دیابت نوع دو و هر آنچه باید درباره آن بدانیم
دیابت نوع ۲ یک بیماری است که به موجب آن، سطح قند یا گلوکز در جریان خون بالا می رود چون بدن نمی تواند به درستی به انسولین واکنش نشان دهد یا به مقدار کافی انسولین تولید کند.
در حالت عادی، هورمون انسولین گلوکز را از خون به سلول ها منتقل می کند تا به عنوان انرژی مورد استفاده قرار بگیرد اما در دیابت نوع ۲، سلول ها به درستی به انسولین واکنش نشان نمی دهند. در شرایط حاد، بدن از تولید انسولین باز می ماند.
اگر دیابت نوع ۲ کنترل نشود، سطح گلوکز خون بالا می رود. این وضعیت با چند علامت همراه است و منجر به بروز مشکلات جدی می شود.
در این مقاله از دپارتمان سلامت جسم مجله سلامت دکتر بهشتیان به بررسی بیماری دیابت نوع دو، علایم و روش های پیشگیری و درمان آن پرداخته می شود.
علائم دیابت نوع ۲
در دیابت نوع ۲، بدن نمی تواند به درستی از انسولین استفاده کند تا گلوکز به سلول ها منتقل شود. در نتیجه، بدن برای تولید انرژی از ذخایر بافتی، عضلانی و سایر اندام ها استفاده می کند. این واکنش زنجیره ای با چند علامت فیزیکی همراه است.
دیابت نوع ۲ به تدریج رخ می دهد. علائم اولیه خفیف است و چندان به چشم نمی آید. از جمله:
- احساس گرسنگی مداوم
- کمبود انرژی
- خستگی شدید
- عطش
- تکرر ادرار
- تار شدن دید
- درد، مورمور شدن یا بی حس شدن دست یا پا
هر چه بیماری پیشرفت کند، علائم شدیدتر و خطرناک تر می شود.
افزایش سطح گلوکز خون در بلندمدت مشکلات زیر را به دنبال دارد:
- مشکل بینایی (رتینوپاتی دیابتی: diabetic retinopathy)
- بی حس شدن اندام تحتانی یا نوروپاتی (neuropathy)
- بیماری کلیوی (نفروپاتی: nephropathy)
- بیماری لثوی
- حملۀ قلبی یا سکته
دلایل دیابت نوع ۲
بدن به صورت طبیعی هورمون انسولین را تولید می کند. پانکراس یا لوزالمعده وظیفه دارد هنگام غذا خوردن، هورمون انسولین را تولید کند. انسولین به بدن کمک می کند تا گلوکز از جریان خون وارد سلول های بدن شود و به عنوان سوخت و انرژی مورد استفاده قرار بگیرد.
در دیابت نوع ۲، بدن نسبت به انسولین مقاوم می شود و دیگر نمی تواند به درستی از این هورمون استفاده کند. در نتیجه، پانکراس باید بیشتر تلاش کند تا میزان تولید انسولین را بالا ببرد.
به مرور زمان، سلول های پانکراس آسیب می بیند و در نهایت، انسولین تولید نمی شود.
اگر پانکراس به اندازۀ کافی انسولین تولید نکند یا بدن نتواند به درستی از آن استفاده کند، گلوکز خون بالا می رود. سلول های بدن گرسنه می مانند. پزشکان نمی دانند محرک اصلی این اتفاقات چیست. شاید بتوان این وضعیت را به مختل شدن عملکرد سلول های پانکراس یا اختلال در سیگنال دهی و تنظیم سلول ها نسبت داد.
سبک زندگی مهم ترین عاملی است که در بروز دیابت نوع ۲ نقش دارد اما در شرایط زیر، خطر ابتلا به این وضعیت بالا می رود:
- استعداد ژنتیکی و سابقۀ دیابت نوع ۲ در خانواده
- استعداد ژنتیکی و سابقۀ چاقی مفرط در خانواده که خطر مقاومت به انسولین و دیابت را بالا می برد
- سن ۴۵ سال به بالا
مقاومت به انسولین مهم ترین عاملی است که در نهایت منجر به دیابت نوع ۲ می شود اما معمولاً چند عامل دست به دست هم می دهند و خطر مقاومت به انسولین را بالا می برند.
