کبد چرب و هر آنچه باید در مورد این بیماری بدانید
هنگامی که چربی اضافی در کبد انباشته شود، باعث التهاب کبد شده و مشکلاتی را برای سلامتی افراد ایجاد می کند. در این مطلب از دپارتمان تغذیه مجله سلامت دکتر بهشتیان با بیماری کبد چرب بیشتر آشنا خواهید شد.
کبد چرب به عنوان استئاتوز کبدی نیز شناخته می شود و زمانی در بدن ایجاد میشود که چربی اضافی در کبد افراد انباشته شود. ناگفته نماند که وجود مقادیری از چربی در کبد طبیعی است، اما مقدار زیادی آن، تهدیدی برای سلامتی به حساب می آید.
کبد به عنوان دومین عضو بزرگ بدن، به پردازش مواد مغذی از غذاها و نوشیدنی ها کمک می کند و مواد مضر خون را تصفیه می کند.
انباشته شدن بیش از حد چربی در بدن باعث ایجاد التهاب در کبد شده و به آن آسیب رسانده و باعث ایجاد زخم در آن می شود. تا جایی که در موارد شدیدتر، می تواند منجر به نارسایی کبد شود.
کبد چرب در افرادی که الکل مصرف می کنند، به عنوان بیماری کبد چرب الکلی (AFLD) شناخته می شود.
همچنین، این بیماری در افرادی که زیاد الکل مصرف نمی کنند، به عنوان بیماری کبد چرب غیرالکلی (NAFLD) شناخته می شود.
بر اساس یک بررسی تحقیقاتی توسط مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها در سال ۲۰۱۷، ۲۵ درصد تا ۳۰ درصد افراد الکلی مبتلا به کبد چرب هستند.
علائم کبد چرب چیست؟
این بیماری می تواند در چهار مرحله زیر پیشرفت کند:
- ساده: به معنی تجمع چربی اضافی در کبد است. کبد چرب ساده اگر پیشرفت نکند تا حد زیادی بی ضرر است.
- استئاتوهپاتیت: علاوه بر چربی اضافی، منجر به ایجاد التهاب در کبد نیز می شود.
- فیبروز: التهاب مداوم در کبد باعث ایجاد زخم می شود. با این حال، کبد هنوز هم می تواند به طور کلی عملکرد طبیعی داشته باشد.
- سیروز: زخم ها در کبد گسترش یافته و عملکرد کبد را مختل می کند. سیروز شدیدترین مرحله کبد چرب است که برگشت ناپذیر به حساب می آید.
علایم کبد چرب الکلی و غیرالکلی مشابه هم هستند. با این حال، در بسیاری از موارد، این بیماری هیچ علامت قابل توجهی ندارد. تنها ممکن است احساس خستگی یا احساس ناراحتی یا درد در سمت راست بالای شکم خود داشته باشید.
برخی از افراد مبتلا دچار عوارضی از جمله زخم شدن کبد می شوند. زخم کبد به عنوان فیبروز کبد شناخته می شود. اگر دچار فیبروز شدید کبدی شوید، به آن سیروز می گویند. سیروز مرحله خطرناک کبد چرب است که می تواند باعث نارسایی کبد و حتی مرگ شود.
آسیب کبدی ناشی از سیروز دائمی است. به همین دلیل بسیار مهم است که قبل از رسیدن به این مرحله از پیشروی آن جلوگیری کرد.
سیروز کبد ممکن است علائم زیر را داشته باشد:
- شکم درد
- کاهش اشتها
- کاهش وزن
- ضعف یا خستگی
- حالت تهوع
- خارش پوست
- زردی پوست و چشم
- کبودی یا خونریزی آسان
- ادرار تیره رنگ
- مدفوع زرد رنگ
- تجمع مایع در شکم (آسیت)
- تورم (ادم) پاها
- ایجاد شبکه ای از رگ های خونی زیر پوست
- بزرگ شدن سینه در مردان
- سرگیجه
برای کمک به جلوگیری از پیشرفت کبد چرب و عوارض آن، دنبال کردن برنامه درمانی توصیه شده توسط پزشک بسیار مهم است.
