اختلال فوبیا چیست و چگونه درمان می شود؟

فوبیا یا هراس نوعی واکنش ترس غیرمنطقی است. اگر به فوبی مبتلا هستید، پس ترس یا وحشت شدیدی را در زمان مواجهه با موقعیت ترس تجربه کرده‌اید.در ادامه این مطلب از دپارتمان سلامت روان مجله سلامت دکتر بهشتیان با اختلال فوبیا و راه های درمان آن بیشتر آشنا خواهید شد.

برخلاف اضطراب که ممکن است بدون دلیل باشد (البته دلیل ناآگاهانه دارد)، در این اختلال شاید از مکان، موقعیت یا چیز خاصی می ‌ترسید.خوشبختانه در تجربه کار بالینی من فوبیا ها جزو اختلالاتی هستند که امید به درمان بالایی دارند و در صورتی که مراجع جلسات درمانی را پی گیری کند می تواند کاملا بر اختلال خود غلبه کند.

شدت فوبیا از چندش ‌آور بودن و بیزاری تا ناتوانی شدید، متغیر است. بیشتر افراد مبتلا به فوبیا می ‌دانند که ترسشان غیرمنطقی است؛ ولی باز هم نمی ‌توانند آن را کنترل کنند. این ترس‌ ها می ‌تواند روابط کاری، تحصیلی و شخصی فرد را مختل کند.

بر اساس پژوهش ها، ۵ میلیون ایرانی به فوبیا مبتلا هستند که در برخی از جنبه های زندگی، آنها را دچار مشکل می‌کند. اگر ترسی دارید که به زندگی شما لطمه زده است، ادامه این مطلب را بخوانید.

علت ابتلا به اختلال فوبیا (ترس)

ممکن است عوامل ژنتیکی و محیطی باعث ایجاد ترس ‌ها شود. کودکانی که یکی از نزدیکان یا اقوامشان به اختلال اضطرابی مبتلا است در خطر ابتلا به فوبی قرار دارند. همچنین، تجربه اتفاقات استرس زا و ترسناک می تواند باعث ابتلا فرد به فوبی شود. اتفاقاتی مثل تجربه غرق شدن، قرار گرفتن در فضاهای بسته به صورت ناخواسته (مثل گیر کردن آسانسور)، ارتفاعات بلند و حمله حیوانات می‌تواند باعث ایجاد ترس در فرد شود.

افرادی که بیماری جسمی دارند هم غالباً مبتلا به ترس ها هستند؛ به طوری که شیوع بالای ترس در افراد مبتلا به صدمات مغزی مشاهده شده است. مصرف مواد و افسردگی هم با ترس ‌ها در ارتباط هستند.

انواع فوبی ها (ترس ها)

آگورافوبی

آگورافوبی یا گذرهراسی، ترس از مکان ‌ها یا موقعیت ‌هایی است که نتوان از آن فرار کرد. معنای این کلمه «ترس از مکان ‌های باز» است. افراد مبتلا به آگورافوبی از قرارگرفتن در مکان ‌های شلوغ یا گیرافتادن در مکانی خارج از خانه می‌ترسند. آن ‌ها از موقعیت‌ های اجتماعی دوری می کنند و در خانه‌ می‌ مانند.

بسیاری از افراد مبتلا به آگورافوبی در مکانی که راهی برای فرار از آن ندارند؛ دچار حملات هراس و ترس می ‌شوند.

فوبیای اجتماعی

فوبی اجتماعی به اختلال اضطراب اجتماعی یا هراس اجتماعی هم معروف است. این مشکل، نگرانی شدید از موقعیت ‌های اجتماعی است که می ‌تواند به انزوای فردی منجر شود. فوبی اجتماعی گاهی آنقدر شدت پیدا می ‌کند که حتی ساده ‌ترین تعاملات مثل سفارش غذا در رستوران یا پاسخ دادن به تلفن هم باعث ایجاد وحشت در فرد می ‌شود. افراد مبتلا به هراس اجتماعی، غالباً سعی می ‌کنند از موقعیت ‌های اجتماعی دوری کنند.

سایر انواع فوبیا ها

بسیاری از مردم علاقه ای ندارند که در موقعیت و شرایط خاصی قرار بگیرند؛ ولی زمانی فرد به فوبی مبتلا است که ترس او با زندگی روزمره تداخل داشته باشد. یعنی مشکلاتی در زندگی روزمره او ایجاد کند. مثلا اگر شما ترس از خرس قطبی داشته باشید به دلیل اینکه مشکلی در زندگی روزمره شما مشکلی ایجاد نمی کند به عنوان اختلال شناخته نمی شود. در ادامه به موارد رایج این ترس‌ ها اشاره می کنیم:

گلوسوفوبی: تحت عنوان اضطراب عملکردی یا ترس از سخنرانی در جمع هم شناخته می ‌شود. افراد مبتلا به این ترس، علائم جسمانی شدیدی را حتی در حین فکر کردن به سخنرانی در جمع تجربه می‌کنند. گلوسوفوبی با روان درمانی و دارودرمانی، درمان می‌شود.