روش های درمان دیابت نوع ۲
دیابت نوع ۲ قابل کنترل و در برخی موارد، درمان پذیر است. از جمله روش های مراقبت و درمان می توان به کنترل گلوکز خون اشاره کرد. پزشک به شما می گوید هر چند وقت یک بار میزان گلوکز خون را چک کنید. هدف از کنترل گلوکز خون این است که میزان گلوکز را در محدودۀ مشخص نگه دارید.
همچنین، پزشک توصیه می کند تغییرات زیر را در سبک زندگی خود لحاظ کنید:
- مصرف غذاهای سرشار از فیبر و کربوهیدرات سالم: میوه و سبزیجات و غلات کامل به کنترل گلوکز خون کمک می کنند
- غذا خوردن در فواصل زمانی مشخص
- به بدن خود گوش دهید و وقتی سیر شدید، دست از غذا خوردن بکشید
- کنترل وزن و حفظ سلامت قلب که معمولاً شامل به حداقل رساندن مصرف کربوهیدرات فراوری شده، شیرینی و چربی حیوانی است
- نیم ساعت فعالیت بدنی در روز برای حفظ سلامت قلب: ورزش به کنترل گلوکز خون کمک می کند.
همۀ کسانی که دچار دیابت نوع ۲ هستند نیاز به مصرف انسولین ندارند. اگر شما جزو کسانی هستید که انسولین مصرف می کنید، یعنی پانکراس توانایی تولید انسولین را از دست داده و باید طبق تجویز پزشک انسولین مصرف کنید. برای کنترل دیابت نوع ۲ از چند داروی دیگر هم استفاده می شود.
داروی دیابت نوع ۲
در برخی از موارد، تغییر سبک زندگی برای کنترل دیابت نوع ۲ کافی است. در غیر این صورت، داروهای زیر موثر عمل می کنند:
- متفورمین (Metformin): گلوکز خون را پایین می آورد و باعث می شود بدن بهتر به انسولین واکنش نشان دهد. این دارو به اکثر افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ تجویز می شود.
- سولفونیل اوره (Sulfonylureas): این قرص به بدن کمک می کند تا بیشتر انسولین تولید کند.
- مگلیتینید (Meglitinides): مگلیتینید سریع عمل می کند و تأثیر آن کوتاه است. در واقع پانکراس را تحریک می کند تا بیشتر انسولین تولید کند.
- تیازولیدیندیون (Thiazolidinedione): حساسیت به انسولین را بالا می برد.
- مهارکننده‌های دی‌پپتیدیل-پپتیداز (DPP)-4: این داروها در دوز خفیف تر به کاهش سطح گلوکز خون کمک می کنند.
- آگونیست گیرنده پپتید شبه گلوکاگون ۱ (Glucagon-like peptide-1 agonists): این دارو فرایند هضم را کند می کند و باعث کاهش میزان گلوکز خون می شود.
- هم‌انتقال‌دهندۀ شمارۀ ۲ سدیم-گلوکز(SGLT2): به کلیه کمک می کند قند را با ادرار دفع کند.
تمام داروهای فوق عوارض دارند. کمی طول می کشد تا پزشک با آزمون و خطا بهترین دارو یا ترکیبی از چند دارو را برای درمان دیابت هر بیمار انتخاب کند.
کسانی که فشار خون یا کلسترول دارند، باید برای این دو وضعیت هم دارو مصرف کنند.
در شرایطی که بدن قادر به تولید انسولین نباشد، انسولین درمانی شروع می شود. بعضی از بیماران هر شب انسولین تزریق می کنند. دستۀ دیگر، باید چند بار در روز انسولین دریافت کنند.
رژیم غذایی
رژیم غذایی یکی از ابزارهای مهم برای کنترل سلامت قلب و گلوکز خون است.
رژیمی که به افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ توصیه می شود درست شبیه به رژیم بقیۀ آدم هاست و شامل نکات کلیدی زیر است:
- انتخاب غذاهای متنوع، مقوی و بدون کالری مضر
- حواستان به حجم وعده های غذایی باشد و هر وقت سیر شدید، دست از غذا خوردن بکشید
- به برچسب غذاها و میزان قند یا کربوهیدرات دقت کنید.