انواع بیماری کبد چرب
دو نوع اصلی از این بیماری وجود دارد: غیر الکلی و الکلی. کبد چرب در دوران بارداری نیز ممکن است اتفاق بیفتد، اگرچه خیلی شایع نیست.
بیماری کبد چرب غیر الکلی (NAFLD)
نوع غیر الکلی (NAFLD) زمانی اتفاق می افتد که چربی در کبد افرادی که الکل زیادی نمی نوشند، تجمع می یابد.
استئاتوهپاتیت غیر الکلی (NASH) نوعی کبد چرب غیر الکلی است و زمانی اتفاق می افتد که تجمع چربی اضافی در کبد با التهاب همراه باشد. پزشک ممکن است استئاتوهپاتیت غیر الکلی را در موارد زیر تشخیص دهد:
- چربی اضافی در کبد خود دارید
- کبد شما ملتهب است
- سابقه مصرف زیاد الکل ندارید
در صورت عدم درمان، استئاتوهپاتیت غیر الکلی می تواند باعث فیبروز کبدی شود که در موارد شدید، می تواند به سیروز و نارسایی کبد تبدیل شود.
بیماری کبد چرب الکلی (AFLD)
مصرف زیاد الکل به کبد آسیب می رساند. بیماری کبد چرب الکلی (AFLD) اولین مرحله بیماری کبدی مرتبط با الکل است. اگر التهاب یا عوارض دیگری وجود نداشته باشد، این بیماری به عنوان کبد چرب الکلی ساده شناخته می شود.
استئاتوهپاتیت الکلی (ASH) نوعی کبد چرب الکلی است و زمانی اتفاق می افتد که تجمع چربی اضافی در کبد با التهاب همراه می شود و به هپاتیت الکلی نیز معروف است. پزشک ممکن است استئاتوهپاتیت الکلی را در موارد زیر تشخیص دهد:
- چربی اضافی در کبد خود دارید
- کبد شما ملتهب است
- مقدار زیادی الکل مصرف می کنید
اگر استئاتوهپاتیت الکلی به درستی درمان نشود، می تواند باعث فیبروز کبدی شود و زخم شدید کبد (سیروز) می تواند منجر به نارسایی کبد شود.
کبد چرب حاد بارداری (AFLP)
کبد چرب حاد بارداری (AFLP) زمانی رخ می دهد که در دوران بارداری چربی اضافی در کبد ایجاد می شود. این یک عارضه نادر بوده و علت دقیق آن ناشناخته است، اما ژنتیک ممکن است یکی از دلایل آن باشد.
هنگامی که این بیماری رخ می دهد، معمولاً در سه ماهه سوم بارداری ظاهر شده و در صورت عدم درمان، خطرات جدی برای سلامتی مادر و نوزاد به همراه دارد.
اگر پزشک کبد چرب حاد بارداری را تشخیص دهد، باید نوزاد را در اسرع وقت به دنیا بیاورد. همچنین ممکن است چند روز پس از زایمان نیاز به مراقبت های بعدی باشد.
سلامت کبد احتمالاً ظرف چند هفته پس از زایمان به حالت عادی باز می گردد.
علل بیماری کبد چرب چیست؟
در این بیماری، چربی اضافی در سلول های کبدی ذخیره می شود و در آنجا تجمع می یابد. عوامل مختلفی می توانند باعث تجمع چربی شوند.
نوشیدن بیش از حد الکل می تواند باعث نوع الکلی آن شود. مصرف زیاد الکل می تواند فرآیندهای متابولیک خاصی را در کبد تغییر دهد. برخی از این فرآیندهای متابولیک می توانند با اسیدهای چرب ترکیب شده و منجر به تشکیل انواع چربی شوند که در کبد انباشته می شوند.
