لکنت زبان چیست؟ علائم و روش های درمان

هنگامی که حین صحبت کردن، عضلاتی که در فرآیند تکلم مورد استفاده قرار می گیرند به طور غیر قابل کنترلی تکان خورده یا حرکت کنند، لکنت اتفاق می افتد. این مسئله، فرآیند گفتار شما را مختل می کند و باعث ایجاد مکث، صداهای ناخواسته یا تاکید روی کلمات می شود. این عارضه معمولا کودکان را تحت تاثیر قرار می دهد اما می تواند در هر سنی اتفاق بیفتد. لکنت زبان، قابل درمان است و اکثر افراد مبتلا کاملا بهبود می یابند.

در این مقاله از دپارتمان کودک و نوجوان مجله سلامت دکتر بهشتیان با لکنت زبان ، علائم آن و روش های درمان بیشتر آشنا خواهید شد.

لکنت زبان چیست؟

لکنت زبان، یک اختلال گفتاری است که روی ریتم و روند گفتار شما تاثیر می گذارد. این اختلال، نحوه گفتار شما را مختل می کند و باعث ایجاد صداهای ناخواسته، مکث یا مشکلات دیگری در صحبت کردن می شود.

انواع لکنت زبان عبارت اند از:

• لکنت رشدی: این یک اختلال عصبی رشدی است و زمانی اتفاق می افتد که رشد مغز به شکلی نرمال نباشد. لکنت رشدی از کودکی آغاز می شود.
• لکنت مزمن: این نوع لکنت تا بزرگسالی ادامه پیدا می کند.
• لکنت اکتسابی: لکنتی است که به دلیل بیماری یا آسیبی که بر مغز اثر می گذارد به وجود می آید.

لکنت، نوع خاصی از اختلال روانی کلام است که در دسته کلی اختلالات گفتاری قرار می گیرد.

چه کسانی دچار لکنت می شوند؟

لکنت زبان ممکن است برای هر کسی اتفاق بیفتد اما احتمال ابتلای مردان به این اختلال ۴ برابر زنان می باشد. نوع لکنت می تواند به سن فرد بستگی داشته باشد:

• لکنت رشدی، همیشه در دوران کودکی ظاهر می شود. این نوع لکنت می تواند از ۲ سالگی تا اواخر ۷ سالگی شروع شود. میانگین سنی شروع آن حدود ۳ سالگی است و ۹۵% از کودکانی که به لکنت رشدی مبتلا می شوند؛ قبل از ۴ سالگی اختلال آنها شروع می شود.
• لکنت مزمن، از دوران کودکی شروع می شود و تا بزرگسالی ادامه پیدا می کند.
• لکنت اکتسابی، می تواند افراد را در هر سنی تحت تاثیر قرار دهد.

لکنت تا چه حد شایع است؟

لکنت در دوران کودکی بین ۱% تا ۲.۴% کودکان را تحت تاثیر قرار می دهد. لکنت مزمن حدود ۰.۳% تا ۱% از بزرگسالان را درگیر می کند و در مورد میزان شیوع لکنت اکتسابی هم تحقیقات اندکی صورت گرفته است.

علائم لکنت زبان چیست؟

صحبت کردن به هماهنگی میان عضلات صورت، دهان، گلو، سینه و شکم نیاز دارد. لکنت باعث حرکات کنترل نشده یا گرفتگی ماهیچه هایی می شود که برای صحبت کردن از آنها استفاده می کنید.