مصرف کدام غذاها و نوشیدنی ها محدود می شود؟
اگر مبتلا به دیابت نوع ۲ هستید یا سعی دارید از بروز دیابت جلوگیری و وزن خود را کنترل کنید، در صورت امکان مصرف غذاها و نوشیدنی های زیر را به حداقل برسانید:
- غذاهای پرچرب (چربی اشباع شده یا ترانس) مثل گوشت قرمز و لبنیات پرچرب
- گوشت فراوری شده (هات داگ و سالامی)
- کرۀ گیاهی و روغن تردکنندۀ شیرینی
- شیرینی جات فراوری شده (مثل نان سفید و کیک)
- تنقلات شیرین و فراوری شده (بیسکوییت و غلات)
- نوشیدنی های شیرین (نوشابه و آبمیوه)
البته اگر هر از چندگاه به هر کدام از این غذاها ناخونک بزنید، سلامت شما به خطر نمی افتد اما بهتر است با پزشک خود در این مورد صحبت کنید. در برخی از موارد، بعد از خوردن این غذاها باید میزان گلوکز خون را به دقت کنترل کنید.
غذاهای سالم
مصرف کربوهیدرات سالم در دیابت نوع ۲ بلامانع است و به تأمین انرژی و فیبر کمک می کند. از جمله:
- میوه
- سبزیجات بدون نشاسته (مثل بروکلی، هویج و گل کلم)
- حبوبات مثل لوبیا
- غلات کامل نان کامل
- سیب زمینی
مصرف چربی سالم و غذاهای سرشار از اسیدهای چرب امگا-۳ هم توصیه می شود. از جمله:
- تن ماهی
- ساردین
- سالمون
- تخم کتان
غذاهای زیر حاوی چربی تک اشباع شده و چند اشباع شده است:
- انواع روغن ها، مثل روغن زیتون
- آجیل، مثل بادام و گردو
- آووکادو
در این زمینه با پزشک خود مشورت کنید یا از متخصص تغذیه کمک بگیرید. با همکاری یکدیگر می توانید یک رژیم غذایی سالم و خوشمزه را دنبال کنید که با نیازهای شما همخوانی دارد.
ریسک فاکتورهای دیابت نوع ۲
بعضی از ریسک فاکتورهای دیابت نوع ۲ (مثل سن و سابقۀ خانوادگی) از کنترل فرد خارج است اما سبک زندگی هم خطر ابتلا به این وضعیت را بالا می برد. از جمله:
- چاقی: افزایش بافت چربی باعث می شود سلول ها به انسولین مقاوم شوند.
- عدم تحرک: ورزش منظم باعث می شود بدن بهتر به انسولین واکنش نشان دهد.
- مصرف زیاد غذاهای فراوری شده: غذاهای فراوری شده سرشار از قند و کربوهیدرات هستند. اگر به واسطۀ شرایط کار و زندگی مجبور به خوردن فست فود هستید، با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید.
دیابت بارداری و پیش دیابت دو وضعیتی است که در اثر بالا رفتن سطح گلوکز خون رخ می دهد و خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را بالا می برد.
تشخیص دیابت نوع ۲
اگر علائم دیابت را در خود احساس می کنید، فوراً به پزشک مراجعه کنید و به این توجه نکنید که پیش دیابت دارید یا نه. آزمایش خون اطلاعات زیادی را در اختیار پزشک قرار می دهد. روش های زیر به تشخیص دیابت نوع ۲ کمک می کنند:
- تست A1C: میانگین گلوکز خون طی ۲ الی ۳ ماه گذشته را اندازه می گیرد. برای این آزمایش، حتماً نباید ناشتا باشید و پزشک با توجه به نتایج، مشکل را تشخیص می دهد. به تست A1C، آزمایش هموگلوبین گلیکوزیله هم می گویند.
- آزمایش قند خون ناشتا: مقدار گلوکز موجود در پلاسما را اندازه می گیرد. لازم است تا هشت ساعت قبل از آزمایش، ناشتا باشید.
