درباره فرکانس امواج مغزی بیشتر بدانیم

مغز یک ارگان الکتروشیمیایی است. پژوهشگران تخمین زده اند که اگر مغز با تمام قدرت خود کار کند، می تواند حتی تا ۱۰ وات برق تولید کند. فعالیت مغز باعث ایجاد امواج الکتریکی می شود که  در ادامه این مطلب از کلینیک آرامش مجله دکتر بهشتیان با امواج مغزی بیشتر آشنا خواهیم شد.

در حالت کلی پنج نوع موجمغزی داریم: گاما، بتا، آلفا، تتا و دلتا. این امواج در مردان، زنان و کودکان در هر سنی و در هر فرهنگ و کشوری یکسان هستند.

۱. امواج گاما

موج گاما بالاترین فرکانس را بین همه امواج مغزی دارد. وقتی مغز در حالت امواج گاما قرار دارد، بیشترین تمرکز را دارد. این امواج وقتی تولید می شوند که مغز در حال یادگیری چیز جدیدی باشد، یا روی یک موضوعی به شدت تمرکز گرده باشد یا در حال ذخیره  و طبقه بندی اطلاعات در حافظه باشد. این موج برای یادگیری مسائل پیچیده و چندوجهی ضرورت دارد.

امواج گاما فرکانسی بین ۴۰ تا ۱۴۰ هرتز دارند.

۲. امواج بتا

وقتی مغز کاملا در حالت آماده باش قرار دارد و در حال انجام فعالیت های ذهنی است، امواج بتا از خودش ساطع می کند.

امواج بتا، دامنه نسبتا پایینی دارند و در بین تمامی امواج، سریعترین نوع هستند. فرکانس امواج بتا بین ۱۵ تا ۴۰ هرتز است. در واقع امواج بتا مشخصه بارز مغزی است که به شدت در حال فعالیت است. برای مثال مغز فردی که در حال صحبت کردن و بحث کردن با مدیرش است، یا معلمی که در حال درس دادن است، در موج بتا قرار دارد.

اگر مذاکرات جدی باشد، امواج در بتای بالا قرار دارند. موج بتا بر روی توجه و تمرکز، حافظه، تفکر و حل مسئله تأثیر زیادی دارد. افزایش دامنه بتا باعث ایجاد اختلالات اضطرابی، وسواس، اختلالات خواب و دندان‌ قروچه می شود.

۳. امواج آلفا

موج بعدی که می خواهیم به آن بپردازیم، موج آلفا است. عملکرد این موج نقطه مقابل امواج بتاست. در حالی که گفتیم امواج بتا نشان دهنده فعالیت شدید و برانگیختگی مغز هستند، امواج آلفا نشان دهنده عدم برانگیختگی مغز هستند.

این امواج آرام تر هستند و دامنه بالاتری دارند. فرکانس امواج آلفا بین ۹ تا ۱۴ هرتز است. وقتی انجام کاری را تمام می کنید و روی صندلی می نشینید تا استراحت کنید، در وضعیت آلفا قرار می گیرید. یا وقتی بین یک کلاس درسی، در محوطه دانشگاه قدم میزنید، امواج آلفا از مغزتان ساطع می شود. تمرینات مدیتیشن نیز باعث تولید امواج آلفا می شوند. موج آلفا در شرایط هشیاری، آرامش درونی، آمادگی ذهنی، تفکر عمیق و در حالت بسته بودن چشم‌ها دیده می‌شود.

۴. امواج مغزی تتا

امواج تتا در مقایسه با دو موج قبلی، دامنه بزرگتری دارند و فرکانس کمتری دارند. این امواج فرکانسی بین ۵ تا ۸ هرتز دارند. وقتی در محل کار، کارتان را متوقف می کنید و شروع به خیالپردازی می کنید که مثلا قرار است بعد از کار با دوستان تان کجا بروید و خوش بگذرانید، مغزتان در وضعیت امواج تتا قرار دارد.

یا مثلا وقتی در حال رانندگی در یک اتوبان بسیار خلوت و آرام هستید و ناگهان متوجه می شوید که پنج کیلومتر از جاده را اصلا یادتان نمی آید و اصلا نفهمیدید کی این همه راه آمده اید، مغزتان در حالت تتا بوده است.