در افرادی که زیاد الکل نمی نوشند، علت بیماری زیاد قابل تشخیص نیست. برای این افراد، این امکان وجود دارد که بدن آنها بیش از حد چربی تولید کند یا به اندازه کافی چربی را متابولیزه نکند.
یک یا چند عامل زیر ممکن است در افرادی که الکل زیادی مصرف نمی کنند و به بیماری کبد چرب مبتلا می شوند، نقش داشته باشد:
- چاقی
- دیابت نوع ۲
- مقاومت به انسولین
- میزان بالای چربی به خصوص تری گلیسیرید در خون
- سندروم متابولیک
سایر علل احتمالی کبد چرب عبارتند از:
- بارداری
- عوارض جانبی برخی از داروها
- برخی از انواع عفونت ها مانند هپاتیت C
- برخی از شرایط ژنتیکی نادر
عوامل خطر در رابطه با بیماری کبد چرب چیست؟
عامل خطر اصلی برای نوع الکلی این بیماری نوشیدن مقادیر زیاد الکل است. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری، نوشیدنی زیاد الکل را اینگونه تعریف می کند:
۱۵ نوشیدنی یا بیشتر در هفته برای مردان
۸ نوشیدنی یا بیشتر در هفته برای خانم ها
تحقیقات نشان داده است که مردانی که روزانه ۴۰ تا ۸۰ گرم الکل مصرف می کنند و زنانی که ۲۰ تا ۴۰ گرم الکل در روز در طی ۱۰ تا ۱۲ سال مصرف می کنند، در معرض خطر ابتلا به بیماری شدید کبدی مرتبط با الکل هستند.
برای مثال، یک نوشیدنی استاندارد حاوی حدود ۱۴ گرم الکل است.
علاوه بر مصرف زیاد الکل، سایر عوامل خطر برای کبد چرب الکلی عبارتند از:
- سن بالا
- ژنتیک
- چاقی
- سیگار کشیدن
- سابقه برخی عفونت ها مانند هپاتیت C
عوامل خطر اصلی برای نوع غیر الکلی این بیماری عبارتند از:
- اضافه وزن یا چاقی
- مقاومت به انسولین
- دیابت نوع ۲
- کلسترول بالا
- تری گلیسیرید بالا
- سندروم متابولیک
سایر عوامل خطر برای کبد چرب غیر الکلی عبارتند از:
- سن بالا
- داشتن سابقه خانوادگی بیماری کبدی
- مصرف برخی داروها، مانند متوترکسات (Trexall)، تاموکسیفن (Nolvadex) و آمیودارون (Pacerone)
- بارداری
- سابقه برخی عفونت ها مانند هپاتیت C
- سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
- وقفه تنفسی در خواب
- قرار گرفتن در معرض سموم خاص
- کاهش وزن سریع
- شرایط ژنتیکی نادر، مانند بیماری ویلسون یا هیپوبتالیپوپروتئینمی
به یاد داشته باشید که داشتن عوامل خطر به این معنی است که در مقایسه با افرادی که فاکتورهای خطر ندارند، بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستید و این بدان معنا نیست که شما مطمئناً در آینده به کبد چرب مبتلا خواهید شد.
اگر یک یا چند عامل خطر برای بیماری کبد چرب دارید، با پزشک در مورد راهکارهای پیشگیری صحبت کنید.
کبد چرب چگونه تشخیص داده می شود؟
برای تشخیص این بیماری، پزشک سابقه پزشکی شما را بررسی می کند، معاینه فیزیکی انجام می دهد و یک یا چند آزمایش را تجویز می کند.
اگر پزشک احتمال دهد که شما ممکن است کبد چرب داشته باشید، از شما سؤالات زیر را خواهد پرسید:
- سابقه پزشکی خانوادگی شما، از جمله هرگونه سابقه بیماری کبدی
- مصرف الکل و سایر عادات و سبک زندگی
- هر مشکل پزشکی که ممکن است داشته باشید
- هر دارویی که ممکن است مصرف کنید
- تغییرات اخیر در سلامتی و وضعیت جسمانی
اگر خستگی، کاهش اشتها یا سایر علائم غیرقابل توضیح را تجربه کرده اید، به پزشک اطلاع دهید.
