اسکیزوفرنی چیست و آیا قابل درمان است؟

اسکیزوفرنی بیماری روانی جدی است که بر افکار، رفتار و احساسات فرد اثر می گذارد. گاهی اینگونه به نظر می رسد که افراد مبتلا به اسکیزوفرنی، ارتباط خود را با واقعیت از دست می دهند که این مسئله می تواند برای آنها، خانواده و دوستانشان نگران کننده باشد. در این مطلب از دپارتمان سلامت روان مجله سلامت دکتر بهشتیان به سوال اسکیزوفرنی چیست و آیا درمان می شود پاسخ می دهیم.

علائم اسکیزوفرنی می تواند فرد را از مشارکت در فعالیت های معمول روزمره بازدارد اما خوشبختانه درمان های مؤثری در این زمینه وجود دارد. بسیاری از افراد مبتلا به اسکیزوفرنی که تحت درمان قرار می گیرند می توانند به مدرسه بروند، ازدواج کنند، کار کنند و از روابط شخصی شان لذت ببرند.

نشانه های اسکیزوفرنی چیست؟

تشخیص علائم اسکیزوفرنی، بسیار حائز اهمیت است و باید در اسرع وقت پیگیری شود. معمولا افراد مبتلا به اسکیزوفرنی در سن ۱۶ تا ۳۰ سالگی پس از اولین دورۀ بروز علایم روانپریشی، شناسایی می شوند. شروع درمان بلافاصله پس از اولین دورۀ روانپریشی، گام مهمی در روند بهبودی فرد به شمار می رود. با این حال، تحقیقات نشان می دهد که غالبا تغییرات تدریجی در تفکر، خلق و خو و عملکرد اجتماعی، قبل از اولین دورۀ روانپریشی ظاهر  می شوند. ممکن است علائم اسکیزوفرنی در بین افراد، متفاوت باشد ولی به طور کلی این علائم به سه دستۀ اصلی تقسیم می شوند:

• علائم روانپریشی
• علائم منفی
• علائم شناختی

علائم روانپریشی اسکیزوفرنی چیست؟

این علائم شامل تغییراتی در نحوۀ تفکر، عمل و تجربۀ فرد از جهان پیرامونش می باشد. ممکن است افرادی که دارای علائم روانپریشی هستند حس مشترکِ واقع گرایانه ای با دیگران نداشته باشند و دنیا را به شکلی غیرطبیعی و غیرواقعی تجربه کنند. در برخی از افراد، این علائم مرتبا ظاهر شده و از بین می روند؛ در مورد برخی دیگر هم این علائم با گذشت زمان، پایدار می شوند. علائم روانپریشی عبارتند از:

• توهم: وقتی فرد، چیزهایی را می بیند، می شنود، استشمام می کند، می چشد یا احساس می کند که در واقعیت وجود ندارد. شنیدن صدا در افراد مبتلا به اسکیزوفرنی، رایج است. ممکن است این افراد خیلی پیش از اینکه خانواده یا دوستان، متوجه مشکلشان شوند، صداها را بشنوند.
• هذیان: وقتی فرد باورهایی قوی دارد که صحت نداشته و ممکن است از نظر دیگران غیرمنطقی به نظر برسند. به عنوان مثال فکر می کند، افراد در رادیو یا تلویزیون پیام های خاصی برای او می فرستند که باید پاسخ آنها را بدهد یا بر این باور است که جانش در خطر است و دیگران سعی دارند به او آسیب برسانند.
• اختلال تفکر: زمانیکه فرد طرز فکری غیرعادی یا غیرمنطقی دارد. ممکن است افراد مبتلا به اختلال تفکر در سازماندهی افکار و گفتار خود دچار مشکل شوند. این افراد گاهی کلام شان را یکدفعه قطع می کنند، از موضوعی به موضوع دیگر می پرند یا از کلمات بی معنی استفاده می کنند.
• اختلال حرکتی: زمانی که فرد از خود حرکات بدنی غیرطبیعی نشان می دهد. امکان دارد افراد مبتلا به اختلال حرکتی یک حرکت را بارها و بارها تکرار کنند. مثلا ممکن است ساعت ها بدون حرکت مثل یک مجسمه در یک حالت قرار بگیرند.