لکنت زبان ۷ علامت اصلی دارد که با داشتن حداقل یکی از آنها گفتار درمانگر می تواند تشخیص دهد که شما به آن مبتلا هستید:

• تکرار صداها یا هجاها. معمولا در هجای اول کلمه اتفاق می افتد. شما صدا یا هجا را تا زمانی که بتوانید کل کلمه را ادا کنید تکرار می کنید و سپس صحبت تان را از سر می گیرید.
• کشیدن صداها یا هجاهای خاص. وقتی یک صدا یا هجا را بیش از حد معمول می کشید.
• مکث میان کلمات. وقتی برای مدتی طولانی روی بخشی از کلمه که ضرورتی ندارد مکث می کنید.
• قطع کلام. مدام در حین صحبت کردن با سکوت یا صداهایی مانند “اوم” یا “آه” حرف تان را قطع می کنید گویی احساس می کنید چیزی مانع از ادامه صحبت تان می شود.
• جایگزینی کلمات. زمانی که روی یک کلمه یا عبارت، لکنت می گیرید و برای عبور از آن، از کلمه یا عبارت دیگری استفاده می کنید.
• تاکید بیش از حد. زمانی که روی بخشی از کلمه یا کل آن تاکید یا کشش بیش از حد دارید.
• تکرار کلمات تک هجایی. تکرار کلماتی که از یک صدای واحد تشکیل شده اند مانند “آن” یا “من”.

سایر ویژگی های لکنت زبان

افراد مبتلا به این عارضه ممکن است موارد زیر را انجام داده یا تجربه کنند:

• وسیع تر شدن ناحیه گرفتگی عضلات. حرکات ماهیچه ای که باعث لکنت زبان می شوند می توانند گرفتگی عضلات را به سایر قسمت های صورت، گردن، شانه ها و بازوها سرایت دهند.
• حرکات یا اعمالی که با لکنت زبان رشد کرده و شدیدتر می شوند. افرادی که لکنت زبان دارند معمولا عادت های حرکتی دارند که هنگام لکنت ظاهر می شوند؛ به عنوان مثال می توان به پلک زدن غیر معمول، خیره شدن به دور، اخم کردن و مشت کردن دست اشاره کرد.
• احساس شما می تواند بر علائم تاثیر بگذارد. علائم لکنت زبان معمولا زمانی بدتر می شود که خسته، هیجان زده، مضطرب یا تحت فشار هستید. همچنین می تواند زمانی اتفاق بیفتد که در مورد موضوعات جدید یا پیچیده ای صحبت می کنید و غالبا وقتی استراحت می کنید و آرام هستید علائم تان کاهش می یابد.
• سایر فعالیت های گفتاری باعث لکنت زبان نمی شوند. معمولا لکنت زبان حین فعالیت های خاصی مانند صحبت کردن با اشیا یا حیوانات خانگی، آواز و خواندن متنی با صدای بلند اتفاق نمی افتد.
• لکنت زبان می تواند با سایر شرایط مربوط به سلامت روان همراه باشد. لکنت زبان ممکن است باعث احساس ناامیدی، خجالت و شرم شود. افرادی که لکنت زبان دارند بیشتر در معرض بیماری های روانی مانند اضطراب یا افسردگی هستند.

چه چیزی باعث لکنت می شود؟

کارشناسان به طور دقیق به علت لکنت زبان پی نبرده اند ولی گمان می کنند عوامل متعددی می تواند در بروز آن نقش داشته باشد:

• سابقه خانوادگی. اگر یکی از بستگان درجه یک شما (یکی از والدین، خواهر یا برادر) لکنت داشته باشند احتمال اینکه شما هم به آن دچار شوید تا ۳ برابر افزایش می یابد.
• ژنتیک. جهش DNA می تواند به ایجاد لکنت زبان کمک کند. به نظر می رسد ژنتیک در بهبودی یا رفع کامل لکنت با گذشت زمان نقش داشته باشد.
• تفاوت های ساختار مغز. ممکن است افرادی که لکنت دارند در نواحی خاصی از مغز شان تفاوت هایی داشته باشند و این نواحی خاص معمولا عضلات مربوط به صحبت کردن یا هماهنگی بین عضلات را کنترل می کنند.

لکنت زبان چگونه تشخیص داده می شود؟

پزشک به صحبت های شما گوش می دهد و تمام علائم مربوط به لکنت  را در نظر می گیرد. در مورد سوابق پزشکی، زمان شروع علائم و اینکه معمولا چه زمانی اتفاق می افتد از شما سوال می کند.