معاینه بدنی
برای بررسی التهاب کبد، پزشک ممکن است شکم شما را لمس کند یا فشار دهد. اگر کبد شما بزرگ شده باشد، ممکن است آن را از این طریق تشخیص دهند.
هرچند که ممکن است کبد شما بدون بزرگ شدن ملتهب شود و پزشک نتواند از طریق لمس تشخیص دهد که کبد شما ملتهب شده است یا خیر.
آزمایش های خون
در بسیاری از موارد، بیماری پس از نشان دادن افزایش آنزیم های کبدی در آزمایش خون تشخیص داده می شود. به عنوان مثال، پزشک ممکن است آزمایش آلانین آمینوترانسفراز (ALT) و تست آسپارتات آمینوترانسفراز (AST) را برای بررسی آنزیم های کبدی شما تجویز کند.
اگر علائم یا نشانه های بیماری کبدی را داشته باشید، یا به عنوان بخشی از آزمایش خون معمولی برای شما تجویز شود، ممکن است پزشک انجام آزمایش های فوق را به شما توصیه کند.
افزایش آنزیم های کبدی نشانه التهاب کبد است. بیماری کبد چرب یکی از علل احتمالی التهاب کبد است، اما تنها علت آن نیست.
اگر نتایج آزمایش شما برای افزایش آنزیم های کبدی مثبت باشد، پزشک احتمالاً آزمایش های بیشتری را برای شناسایی علت التهاب تجویز می کند.
تصویربرداری
پزشک ممکن است از یک یا چند مورد از آزمایش های تصویربرداری زیر برای بررسی چربی اضافی یا سایر مشکلات کبد شما استفاده کند:
- معاینه سونوگرافی
- سی تی اسکن
- اسکن ام‌آرآی
آنها همچنین ممکن است آزمایشی به نام الاستوگرافی گذرا با کنترل ارتعاش (VCTE، فیبرو اسکن) را تجویز کنند. این آزمایش از امواج صوتی با فرکانس پایین برای اندازه گیری سفتی کبد استفاده می کند و می تواند به بررسی جای زخم کمک کند.
بیوپسی کبد
بیوپسی کبد بهترین راه برای تعیین شدت بیماری کبد در نظر گرفته می شود.
در طول بیوپسی کبد، پزشک یک سوزن را به کبد شما وارد می کند و یک تکه بافت را برای معاینه برمی دارد. البته برای کاهش درد به شما یک بی حس کننده موضعی می دهند.
این آزمایش می تواند به تشخیص اینکه آیا شما بیماری کبد چرب و زخم کبدی دارید یا خیر، کمک کند.
کبد چرب چگونه درمان می شود و آیا برگشت پذیر است؟
در حال حاضر هیچ دارویی برای درمان این بیماری تایید نشده است. تحقیقات بیشتری برای توسعه و آزمایش داروهای این بیماری مورد نیاز است.
در بسیاری از موارد، تغییر سبک زندگی می تواند به معکوس کردن بیشتر مراحل بیماری کمک کند. به عنوان مثال، پزشک ممکن است به شما توصیه کند:
- الکل را محدود یا از آن اجتناب کنید
- برای کاهش وزن خود قدم بردارید
- تغییراتی در رژیم غذایی خود ایجاد کنید
- از مصرف داروها و مکمل هایی که برای کبد شما مضر هستند خودداری کنید
اگر نوع الکلی این بیماری را دارید، ممکن است به شما دستور داده شود که از مصرف الکل کاملاً خودداری کنید. در صورت ابتلا به اختلال مصرف الکل، پزشک ممکن است برنامه سم زدایی و مشاوره را توصیه کند.