- تست تحمل گلوکز خوراکی: در این آزمایش، قبل، یک ساعت و دو ساعت بعد از نوشیدن یک دوز گلوکز از شما نمونه خون گرفته می شود. نتیجه نشان می دهد که نحوۀ سوخت و ساز گلوکز قبل و بعد از نوشیدن آن در بدن چگونه است.
پزشک روش های کنترل دیابت را به شما توضیح می دهد. از جمله:
- چک کردن گلوکز خون
- تغذیه
- فعالیت بدنی
- داروهای مورد نیاز
ممکن است پزشک عمومی شما را به متخصص غدد ارجاع دهد که در زمینۀ درمان دیابت تخصص دارد. در مراحل اولیه، لازم است در فواصل زمانی کوتاه به پزشک مراجعه کنید تا از تأثیر روش درمان اطمینان حاصل شود.
پیشگیری از دیابت نوع ۲
در برخی از موارد، ابتلا به دیابت نوع ۲ غیر قابل پیشگیری است اما تغییر در سبک زندگی جلوی بروز این وضعیت را می گیرد یا آن را به تأخیر می اندازد.
- رژیم غذایی: مصرف میوه، سبزیجات، کربوهیدرات سالم، چربی های سالم و به حداقل رساندن قند تصفیه شده بهترین رژیم غذایی برای جلوگیری از دیابت نوع ۲ است.
- ورزش: پژوهشگران معتقدند که بزرگسالان باید ۱۵۰ دقیقه در هفته فعالیت بدنی داشته باشند که معادل نیم ساعت ورزش روزانه در ۵ روز هفته است. توصیه می شود فعالیت بدنی شامل ورزش های هوازی و استقامتی باشد.
- کنترل وزن: کنترل وزن مانع از بروز بیماری های مزمن، از جمله دیابت نوع ۲، می شود.
عوارض دیابت نوع ۲
بسیاری از افراد می توانند دیابت نوع ۲ را به خوبی کنترل کنند. در غیر این صورت، دیابت نوع ۲ روی تمام اعضای بدن تأثیر می گذارد و منجر به مشکلات جدی می شود. از جمله:
- مشکلات پوستی، مثل عفونت میکروبی یا قارچی
- آسیب عصبی یا نوروپاتی که منجر به بی حس و مورمور شدن پاها و مشکلات گوارشی، مثل استفراغ، اسهال و یبوست می شود
- خون به پاها نمی رسد. در نتیجه، در صورت بریدگی یا عفونت، جای زخم دیرتر خوب می شود و ممکن است منجر به قانقاریا و قطع پا شود
- مشکل شنوایی
- آسیب شبکیه یا رتینوپاتی و مشکل بینایی که گلوکوم (glaucoma) و آب مروارید را به دنبال دارد
- بیماری قلب و عروق مثل فشار خون، باریک شدن رگ ها، آنژین (angina)، حملۀ قلبی و سکته
- دیابت در زنان خطر حملۀ قلبی در سن پایین را بیشتر می کند
- احتمال ابتلا به اختلال نعوظ در مردان مبتلا به دیابت ۳.۵ برابر بیشتر است
هیپوگلیسمی (Hypoglycemia)
هیپوگلیسمی به خاطر افت قند خون رخ می دهد. از جمله علائم این وضعیت می توان به لرز، سرگیجه و از دست دادن توانایی تکلم اشاره کرد. معمولاً با خوردن آبمیوه یا آب نبات حالتان خوب می شود.
هایپرگلیسمی (Hyperglycemia)
هایپرگلیسمی به خاطر افزایش قند خون رخ می دهد. تکرر ادرار و عطش از جمله علائم این وضعیت است. برای جلوگیری از هایپرگلیسمی، گلوکز خون را چک کنید و فعالیت بدنی را فراموش نکنید.
مشکلات بارداری
لازم است زنان مبتلا به دیابت در دوران بارداری قند خون خود را به دقت کنترل کنند. اگر دیابت کنترل نشود، مشکلات زیر را به دنبال دارد:
- دوران بارداری، درد زایمان و زایمان با مشکل رو به رو می شود
- اندام های جنین آسیب می بیند
- جنین اضافه وزن پیدا می کند
همچنین، احتمال اینکه نوزاد بعدها در زندگی دچار دیابت شود، بالا می رود.