آکروفوبی: ترس از ارتفاعات است. افراد مبتلا به این نوع ترس‌ها از کوه، برج‌ یا طبقات بالایی ساختمان دوری می‌کنند. علائم آن شامل سرگیجه، گیجی، تعریق و حس بی هوش شدن یا از دست دادن هوشیاری است.

کلستروفوبی: ترس از فضاهای بسته یا تنگ است. موارد شدید این اختلال حتی مانع از رانندگی یا استفاده از آسانسور در فرد مبتلا می‌شود.

آویو فوبی: ترس از پرواز است.

دنتوفوبی: ترس از دندانپزشک یا فرآیند دندانپزشکی است. این ترس به طور کلی حاصل از تجربه ناخوشایند در مطب دندانپزشکی است. این اختلال اگر مانع از مراجعه به دندانپزشک برای مراقبت ‌های دندانی شود، مضر است.

هموفوبی: ترس از خون یا جراحت است. احتمال بی هوشی فرد مبتلا در صورت مشاهده خون خودش یا دیگران وجود دارد.

آراکنوفوبی: به معنای ترس از عنکبوت ‌ها است.

سینوفوبیا: به معنای ترس از سگ‌ ها است.

اوفیدیوفوبیا: افراد مبتلا به این نوع فوبی از مارها می ‌ترسند.

نیکتوفوبیا: ترس از شب یا تاریکی است. این ترس در میان کودکان رایج است؛ اما اگر این ترس به دوران نوجوانی کشیده شود به عنوان اختلال فوبی شناخته می شود.

عوامل خطر

افرادی که به لحاظ ژنتیکی در معرض ابتلا به اضطراب قرار دارند، در خطر ابتلا به ترس در آنها بیشتر است. سن، موقعیت اجتماعی – اقتصادی و جنسیت بر نوع فوبی شخص تأثیر می‌ گذارد. برای مثال زنان بیشتر از مردان در خطر ابتلا به ترس های حیوانات قرار دارند. کودکان یا افرادی که در موقعیت ‌های اجتماعی – اقتصادی پایین‌تری دارند، بیشتر در خطر ابتلا به ترس ‌های اجتماعی قرار دارند. اغلب افراد مبتلا به فوبی پزشک و دندانپزشک، مردان هستند.

علائم و نشانه های فوبیا

رایج ترین علائم فوبی، حمله پنیک است. ویژگی ‌های حمله هراس شامل موارد زیر است:

• تپش قلب
• تنگی نفس
• تندگویی یا ناتوانی در تکلم
• دهان خشک
• معده به هم ریخته
• حالت تهوع
• فشارخون بالا
• لرزش
• درد یا گرفتگی قفسه سینه
• حس خفگی
• سرگیجه یا گیجی
• تعریق فراوان
• محتمل دانستن حس ناخوشایند

البته برای تشخیص دقیق ابتلا به اختلال هراس نیازی به وجود حملات هراس نیست.

روش های درمان فوبیی

درمان فوبی ‌ها با روش ‌های روان درمانی، دارودرمانی‌ یا تلفیق آنها انجام می شود. و تحقیقات مختلف اثربخشی این روش های درمانی را تایید کرده اند.

دو روش اصلی درمان فوبی عبارتند از درمان شناختی رفتاری و دارو درمانی

درمان رفتاری شناختی

رایج ترین درمان برای فوبی ها، درمان رفتاری شناختی (CBT) است. این درمان شامل روبه‌ رو شدن با منبع ترس در قالب موقعیت کنترل شده است. این درمان افراد را آرام می کند و اضطرابشان را کم می کند.

این درمان روی شناسایی و تغییر افکار منفی، باورهای اشتباه و واکنش ‌های منفی در برابر موقعیت وحشتناک متمرکز است. در روش ‌های جدید CBT، از فناوری واقعیت مجازی برای مواجهه افراد با منبع ترسشان در قالب محیطی امن استفاده می شود.

دارو درمانی فوبیا

داروهای ضدافسردگی و ضداضطراب به آرام کردن واکنش‌ های هیجانی و جسمانی ترس کمک می‌کند. غالباً استفاده هم زمان از دو روش دارودرمانی و روان درمانی برای درمان فوبی ها بسیار مفید است.