در مورد کودکان هم بعد از اینکه علائم را در کودک خود مشاهده کردید و به متخصص اطفال اطلاع دادید یا پس از اینکه پزشک در طول معاینه متوجه علائمی شد می تواند تشخیص دهد که کودک شما لکنت دارد.

در مورد اکثر افراد مبتلا به لکنت مزمن، در کودکی لکنت رشدی تشخیص داده شده است با این حال ممکن است در موارد بسیار نادر مشخص شود که فرد بزرگسال مبتلا به لکنت مزمن در کودکی لکنت رشدی نداشته است.

معمولا برای تشخیص لکنت رشدی یا لکنت مزمن انجام آزمایشات پزشکی ضرورتی ندارد.

لکنت اکتسابی

در صورتی که به طور غیر منتظره ای در بزرگسالی لکنت گرفتید لازم است آزمایشاتی در این زمینه انجام دهید چرا که این مسئله می تواند نشانه آفازی (زبان پریشی) باشد. شرایطی که می تواند به آفازی منجر شود عبارت اند از ضربه مغزی (TBI)، سکته مغزی و تومورهای مغزی (از جمله سرطان).

در این موارد آزمایشات تصویربرداری، تشخیصی یا آزمایشگاهی الزامی است که برخی از آنها عبارت اند از:

• توموگرافی رایانه ای (سی تی اسکن)
• تصویربرداری پرتومغناطیسی (ام آر آی)
• توموگرافی با گسیل پوزیترون (پت اسکن)

لکنت زبان چگونه درمان می شود؟

اصلی ترین روش درمان لکنت زبان، گفتار درمانی است. گفتار درمانی در کودکان شامل یادگیری و فعالیت هایی است که به بهبود علائم لکنت زبان کمک می کند تا زمانی که کاملا از بین بروند. فعالیت ها و تکنیک های گفتار درمانی به نوع علائم و شدت لکنت بستگی دارد. تعداد جلسات درمانی و مدت زمان آن ها نیز می تواند در بهبود علائم نقش مهمی داشته باشد.

معمولا برای درمان مستقیم لکنت زبان از دارو درمانی استفاده نمی شود ولی داروها می توانند به درمان مشکلات مربوط به سلامت روان مانند اضطراب یا افسردگی که ممکن است در اثر لکنت زبان ایجاد شوند، کمک کنند. داروهای ضد افسردگی و ضد اضطراب، نمونه هایی از داروهایی هستند که در این روش مورد استفاده قرار می گیرند.

عوارض جانبی درمان

عوارض جانبی احتمالی درمان لکنت زبان به خود روش های درمانی و برخی عوامل دیگر بستگی دارد. به طور معمول، گفتار درمانی هیچ عوارض جانبی ندارد. عوارض جانبی مصرف دارو هم نادر ولی امکان پذیر است.

پزشک می تواند شما را در مورد عوارض جانبی احتمالی آگاه کند. همچنین می تواند راههای جلوگیری یا به حداقل رساندن اثرات احتمالی را به شما توضیح دهد.

آیا لکنت قابل پیشگیری است؟

لکنت اکتسابی قابل پیشگیری است. بهترین روش پیشگیری از آن پیشگیری یا کاهش خطر ابتلا به بیماری هایی مانند سکته مغزی یا ضربه مغزی است.

دیدگاه کلی درباره لکنت زبان

لکنت بیماری خطرناکی نیست و اکثر افراد مبتلا به آن بهبود می یابند. درمان – به ویژه گفتار درمانی – می تواند روند بهبود را تسریع کند.

با این حال، لکنت زبان می تواند به طور جدی بر سلامت روان تاثیر بگذارد. حدود ۴۰% از کودکان بین ۱۲ تا ۱۷ سال که لکنت دارند شرایطی مانند اضطراب یا افسردگی را هم تجربه می کنند.