چندین عفونت ویروسی نیز می تواند به کبد آسیب برساند. برای محافظت از سلامت کبد، پزشک ممکن است به شما توصیه کند واکسن های هپاتیت A و هپاتیت B را دریافت کنید. بسته به وضعیت شما، ممکن است غربالگری های منظم برای هپاتیت C را نیز توصیه کنند.
سیروز همچنین می تواند عوارض مختلفی ایجاد کند، از جمله:
- فشار خون پورتال، زمانی که فشار خون در ورید پورتال کبد بیش از حد بالا باشد
- افزایش خطر عفونت
- سرطان کبد
اگر دچار عوارض سیروز شده اید، پزشک ممکن است درمان های اضافی مانند داروها یا جراحی را توصیه کند.
سیروز همچنین می تواند منجر به نارسایی کبد شود. اگر دچار نارسایی کبدی شوید، ممکن است به پیوند کبد نیاز داشته باشید.
تغییر سبک زندگی
تغییر سبک زندگی مرحله اول درمان بیماری کبد چرب است. بسته به شرایط فعلی و عادات سبک زندگی شما، ممکن است به موارد زیر کمک کند:
- کاهش وزن
- مصرف الکل را کاهش دهید یا از مصرف آن خودداری کنید
- یک رژیم غذایی غنی از مواد مغذی داشته باشید که کالری اضافی، چربی اشباع شده و چربی های ترانس آن کم باشد
- در بیشتر روزهای هفته حداقل ۳۰ دقیقه ورزش کنید
یک بررسی تحقیقاتی در سال ۲۰۲۰ نشان می دهد که مکمل های ویتامین E ممکن است به بهبود سطوح ALT و AST، التهاب و چربی اضافی در نوع غیرالکلی آن کمک کنند.
با این حال، تحقیقات بیشتری مورد نیاز است. برخی از خطرات سلامتی در ارتباط با مصرف بیش از حد ویتامین E وجود دارد.
همیشه قبل از امتحان یک مکمل جدید یا درمان طبیعی با یک پزشک صحبت کنید. برخی از مکمل ها یا درمان های طبیعی ممکن است به کبد شما فشار وارد کنند یا با داروهایی که مصرف می کنید تداخل داشته باشند.
رژیم غذایی برای بیماری کبد چرب
اگر به بیماری کبد چرب مبتلا هستید، ممکن است پزشک شما را تشویق کند که رژیم غذایی خود را برای کمک به درمان این بیماری و کاهش خطر عوارض تنظیم کنید.
به عنوان مثال، ممکن است به شما توصیه کنند که کارهای زیر را انجام دهید:
- رژیم غذایی خود را متعادل کنید: سعی کنید تغذیه خود را از همه گروه های غذایی انتخاب کنید. این موضوع شامل میوه ها و سبزیجات تازه، غلات کامل، پروتئین های بدون چربی، لبنیات کم چرب و چربی ها و روغن های سالم است.
- مصرف کالری را کاهش دهید: هدف خود را محدود کردن مصرف غذاهای پر کالری کنید.
- مصرف زیاد فیبر: فیبر می تواند به بهبود عملکرد کبد شما کمک کند. نمونه ای از غذاهای غنی از فیبر شامل میوه ها و سبزیجات تازه، حبوبات و غلات کامل است.
- محدود کردن برخی از غذاها: اقداماتی را برای کاهش مصرف غذاهایی که دارای مقادیر زیادی از موارد زیر هستند انجام دهید:
- سدیم (نمک)
- کربوهیدرات های تصفیه شده، مانند شیرینی، برنج سفید، نان سفید، یا سایر محصولات غلات تصفیه شده
- چربی های اشباع شده که در غذاهایی مانند گوشت قرمز، لبنیات پرچرب و غذاهای سرخ شده یافت می شود.
- چربی های ترانس که در غذاهای سرخ شده وجود دارد
- از صدف های خام یا نیم پز پرهیز کنید: صدف های خام یا نیم پز می توانند حاوی باکتری هایی باشند که می توانند شما را به شدت بیمار کنند.