علائم منفی اسکیزوفرنی چیست؟

علائم منفی شامل از دست دادن انگیزه و علاقه یا لذت نبردن از فعالیت های روزانه، کناره گیری از زندگی اجتماعی، مشکل داشتن در ابراز احساسات و عملکرد طبیعی می باشد. علائم منفی عبارتند از:

• مشکل در برنامه ریزی و انجام فعالیت هایی مانند خرید از فروشگاه
• مشکل در پیش بینی اتفاقات
• نداشتن احساس لذت در زندگی روزمره
• بی حال صحبت کردن و حالت چهرۀ یکنواخت
• پرهیز از تعاملات اجتماعی یا معذب و خجل بودن در صورت معاشرت
• داشتن انرژی بسیار کم و صرف کردن بیشتر وقت خود به فعالیت های کم تحرک. در موارد حادتر ممکن است برای مدتی حرکت یا صحبت فرد متوقف شود که به این عارضۀ نادر، کاتاتونی گفته می شود.

گاهی این علائم با علائم مربوط به افسردگی یا سایر بیماری های روانی اشتباه گرفته می شوند.

علائم شناختی اسکیزوفرنی

شامل اختلال در توجه، تمرکز و حافظه می شود. این علائم می تواند دنبال کردن مکالمات، یادگیری چیزهای جدید یا به خاطر سپردن قرار ملاقات ها را با مشکل مواجه کند. سطح عملکرد شناختی فرد، یکی از بهترین پیش بینی کننده های عملکرد روزانۀ فرد به شمار می رود. متخصص روانپزشک با استفاده از آزمون های خاصی، عملکرد شناختی را ارزیابی می کند. علائم شناختی عبارتند از:

• مشکل در پردازش اطلاعات برای تصمیم گیری
• مشکل در استفاده از اطلاعات، بلافاصله پس از یادگیری آنها
• مشکل در تمرکز یا توجه

خشونت در مبتلایان به اسکیزوفرنی

اکثر افراد مبتلا به اسکیزوفرنی، خشن و پرخاشگر نیستند. در واقع، مبتلایان به اسکیزوفرنی بیشتر خودشان توسط افراد عادی مورد آسیب یا آزار قرار می گیرند. اما در برخی از مبتلایان به اسکیزوفرنی احتمال احتمال خودآزاری و خشونت به دیگران وجود دارد به همین دلیل کمک به درمان هرچه سریع تر افرادی که چنین علائمی را از خود نشان می دهند خیلی مهم است.

اسکیزوفرنی در مقابل اختلال هویت تجزیه ای

گرچه ممکن است برخی علائم این دو بیماری ظاهرا شبیه به هم باشند ولی اسکیزوفرنی، اختلال هویت تجزیه ای به شمار نمی رود. افراد مبتلا به اختلال هویت تجزیه ای، دو یا چند هویت متمایز دارند که در زمان های مختلف یکی از این هویت ها درون آنها فعال می شود.

علل ابتلا به اسکیزوفرنی

عوامل متعددی می تواند در ابتلا به اسکیزوفرنی نقش داشته باشد که برخی از آنها عبارتند از:

• ژنتیک: گاهی اسکیزوفرنی به صورت موروثی در خانوادۀ فرد وجود دارد؛ اما اگر یکی از اعضای خانواده به این بیماری مبتلا شود بدین معنا نیست که سایر اعضای خانواده هم درگیر خواهند شد. مطالعات نشان می دهد که ژن های بسیاری می توانند احتمال ابتلای فرد به اسکیزوفرنی را افزایش دهند اما هیچ ژنی به تنهایی باعث بروز این اختلال نمی شود.
• محیط: تحقیقات نشان می دهد که ترکیبی از عوامل ژنتیکی، عوامل محیطی و تجربیات زندگی فرد می تواند در ایجاد اسکیزوفرنی نقش داشته باشد. این عوامل محیطی می توانند شامل فقر، محیط های پر استرس یا خطرناک و قرار گرفتن در معرض ویروسها یا مشکلات تغذیه ای قبل از تولد باشد.
• ساختار و عملکرد مغز: تحقیقات نشان می دهد که ممکن است اندازۀ بخش هایی از مغز و ارتباط بین نواحی مختلف مغز افراد مبتلا به اسکیزوفرنی نسبت به افراد عادی متفاوت باشد. احتمالا برخی از این تفاوت های مربوط به ساختار مغز، قبل از تولد ایجاد شده اند. امروزه محققان درحال بررسی ارتباط بین ساختار و عملکرد مغز و اسکیزوفرنی می باشند.

