تشنج چیست؟ علائم، علل و روش درمان
تشنج نوعی فعالیت الکتریکی غیر طبیعی است که به سرعت در مغز اتفاق می افتد. علائم آن گاهی ممکن است جدی نباشد اما در برخی موارد می تواند باعث بیهوشی و حمله صرع شود و بدن بیمار به طور غیر قابل کنترلی می لرزد. در این مطلب از دپارتمان سلامت روان مجله سلامت دکتر بهشتیان با این پدیده بیشتر آشنا خواهید شد.
تشنج معمولا به صورت ناگهانی اتفاق می افتد. شدت و زمان علائم آن در موارد مختلف یکسان نیست. ممکن است یک بار یا چندین بار بیمار را درگیر کند. اگر این وضعیت دائما عود کنند به آن صرع یا اختلال تشنجی گفته می شود. از هر ده نفری که آن را تجربه می کنند کمتر از یک نفر به صرع مبتلا می شود.
انواع تشنج
تشنج فراگیر
از لحظه شروع مغز را درگیر می کند.
انواع تشنج فراگیر عبارتند از:
- تونیک کلونیک: تشنج تونیک کلونیک شایع ترین نوع این بیماری است. در این وضعیت دست ها و پاهای بیمار سفت می شوند و ممکن است برای مدتی قادر به نفس کشیدن نباشد. سپس اعضای بدن و همچین سر بیمار شروع به تکان خوردن می کنند.
- تشنج ابسنس: در این وضعیت بیمار برای مدت کوتاهی آگاهی خود را از دست می دهد. کودکان بیشتر از بزرگسالان تشنج ابسنس را تجربه می کنند. علائم تشنج ابسنس فقط چند ثانیه طول می کشد.
- تشنج ناشی از تب: این نوع تشنج در اثر تب های طولانی ناشی از عفونت اتفاق می افتد و بیشتر کودکان را درگیر می کند. علائم این نوع معمولا چند ثانیه طول می کشد و در اکثر موارد خطر خاصی ندارد.
- اسپاسم شیرخوارگی: علائم این مشکل معمولا در سن ۴ سالگی متوقف می شوند. اسپاسم شیرخوارگی باعث سفتی ناگهانی بدن و حرکت رو به جلوی سر کودک می شود. بسیاری از کودکانی که این علائم را دارند بعد ها به صرع اسپاسم شیرخوارگی مبتلا می شوند.
تشنج کانونی
دو نوع تشنج کانونی داریم:
تشنج کانونی با حفظ آگاهی: این نوع تشنج بسیار کوتاه است (معمولا کمتر از ۲ دقیقه) و بیمار حین تجربه علائم تشنج هوشیار است اما ممکن است قادر به صحبت کردن نباشد.
تشنج کانونی با اختلال آگاهی: این نوع ، می تواند باعث بیهوشی شود. همچنین ممکن است بیمار ناخواسته کارهای مانند حرکت دهان، گاز گرفتن زبان، حرکت دادن پاها یا ضربه زدن به زمین با لگن را انجام دهد.
علائم
تشنج بسته به نوع آن علائم مختلفی دارد اما به طور کلی برای این بیماری می توان به علائم زیر اشاره کرد:
- حرکات اسپاستیک غیر قابل کنترل بدن به خصوص در بازوها یا پاها
- سفت و شل شدن اندام ها و عضلات
- از دست دادن هوشیاری
- خیره شدن چشم ها
- گیجی
- حالت های هیجانی ناگهانی مانند احساس عذاب وجدان، آشنا پنداری، ترس یا سرخوشی
- عرق کردن و حالت تهوع
- حرکات غیر ارادی زبان یا دهان، جیغ زدن یا گریه کردن
- پلک زدن سریع
- بی اختیاری
- زمین خوردن
علل
اگرچه تشنج ممکن است بدون هیچ دلیلی رخ بدهد اما برخی عوامل هم می توانند آن را به وجود آورند که عبارتند از:
- سکته
- سرطان
- تومورهای مغزی
- آسیب های سر
- عدم تعادل الکترولیت
- پایین بودن بیش از حد قند خون
- صدا های تکراری یا نورهای چشمک زن مانند بازی های ویدیویی
- برخی داروها مانند داروهای ضد روان پریشی و برخی داروهای آسم
- قطع مصرف یا مصرف بیش از حد داروهایی مانند بنزودیازپین ها، داروهای مخدر یا الکل
- استفاده مواد مخدر مانند کوکائین و هروئین
- عفونت های مغزی مانند مننژیت
- تب بالا
- کووید ۱۹
- ناهنجاری های رشدی مغز
تشخیص
پزشک علائم را بررسی کرده و سوالاتی درباره وضعیت عاطفی و توانایی حرکتی و عملکرد ذهنی بیمار می پرسد. همچنین ممکن است یک یا چند مورد از آزمایش های زیر را تجویز کند:
- آزمایش خون یا پونکسیون نخاعی برای تشخیص عفونت
- نوار مغزی یا الکتروانسفالوگرافی (EEG)، در این آزمایش تکنسین برای مشاهده فعالیت های الکتریکی مغز الکترودهایی را به پوست سر بیمار وصل می کند
- آزمایش تصویری برداری مانند MRI، CT یا PET برای بررسی هر گونه مشکل مغزی
اگر تشنج های بیمار دائما تکرار شوند احتمالا پزشک آزمایش مهم تری را تجویز می کند که در آن الکترود ها از طریق سوراخ های کوچک وارد مغز می شوند.
