الکترو شوک درمانی (ECT) چیست؟

الکترو شوک درمانی یک درمان روانپزشکی است. در این روش به کمک تحریک الکتریکی مغزِ بیماری که در وضعیت بیهوشی عمومی قرار دارد تشنج ایجاد می کنند. پیش بینی ها نشان می دهد که هر سال یک میلیون نفر در سراسر جهان الکترو شوک درمانی انجام می دهند. در ادامه این مطلب از دپارتمان سلامت روان مجله سلامت دکتر بهشتیان به بررسی انواع تکنیک های شوک درمانی و نحوه اثر بخشی آن ها می پردازیم.

شوک درمانی اغلب برای افسردگی شدید و مقاوم به درمان و برخی مشکلات روانپزشکی دیگر مانند اختلال دو قطبی و اسکیزوفرنی استفاده می شود. البته این روش درمانی همچنان محبوبیتی بین عموم مردم ندارد.

ECT اولین بار در سال ۱۹۳۸ معرفی شد و تا سال ۱۹۴۲ تقریبا در نیمی از مراکز سلامت روان در امریکا استفاده می شد. عدم محبوبیت و تولید داروهای روانپزشکی موثر منجر به کاهش استفاده از شوک درمانی شد اما در سال های اخیر استفاده از این روش افزایش یافته است.

تقریبا ۷۰ درصد بیماران الکتروشوک درمانی را زنان و بیش از یک سوم بیماران را افراد ۶۵ به بالا تشکیل می دهند. انجام این روش برای کودکان و نوجوانان نسبتا نادر است. برخی از ایالات های امریکا مانند کلرادو و تگزاس شوک درمانی را برای کودکان و نوجوانان زیر ۱۶ سال ممنوع کرده اند.

انواع الکترو شوک درمانی

به طورکلی دو نوع شوک درمانی وجود دارد:

شوک درمانی دو طرفه، که در آن الکترودها در دو طرف سر بیمار قرار می گیرند. این روش برای تاثیر گذاشتن بر کل مغز طراحی شده است.

شوک درمانی یک طرفه، که در آن یک الکترود در بالای سر و الکترود دیگر معمولا روی شقیقه سمت راست قرار می گیرند. در این حالت جریان فقط از یک طرف مغز عبور می کند.

تکنیک ها

شوک درمانی را می توان در بیمارستان یا به صورت سرپایی انجام داد. به این نکته دقت داشته باشید که در روز درمان شما نمی توانید رانندگی کنید.

مراحل درمان

• قبل از شروع درمان برای جلوگیری از ایجاد هر گونه درد یا ناراحتی به کمک بیهوشی کوتاه مدت به خواب می روید. همچنین برای جلوگیری از انقباضات عضلانی ناشی از تشنج یک شکل کننده عضلانی به شما تزریق می شود.
• دو دسته الکترود روی پوست شما قرار می گیرد: یکی برای نظارت بر فعالیت مغز و دیگری برای ارسال یک جریان الکتریکی کوچک و بدون درد.
• در حالت بیهوشی جریان الکتریکی کمی به سر شما می رسد و حدود ۴۰ ثانیه باعث حالت تشنجی در مغز می شود.
• چند دقیقه بعد از درمان در اتاق ریکاوری به هوش آمده و چیزی از مراحل درمان را به خاطر ندارید.

تعداد و نوع درمان های مورد نیاز شما به شدت علائمتان بستگی دارد. شوک درمانی معمولا دو تا سه بار در هفته و ابتدا به طور متوسط ۶ تا ۱۲ جلسه انجام شده و اغلب با گذشت زمان تعداد جلسات کاهش پیدا می کند.

یک روش جدیدتر الکترو شوک درمانی، درمان الکترو شوک پالس یک طرفه است که حافظه را کمتر تحت تاثیر قرار می دهد.

شوک درمانی چه فوایدی دارد

شوک درمانی معمولا زمانی استفاده می شود که سایر روش های درمانی مانند داروهای ضد افسردگی و روان درمانی به بهبود وضعیت بیمار کمک نمی کنند. این روش همچنین برای کسانی که به دلیل شدت بیماری یا احتمال خطر خودکشی به درمان سریع نیاز دارند، موثر است.

شوک درمانی برای مشکلات زیر استفاده می شود

• پرخاشگری و بی قراری که در برخی موارد ممکن است ناشی از زوال عقل باشد.
• اسکیزوفرنی کاتاتونی که باعث ناتوانی در حرکت یا صحبت کردن می شود. این بیماری اغلب ناشی از اختلالات روانی مانند اختلال دو قطبی یا اسکیزوفرنی است.
• بیماری پارکینسون، به خصوص افسردگی ناشی از پارکیسنون، سندرم خاموش و روشن، سندرم بدخیم نورولپتیک و اختلالات تشنج غیر قابل درمان.
• افسردگی شدید در زنان باردار یا شیرده. شوک درمانی می تواند خطرات ناشی از مصرف دارو برای جنین یا نوزاد شیرخوار را کاهش دهد.
• اسکیزوفرنی، به خصوص زمانی که سایر درمان ها مانند داروهای ضد روان پریشی به بهبود وضعیت بیمار کمک نمی کنند.
• افسردگی شدید، به خصوص زمانی که بیمار علاوه بر علائم معمول افسردگی، روانی پریشی، افکار خودکشی یا امتناع از خوردن غذا را هم تجربه می کند.
• افسردگی مقاوم به درمان نوعی افسردگی شدید است که به درمان دارویی یا روان درمانی پاسخ نمی دهد یا پس از یک دوره بهبودی کوتاه مدت بر می گردد.