بزرگسالانی که لکنت دارند دو برابر بیشتر در معرض اضطراب یا افسردگی و سه برابر بیشتر در معرض اختلالات شخصیتی می باشند. تشخیص و درمان شرایط سلامت روان می تواند به محدود کردن تاثیرات لکنت زبان کمک کند.

لکنت چه مدت طول می کشد؟

حدود ۹۰% از کودکان مبتلا به لکنت رشدی تا ۱۸ سالگی خود به خود بهبود می یابند. لکنت در مورد افرادی که به طور کامل بهبود می یابند بازگشت پذیر نیست مگر این که دچار لکنت اکتسابی شوند(+).

لکنت مزمن گرچه نادر است ولی در صورت وقوع، یک وضعیت مادام العمر می باشد. با این حال افراد تحت درمان  می توانند در مورد چگونگی مدیریت علائم آن آموزش ببینند.

لکنت اکتسابی با توجه به علت بروز آن می تواند دایمی یا موقتی باشد. اگر در اثر آسیب شدید و دایمی مغز باشد ممکن است مادام العمر ادامه پیدا کند. پزشک می تواند با توجه به نوع و شدت آسیب وارده در این زمینه شما را راهنمایی کند.

چطور از خودم مراقبت کنم؟

اگر کودک شما علائمی از لکنت رشدی دارد باید با پزشک اطفال مشورت کنید. تشخیص و درمان زودهنگام می تواند به صحبت کردن و مقابله با احساساتی مانند شرم یا خجالت کمک کند.

اگر لکنت مزمن دارید گفتار درمانی می تواند بسیار کمک کننده باشد و راههای مقابله ای با اثرات این عارضه را به شما بیاموزد.

مراقبت از سلامت روان

مراقبت از سلامت روان خود و فرزندتان همیشه از جایگاه ویژه ای برخوردار است و زمانی که شما یا فرزندتان به بیماری هایی از جمله لکنت زبان مبتلا هستید اهمیت بیشتری هم پیدا می کند. صحبت کردن با یک روان پزشک، درمان گر یا متخصص سلامت روان می تواند به بهبود شرایطی مانند اضطراب یا افسردگی کمک کند.

مراقبت از سلامت روان کودکان بسیار اهمیت دارد و می تواند به کاهش شدت علائم لکنت بر سلامت روان آنها کمک کند. کودکان مبتلا به لکنت، اغلب مورد آزار و اذیت یا قلدری قرار می گیرند که این امر باعث تشدید اضطراب یا افسردگی ناشی از لکنت می شود.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنم؟

اگر شما یا فرزندتان لکنت دارید توصیه می شود به پزشک مراجعه کنید ولی لکنت زبان بیشتر کودکان به مرور زمان بهبود یافته و نیازی به مراجعه به پزشک نیست.

چه زمانی باید به اورژانس مراجعه کنم؟

تنها موردی که به مراقبت های پزشکی اورژانسی نیاز دارد لکنت اکتسابی است که به طور ناگهانی، به ویژه با سایر علائم سکته مغزی بروز می کند. مهم است به محض مشاهده علائم تدریجی لکنت اکتسابی به پزشک مراجعه کنید. علائمی که ظاهر شده و به تدریج بدتر می شوند می توانند نشانه هایی از سایر بیماری های مغزی باشند.

آیا لکنت نوعی اضطراب است؟

لکنت نوعی اضطراب نیست و با آن کاملا متفاوت است با این حال پیوند قوی و دوطرفه ای بین لکنت و اضطراب وجود دارد. بدین معنا که لکنت می تواند باعث ایجاد یا تشدید اضطراب شود و همین طور زمانی که مضطرب هستید بیشتر لکنت می گیرید.

آیا لکنت درمان قطعی دارد؟

هیچ درمان قطعی برای لکنت زبان وجود ندارد اما می توانید آن را بهبود بخشید. گفتار درمانی و سایر روش های درمانی می توانند به بهبود سریع تر و آسان تر آن کمک کنند.