درمان و مدیریت سبک زندگی
در برخی موارد فرد تنها یک بار تشنج را تجربه می کند و نیازی به درمان ندارد. اما اگر ادامه پیدا کند احتمالا پزشک روش های درمانی مختلفی را پیشنهاد می کند که عبارتند از:
- دارو: داروهای ضد تشنج عوارض جانبی جدی دارند بنابراین پزشک با در نظر گرفتن همه موارد و برای ایجاد کمترین عوارض داروهای مختلفی را امتحان می کند.
- عمل جراحی: اگر تشنج های بیمار همیشه در یک نقطه از مغز اتفاق بیافتد ممکن است جراح مغز و اعصاب برای متوقف کردن تشنج آن قسمت از مغز را بردارد.
- تحریک عصب واگ: عصب واگ طولانی ترین عصب جمجمه است که از مغز تا معده میگذرد. در این روش با ایمپلنت یک ابزار پزشکی زیر پوست قفسه سینه سیگنال های الکتریکی در امتداد عصب واگ به مغز ارسال می شوند و تشنج کاهش پیدا می کند. البته در اکثر موارد بیمار باید همچنان دارو مصرف کند.
- تحریک واکنشی عصب: در این روش ابزار خاصی که در لکه های مغزی بیمار ایمپلنت می شود تنشج را متوقف می کند.
- تحریک عمیق مغز: در این روش جراحان ابزارها را در قسمت های خاصی از مغز قرار می دهند، سپس ابزاری شبیه به ضربان ساز در قفسه سینه بیمار ایمپلنت می شود که الکترود هایی برای جلوگیری یا توقف به آن قسمت ها ارسال می کند.
برای کمک به تشنج چه کاری باید انجام داد
- رژیم غذایی کتوژنیک حاوی چربی، پروتئین بالا و کربوهیدرات بسیار کم به کاهش آن ها کمک می کند بنابراین در این باره با پزشکتان صحبت کنید.
- خواب کافی داشته باشید چون کمبود خواب می تواند باعث تحریک تشنج شود.
- هر دارویی را طبق دستور پزشک مصرف کنید.
- از داروهای که اثر بخشی فوری دارند استفاده کنید. این داروها جایگزین داروهای روزانه نیستند و فقط باید برای کمک به توقف سریع تشنج در شرایط اضطراری مصرف شوند. بسته به وضعیت بیمار می توانید از داروهای زیر استفاده کنید:
- دیازپام : خوراکی (اگر بیمار باشد)، اسپری بینی
- والتوکو : اسپری بینی دیازپام
- دیاستات : خوراکی، زیر زبانی (اگر بیمار بیدار باشد)
- لورازپام : خوراکی
- میدازولام : اسپری بینی ، بوکال، خوراکی
- کاهش مصرف الکل
- دقت کنید که چه چیزهای باعث تشنج شما می شود و سعی کنید از آنها اجتناب کنید
- از یک دستگاه هشدار استفاده کنید تا در صورت وقوع اطرافیان شما مطلع شوند. این کار از وقوع جلوگیری نمی کند اما شما نگرانی کمتری خواهید داشت