درمان اسکیزوفرنی چیست؟

درمان های متداول اسکیزوفرنی بر پایۀ کمک به افراد مبتلا، مدیریت علائم، بهبود عملکرد روزانه و دستیابی به اهداف در زندگی شخصی از جمله تحصیل، اشتغال و داشتن روابط رضایت بخش است.

داروهای ضد روانپریشی

داروهای ضد روانپریشی می توانند به کاهش شدت و تکرار علائم روانپریشی کمک کنند. این داروها معمولا هر روز به صورت قرص یا شربت مصرف می شوند. برخی از داروهای ضد روانپریشی هم به صورت تزریقی یک یا دوبار در ماه تجویز می شوند.

درصورتی که علائم فرد با مصرف داروهای ضد روانپریشی، بهبود نیافت ممکن است کلوزاپین تجویز شود. افرادی که قرص کلوزاپین مصرف می کنند باید بطور منظم تست خون بدهند تا از نظر عوارض جانبی خطرناکی که در ۱ تا ۲ درصد بیماران ظاهر می شود کنترل شوند. بدن افراد به داروهای ضد روانپریشی واکنش های مختلفی نشان می دهد. لازم است در صورت مشاهدۀ هرگونه عوارض جانبی به روانپزشک گزارش داده شود. بسیاری از افرادی که از داروهای ضد روانپریشی استفاده می کنند با شروع مصرف این داروها عوارض جانبی از جمله افزایش وزن، خشکی دهان، بی قراری و خواب آلودگی را تجربه می کنند. برخی از این عوارض به مرور زمان از بین می روند درحالی که برخی علایم ممکن است پایدار بمانند.

درمان روان شناختی

درمان روان شناختی به افراد کمک می کند تا راه حل هایی برای چالش های روزمره بیابند و علائم را حین حضور در مدرسه، محل کار یا برقراری روابط، مدیریت کنند. معمولا این روش درمانی به همراه داروهای ضد روانپریشی مورد استفاده قرار می گیرد. احتمال بازگشت مجدد علائم یا بستری شدن در بیمارستان در مورد افرادی که به طور منظم تحت درمان روان شناختی قرار می گیرند، کاهش می یابد. نمونه هایی از درمان روان شناختی شامل انواع روان درمانی ها از جمله رفتار درمانیِ شناختی، آموزش مهارت های رفتاری و توانبخشیِ شناختی می باشد.

آموزش و حمایت

برنامه های آموزشی به خانواده ها و دوستان فرد مبتلا کمک می کند تا در مورد علائم اسکیزوفرنی، راههای درمانی و استراتژی های کمک به عزیزان شان آموزش ببینند. همچنین این برنامه ها به آنها کمک می کند تا نگرانی شان را کنترل کرده، مهارت های مقابله ای خود را تقویت و توانایی حمایتشان را از فرد مبتلا بهبود بخشند.

مراقبت های ویژۀ سازماندهی شده

برنامه های مربوط به مراقبت های ویژۀ سازماندهی شده، بر بهبود افرادی متمرکز می شود که اولین دورۀ روانپریشی خود را در مراحل اولیۀ اسکیزوفرنی تجربه کرده اند. بدین منظور، کارشناسان سلامت و متخصصان با همکاری یکدیگر، مراقبت های ویژۀ سازماندهی شده ای را ارائه می دهند که شامل روان درمانی، دارو درمانی، مدیریت شرایط فرد مبتلا، حمایت آموزشی و شغلی و همچنین آموزش و پشتیبانی خانواده می شود. تیم درمان، تا جایی که امکان دارد تصمیمات درمانی را با مشارکت خانواده و فرد مبتلا به اسکیزوفرنی اتخاذ می کند. مراقبت های ویژۀ سازماندهی شده در مقایسه با مراقبت های معمولی در کاهش علائم، بهبود کیفیت زندگی و افزایش مشارکت افراد در کار یا مدرسه مؤثرتر می باشد.

درمان سوءمصرف مواد مخدر و الکل

معمولا افراد مبتلا به اسکیزوفرنی به مصرف الکل و مواد مخدر روی می آورند. یک برنامه که شامل درمان اسکیزوفرنی و درمان اعتیاد باشد برای بهبودی فرد مبتلا حائز اهمیت است زیرا مصرف مواد مخدر و الکل می تواند درمان اسکیزوفرنی را با اخلال ایجاد کند.