محققان هنوز دلیل دقیق عملکرد شوک درمانی را نمی دانند اما یک نظریه این است که شوک درمانی به اصلاح عدم تعادل در سیستم پیام رسان های شیمیایی مغز کمک می کند. برخی دیگر معتقدند که تشنج مغز را دوباره تنظیم می کند. برای رسیدن به نتایج ماندگار ممکن است به چندین جلسه درمانی نیاز داشته باشید.

فواید الکترو شوک درمانی

فواید الکترو شوک درمانی می تواند شامل موارد زیر باشد:

• تاثیر گذاری سریع: معمولا به سرعت باعث کاهش علائم بیماری های روانی می شود. این روش به ویژه در مواردی که بیمار علائم شدید دارد مفید است.
• اثر بخشی: شوک درمانی اثر بخشی بالایی برای درمان برخی علائم دارد. این روش به خصوص برای بیمارن مبتلا به افسردگی شدید، روان پریشی و تمایل به خود کشی مفید است.

همچنین در مواردی که سایر درمان ها نتیجه بخش نیستند شوک درمانی می تواند مفید باشد. بیمارانی که با روان درمانی یا مصرف دارو درمان نمی شوند ممکن است پس از شوک درمانی بهبود پیدا کنند.

اثربخشی

با وجود اینکه در جامعه دید مثبتی نسبت به شوک درمانی وجود ندارد بسیاری از تحقیقات نشان می دهند که این روش می تواند درمانی موثر باشد به خصوص برای افسردگی، کاتاتونی، اسکیزوفرنی و تمایل به خودکشی.

• افسردگی شدید: نتایج یک تحقیق نشان می دهند که علائم افسردگی در ۴۲.۸ درصد از افرادی که شوک درمانی انجام دادند بهبود یافت.
• اسکیزوفرنی: نتایج تحقیق دیگری نشان می دهد که شوک درمانی بهترین روش درمانی برای کاهش خطر عود افسردگی روان پریشانه در سالمندان است.
• اسکیزوفرنی کاتاتونی: تحقیقات نشان می دهند که الکترو شوک درمانی برای حدود ۸۰ تا ۱۰۰ درصد بیمارن مبتلا به کاتاتونی نتیجه بخش است.
• خودکشی: مطالعات ثابت کرده اند که شوک درمانی به طور قابل توجهی افکار خودکشی ناشی از انواع بیماری های روانی را بهبود می بخشد.

نکاتی که باید در نظر بگیرید

این احتمال وجود دارد که پس از شوک درمانی علائم بیمار به سرعت بهبود یابد اما معمولا برای رسیدن به نتیجه اصلی درمان باید چند بار تکرار شود. شوک درمانی همچنین ممکن است عوارض جانبی جزئی یا شدید به همراه داشته باشد از جمله:

• گیجی
• سردرد
• کاهش یا افزایش فشار خون
• افزایش خطر مشکلات قلبی به خصوص برای کسانی که بیماری عروق کرونر دارند
• درد فک
• از دست دادن حافظه
• حالت تهوع
• درد های عضلانی
• از دست دادن حافظه کوتاه مدت و حافظه پس گستر (چیزهایی که اخیرا یاد گرفته اید)، که به عنوان شایع ترین عارضه جانبی در دوره حاد درمان گزارش شده است.

چگونه درمان را شروع کنیم

اگر احساس می کنید الکترو شوک درمانی می تواند به شما کمک کند بهتر است در این باره با پزشک تان صحبت کنید. قبل از شروع درمان باید وضعیت سلامت شما به کمک موارد زیر بررسی شود

• معاینه فیزیکی
• بررسی وضعیت روانی
• انجام آزمایشات خون و تست های آزمایشگاهی ( از جمله نوار قلب برای بررسی سلامت قلب شما)

ممکن است در صورت ابتلا به برخی بیماری های خاص امکان شوک درمانی برای شما وجود نداشته باشد بنابراین پزشک میزان خطر را بررسی کرده و همچنین درباره خطرات بیهوشی با شما صحبت می کند. این مسائل برای روش ها و بیماران مختلف یکسان نیست.

همچنین ممکن است لازم باشد قبل از درمان مصرف برخی داروها را قطع کرده یا دوز مصرفی آن ها را تغییر دهید.

درمان اصلی حدود ۵ تا ۱۰ دقیقه طول می کشد اما برای آماده شدن و ریکاوری به زمان بیشتری نیاز دارید.

پزشک توصیه های لازم و اطلاعات دقیق تری برای آماده شدن و ریکاوری به شما ارائه می دهد. در بیشتر موارد شما خیلی زود می توانید پس از درمان روال عادی زندگی خود را در پیش بگیرید.

قبل از شروع درمان حتما درباره سایر گزینه های درمانی و خطرات احتمالی با پزشک تان صحبت کنید. همچنین باید به خاطر داشته باشید که ECT یک درمان قطعی نیست. بیمارانی که مشکلات روانی جدی دارند باید روان درمانی، مصرف دارو و شوک درمانی مداوم را ادامه دهند.