- مصرف الکل: با یک پزشک در مورد اینکه آیا می توانید الکل مصرف کنید یا خیر، صحبت کنید. بسته به وضعیت کبدتان، ممکن است بتوانید الکل را در حد اعتدال بنوشید. اگر کبد چرب الکلی دارید، باید به طور کامل از الکل خودداری کنید.
- آب بنوشید: نوشیدن آب زیاد می تواند به هیدراته نگه داشتن بدن و همچنین بهبود سلامت کبد کمک کند.
درباره برخی دیگر از تغییرات رژیم غذایی که ممکن است به شما در مدیریت این بیماری کمک کند، بیشتر مطالعه کنید.
جلوگیری
برای پیشگیری از بیماری کبد چرب و عوارض احتمالی آن، پیروی از یک سبک زندگی سالم مهم است. برخی از نکات پیشگیری عمومی عبارتند از:
- محدود کردن یا اجتناب از مصرف الکل
- مدیریت وزن خود
- خوردن یک رژیم غذایی غنی از مواد مغذی که دارای چربی اشباع شده، چربی ترانس و کربوهیدرات های تصفیه شده است
- اقدامات لازم را برای مدیریت قند خون، سطح تری گلیسیرید و سطح کلسترول انجام دهید
- اگر بیماری کبد چرب دارید، از برنامه درمانی تجویز شده برای دیابت پیروی کنید
- بیشتر روزهای هفته حداقل ۳۰ دقیقه ورزش کنید
انجام این مراحل می تواند به بهبود سلامت کلی بدن شما کمک کند.
راه درمان چیست؟
در بسیاری از موارد، جلوگیری از این بیماری از طریق تغییرات سبک زندگی، مانند محدود کردن مصرف الکل، تنظیم رژیم غذایی و مدیریت وزن امکان پذیر است. این تغییرات ممکن است به جلوگیری از آسیب بیشتر کبد و ایجاد زخم کمک کند.
مخصوصاً برای نوع الکلی، پرهیز کامل از مصرف الکل مهم است. اگر برای عدم مصرف الکل به کمک نیاز دارید، شرکت در یک برنامه سم زدایی و مشاوره را در نظر بگیرید.
هنگامی که بیماری کبد چرب درمان نشود، می تواند به التهاب، فیبروز و سیروز تبدیل شود. جای زخم ناشی از سیروز برگشت پذیر نیست. اگر به سیروز مبتلا شوید، خطر ابتلا به سرطان کبد و نارسایی کبد را نیز افزایش می دهد. این عوارض می تواند تهدیدی برای زندگی به حساب بیایند.
به طور کلی، درمان بیماری کبد چرب زمانی بهترین است که درمان در مراحل اولیه، قبل از فیبروز و سیروز آغاز شود.
برای گرفتن بهترین نتیجه، پیروی از برنامه درمانی توصیه شده توسط پزشک و اجرای یک سبک زندگی سالم مهم است.
خلاصه و جمع بندی
بیماری کبد چرب به معنی تجمع چربی اضافی در کبد است. این بیماری ممکن است به دلیل مصرف زیاد الکل اتفاق بیفتد. در این مورد، به عنوان بیماری کبد چرب الکلی (AFLD) شناخته می شود.
زمانی که این بیماری در فردی که زیاد الکل نمی نوشد ایجاد می شود، به آن بیماری کبد چرب غیرالکلی (NAFLD) می گویند.
بسیاری از افراد مبتلا تا زمانی که آسیب شدید کبدی رخ ندهد، علائم قابل توجهی را تجربه نمی کنند. هنگامی که علائم اولیه وجود داشته باشد، می تواند شامل علایم عمومی، از جمله مواردی مانند خستگی و درد در سمت راست بالای شکم باشد.
درمان اولیه بیماری کبد چرب ایجاد تغییراتی در سبک زندگی است که سلامت کبد را ارتقا می دهد. این امکان وجود دارد که آسیب ناشی از بیماری کبد چرب زمانی که در مراحل اولیه درمان شود، جبران شود.
