا به DID باشید دو یا چند هویت مجزا به نام «شکاف» خواهید داشت. این شکاف ها رفتار شما را در زمان های مختلف کنترل می کنند. هر کدام از شکاف ها پیشینه، ویژگی‌ها و تمایلات شخصی مختص به خود را دارند.
• هیچ راهی برای درمان پزشکی DID وجود ندارد، اما روان درمانی در دسترس این بیماران است.
• با روان درمانی، می توان DID را مدیریت کرد و یک زندگی عادی داشت.

سوالات متداول

آیا می توانید با وجود ابتلا به اختلال هویت تجزیه ای زندگی خوبی داشته باشید؟

بله. در صورت دریافت درمان از روانشناس و روانپزشک، امکان داشتن یک زندگی نرمال وجود دارد.

از کجا بفهمم که آیا مبتلا به اختلال هویت تجزیه ای هستم یا خیر؟

علائم موجود برای همه یکسان نیست. اما ممکن است احساس کنید از خودتان و دنیای اطرافتان جدا شده اید. بعضی زمان ها، رویدادها و اطلاعات شخصی خود را فراموش می کنید.  یا در مورد هویت خود اطمینان ندارید.

سه ویژگی اصلی اختلال هویت تجزیه ای چه هستند؟

• وجود دو یا چند هویت مجزا
• وقفه های دائمی در حافظه در مورد رویدادهای روزمره و آسیب زننده، و همچنین اطلاعات شخصی
• وجود این علائم موجب بروز مشکلاتی در زندگی اجتماعی، شغلی و شخصی شما می گردد