سوالات رایج درباره لکنت زبان

اگر فرزندم لکنت دارد برای کمک به او چه کنم؟

اگر کودک شما لکنت دارد می توانید چندین راهکار را برای کمک به او پیش بگیرید:

• با مثال به او آموزش دهید. به کودک خود نشان دهید که چگونه آهسته تر و با آرامش بیشتری صحبت کند.
• به خاطر لکنت زبان، او را تنبیه نکنید. این کار می تواند نتیجه معکوسی داشته باشد و اضطراب و سایر آثار لکنت بر سلامت روان را تشدید کند.
• به حرف هایش گوش کنید. این اطمینان را به فرزندتان بدهید که توجه کافی نسبت به او دارید. تا صحبت هایش تمام نشده حرف هایش را قطع نکنید و تماس چشمی می تواند بسیار کمک کننده باشد.
• صحبت او را قطع نکنید و روی اشتباهاتش متمرکز نشوید. تمرکزتان روی صحبت های فرزندتان باشد نه اینکه چطور حرف می زند. جملاتش را تمام نکنید و حین صحبت کردن اظهار نظر نکنید.
• عزت نفس او را بالا ببرید. فعالیت هایی را که غیر از صحبت کردن به خوبی انجام می دهد تحسین کنید. مشخصا به آنها بگویید که در چه فعالیت های غیر گفتاری به خوبی عمل می کنند و احساس تان را نسبت به کارهایشان بیان کنید.
• با آنها وقت بگذرانید. وقت گذرانی با فرزندان بدون عوامل حواس پرتی مانند تلویزیون می تواند به اعتماد به نفس و سلامت روان کودک شما کمک کند.
• کاری نکنید که احساس کند باید لکنت زبانش را پنهان کند. اگر کودک شما لکنت دارد به او بگویید که صحبت کردن راجع به آن ایرادی ندارد. گفتگو درباره احساس ناامیدی یا خجالت می تواند احساسات منفی او را در این زمینه کاهش دهد.
• به کودک خود اطمینان دهید که از او حمایت می کنید. حتما به کودک خود بگویید که تحت هر شرایطی حامی او هستید. او باید از زبان شما بشنود که داشتن لکنت زبان به عنوان یک فرد تاثیری بر ارزش و شخصیت او ندارد.

لکنت با گرفتگی زبان چه تفاوتی دارد؟

لکنت و گرفتگی زبان دو اختلال مرتبط اما تا حدی متفاوت هستند که در نحوه صحبت کردن شما اثر می گذارند.

• لکنت زبان. فرد حین تلاش برای صحبت کردن مکررا صدایی را تکرار می کند.
• گرفتگی زبان. فرد حین تلاش برای صحبت کردن مکررا مکث و خلل ایجاد می کند.

اکثر افرادی که لکنت دارند گرفتگی زبان را نیز تجربه می کنند. از آنجایی که این دو اختلال معمولا هم زمان اتفاق می افتند استفاده از این اصطلاحات به جای یکدیگر رایج است.

سخن آخر

لکنت زبان در هر سنی که رخ دهد می تواند باعث ناامیدی یا خجالت فرد شود. احساس اضطراب یا شرمندگی در این وضعیت بسیار رایج است در حالی که لکنت یک وضعیت پزشکی به شمار می رود و دلیلی هم برای احساس شرم و خجالت از آن وجود ندارد.

وضعیت بسیاری از افرادی که لکنت دارند بهبود می یابد. افراد مشهور یا موفقی که لکنت داشته اند کم نیستند و در میان آنها می توان از رهبران بزرگ، ستاره های سینما، ورزشکاران حرفه ای و … نام برد. گفتار درمانی و سایر روش های درمانی می تواند به شما کمک کند تا ریتم کلمات را کنترل کرده و اعتماد به نفس تان را هنگام صحبت کردن حفظ کنید.