کنترل دیابت نوع ۲
کنترل دیابت نوع ۲ کار یک نفر نیست. لازم است با پزشک همکاری کنید اما نتیجه به انتخاب و تصمیمات شما بستگی دارد.
ممکن است پزشک از شما بخواهد به صورت دوره ای آزمایش خون دهید تا وضعیت گلوکز خون مشخص شود. به کمک این روش، میزان پیشرفت و کنترل بیماری یا تأثیر داروها مشخص می شود.
شما می توانید در خانه میزان گلوکز خون را چک کنید. پزشک به شما توضیح می دهد لازم است هر چند وقت یک بار این کار را انجام دهید و میزان گلوکز خون را در یک محدودۀ مشخص نگه دارید.
دیابت خطر بیماری قلب و عروق را بالا می برد. به همین دلیل، پزشک فشار خون و کلسترول خون را کنترل می کند. اگر علامت بیماری قلبی دارید، باید چند آزمایش دیگر انجام دهید. از جمله: نوار قلب یا تست ورزش.
بهتر است اعضای خانواده را در جریان بگذارید و درمورد علائم هشداردهنده به آن ها توضیح دهید تا در صورت بالا رفتن یا افت قند خون به شما کمک کنند.
دیابت نوع ۲ در کودکان
روز به روز تعداد کودکان مبتلا به دیابت نوع ۲ بیشتر می شود. انجمن دیابت می گوید ۱۹۳ هزار آمریکایی زیر ۲۰ سال دیابت نوع ۱ یا ۲ دارند.
تحقیق سال ۲۰۱۶ نشان داد میزان ابتلا به دیابت نوع ۲ در جوانان به ۵۰۰۰ مورد جدید در سال افزایش پیدا کرده است. تحقیق سال ۲۰۱۷ نشان می دهد شیوع این وضعیت به طرز قابل توجهی بیشتر شده است.
قبل از رفتن سراغ گزینه های درمان، پزشک ابتدا باید مشخص کند که کودک به کدام نوع از دیابت مبتلاست.
درست همانطور که تغییر سبک زندگی به بزرگسالان کمک می کند تا دیابت نوع ۲ را کنترل یا حتی درمان کنند، تغذیۀ سالم و فعالیت بدنی به کودکان کمک می کند تا خطر این وضعیت را کمتر کنند.
آمارهای مربوط به دیابت نوع ۲
مرکز کنترل و پیشگیری بیماری آمار زیر را در رابطه با دیابت منتشر کرده است:
- بیش از ۱۰ درصد از جمعیت مبتلا به دیابت هستند.
- از هر ۴ نفر، ۱ نفر نمی داند که دیابت دارد.
- ۱ میلیون بزرگ سال مبتلا به پیش دیابت هستند و ۹۰ درصد از این وضعیت خبر ندارند.
سازمان جهانی بهداشت آمار زیر را منتشر کرده است:
- در سال ۲۰۱۴، میزان شیوع دیابت در بین بزرگسالان ۸.۵ درصد بود.
- در سال ۱۹۸۰، فقط ۴.۷ درصد از مردم دنیا مبتلا به دیابت بودند.
- در سال ۲۰۱۶، دیابت مستقیماً جان ۱.۶ میلیون نفر در دنیا را گرفت.
- دیابت خطر حملۀ قلبی و سکته در بزرگسالان را سه برابر می کند.
- دیابت اصلی ترین دلیل نارسایی کلیوی است.
کلام آخر
دیابت نوع ۲ در اثر بالا رفتن گلوکز در جریان خون رخ می دهد. سبک زندگی در بروز این وضعیت نقش دارد اما ژنتیک، سن و سابقۀ خانوادگی هم به دیابت نوع ۲ دامن می زنند.
شما می توانید با تغییر سبک زندگی دیابت نوع ۲ را کنترل یا حتی درمان کنید. در موارد حاد، باید از دارو کمک بگیرید.
اگر مبتلا به دیابت نوع ۲ هستید، با پزشک درمورد روش های درمان مشورت کنید. این وضعیت بسیار شایع است و منابع زیادی در این رابطه وجود دارد. شما می توانید به کمک این منابع و نظرات شخصی، در مسیر کنترل یا حتی درمان دیابت نوع ۲ قدم بردارید.