راننده هایی که معمولا خیلی در اتوبان و بزرگراه رانندگی می کنند، معمولا ایده های خوبی در این حالت تتا به ذهنشان خطور می کند. یا کسانی که به صورت منظم مسافت های طولانی را می دوند، معمولا در طی دویدن، مغزشان در حالت ریلکسیشن قرار می گیرد و با تولید امواج تتا، آرامش خاصی را تجربه می کنند. این حالت در زمان دوش گرفتن، دراز کشیدن در وان حمام یا حتی وقتی در حال مسواک زدن دندان هایتان هستید می تواند برایتان اتفاق بیفتد.

ماهیت تکراری این کارها، باعث می شود اتوماتیک کارتان را انجام دهید و نیازی به درگیری مغز در آن فعالیت نباشد. در این حالت است که مغز در وضعیت تتا قرار می گیرد و شروع به ایده پردازی می کند.

۵. امواج مغزی دلتا

آخرین نوع امواج مغزی، موج دلتاست. این امواج بیشترین دامنه و کمترین فرکانس را دارند. بسامد امواج دلتا بین ۱.۵ تا ۴ هرتز است. بسامد این امواج هیچگاه به صفر نمی رسد، زیرا اگر به صفر برسد به این معنی است که مغز مرده است. اما وقتی خواب عمیق بدون رویا داشته باشید، فرکانساین امواج به کمترین حالت خود می رسد.

وقتی به تختخواب می روید و قبل از خواب چند دقیقه ای مطالعه می کنید، مغزتان در حالت بتای پایین قرار دارد. وقتی کتاب را زمین می گذارید، چراغ را خاموش می کنید و چشمانتان را می بندید، فرکانس موج به مرور کمتر می شوند و از بتا به آلفا و از آلفا به تتا تغییر می کنند و در نهایت وقتی خوابتان می برد مغزتان به وضعیت دلتا می رسد.

بطورکلی موج دلتا در وضعیت خواب و ناهشیاری مشاهده می شود. موج دلتا در نوزادان زیر شش ماه موج غالب است و انتظار می رود در شرایط طبیعی با افزایش سن از دامنه این موج کم شود.

شناخت انواع امواج مغزی و شناسایی آنها چه کمکی می کند؟

شناخت انواع موج های مغزی برای تشخیص انواع اختلالات روانی ضرورت دارد. در هر کدام از اختلالات شاهد کم کاری یا پرکاری برخی از امواج مغز هستیم. نوار مغزی یا نقشه مغزی ابزاری است که می تواند امواج مغزی را نشان دهد. روانپزشک یا روانشناس می تواند با بررسی الگوهای موج هایمغزی در نتایج نوار مغزی، اختلالات را تشخیص دهد. در واقع این ابزار به تشخیص دقیق تر مشکل کمک می کند. برای مثال مطالعات نشان داده است که در بیماران مبتلا به OCD یا وسواس، امواج بتا و آلفا کمتر هستند و افزایش قابل ملاحظه ای در موج تتا دیده می شود. در بیماران اضطرابی، موج بتا فعالیت بیشتری دارد. وقتی اضطراب مزمن می شود، فعالیت موج آلفا کمتر می شود.

خلاصه و جمع بندی

مغز ما همیشه در حال فعالیت است، حتی زمانی که خواب هستیم. به دلیل فعالیت نورون های عصبی، در موقعیت های مختلف، مغز ما امواج محتلفی از خودش ساطع می کند.

در حالت کلی ۵ نوع موج مغزی مختلف شناسایی شده است: امواج گاما، بتا، آلفا، تتا و دلتا. در حالت گاما مغز بیشترین فعالیت را دارد و به ترتیب شدت و فرکانس موج ها کم می شود تا به موج دلتا که وضعیت خواب است می رسیم. محققان با بررسی امواج مغزی افراد مختلف نشان داده اند که کم کاری یا پر کاری هر کدام از این امواج در اختلالات مختلف روانی دیده می شود. تحقیقات دانشمندان نشان داده است که با اینکه در حالات مختلف، با توجه به نوع فعالیت فرد یکی از امواج مغزی غالب است، سه نوع دیگر امواج مغزی هم وجود دارند و فعالیت شان متوقف نمی شود. به عبارت دیگر، مثلا وقتی مغز در حال فعالیت ذهنی است و در موج بتا قرار دارد، در مغزش ترکیبی از امواج آلفا، تتا و دلتا نیز وجود دارد.