شاخص تودۀ بدنی (BMI) چیست + محاسبه آنلاین
پزشک برای برآورد میزان چربی بدن از ابزاری به نام شاخص تودۀ بدنی یا BMI استفاده می کند که به کمک وزن و قد به دست می آید. این شاخص، به ارزیابی ریسک فاکتورهای چند بیماری کمک می کند. البته گاهی BMI در ارزیابی درصد چربی بدن دقیق نیست.
در این مقاله از دپارتمان تناسب اندام مجله سلامت دکتر بهشتیان درباره شاخص توده بدنی، شیوه محاسبه و محدودیت های آن توضیحات کاملی می دهیم.
شاخص تودۀ بدنی چیست؟
شاخص تودۀ بدنی یک ابزار بالینی است که نسبت قد به وزن را اندازه می گیرد تا میزان چربی بدن مشخص شود. اندازۀ شاخص تودۀ بدنی از تقسیم وزن (کیلوگرم) بر قد به توان ۲ (متر مربع) محاسبه می شود.
BMI در اکثر افراد نشان دهندۀ میزان چربی بدن است (هر چه عدد بیشتر باشد، میزان چربی بدن بیشتر است) اما گاهی این عدد دقیق نیست. شاخص تودۀ بدنی به تنهایی وضعیت سلامت یا بیماری را نشان نمی دهد. متخصص در کنار BMI از سایر روش ها و آزمایشات برای معاینۀ وضعیت سلامتی و خطرات استفاده می کند.
افزایش چربی خطر بیماری قلبی، سکته و دیابت نوع ۲ را بالا می برد. کم بودن چربی بدن با سوء تغذیه در ارتباط است. اگر میزان چربی بدن متعادل باشد، ویتامین و مواد معدنی جذب می شود، به عنوان منبع انرژی مورد استفاده قرار می گیرد، دمای بدن را متعادل نگه می دارد و از اندام ها محافظت می کند.
نمودار استاندارد BMI برای وزن بچه ها و نوجوانان متفاوت است. وزن مناسب کودک با توجه به سن و قد محاسبه می شود.
شاخص تودۀ بدنی چه فایده ای دارد؟
شاخص تودۀ بدنی برای تشخیص انواع وزن و معاینۀ بیماری مورد استفاده قرار می گیرد.
تشخیص انواع وزن با BMI
در مجموع، انواع وزن با توجه به شاخص تودۀ بدنی عبارت است از:
- کمبود وزن: کمتر از ۱۸.۵.
- وزن مطلوب: ۱۸.۵ تا ۲۴.۹.
- اضافه وزن: ۲۵ تا ۲۹.۹.
- چاقی سطح ۱: ۳۰ تا ۳۴.۹.
- چاقی سطح ۲: ۳۵ تا ۳۹.۹.
- چاقی سطح ۳: بالای ۴۰.
به غیر از شاخص تودۀ بدنی، از روش های زیر برای دسته بندی انواع وزن استفاده می شود:
- اندازۀ دور کمر.
- ضخامت چین پوستی یا اندازه چربی زیر پوستی با استفاده از کالیپر در بعضی از قسمت های بدن، مثل پشت بازو و زیر کتف.
- اسکن DEXA و تغییر حجم سنجی هوایی (ADP). این دو روش کمتر مورد استفاده قرار می گیرد.
ارزیابی خطر بروز بیماری به کمک BMI
اگر شاخص تودۀ بدنی کمتر از ۱۸.۵ باشد، خطر مشکلات زیر بالا می رود:
- سوء تغذیه.
- کم خونی.
- ضعیف شدن سیستم ایمنی که عفونت و بیماری های مکرر را به دنبال دارد.
- پوکی استخوان.
- ناباروری.
پزشک در این شرایط با آزمایش خون و غیره سلامت عمومی بیمار و احتمال سوء تغذیه را بررسی می کند.
در مجموع، هر چه شاخص تودۀ بدنی بیشتر باشد، خطر بروز مشکلات زیر بالا می رود:
- بیماری قلبی.
- فشار خون.
- دیابت نوع ۲.
- سنگ کیسه صفرا.
- استئوآرتریت.
- آپنه خواب.
- برخی سرطان ها، مثل رودۀ بزرگ، پستان، مخاط رحم و کیسه صفرا.
- افسردگی و سایر مشکلات روحی.
توجه داشته باشید بروز مشکلات فوق صرفاً به اضافه وزن مربوط نیست. ممکن است شاخص تودۀ بدن بالا باشد اما مشکلات فوق ظاهر نشود یا برعکس. ژنتیک و سایر عوامل، مثل سیگار، در بروز این بیماری ها موثرند.
اگر شاخص تودۀ بدنی نشان دهد که شما چاق هستید، پزشک آزمایش خون می نویسد تا سلامت عمومی، مثل پنل یکپارچۀ متابولیک و پنل چربی، را چک کند.
روش محاسبۀ BMI
برای محاسبۀ BMI، مراحل زیر را دنبال کنید:
- وزن و قد را به کیلوگرم و متر به دست آورید.
- قد خود را در خودش ضرب کنید.
- وزن خود را بر عدد حاصل تقسیم کنید.
برای مثال، اگر کسی ۲ متر قد و ۱۰۰ کیلو وزن داشته باشد، شاخص تودۀ بدنی اینطور محاسبه می شود:
- ۴ = ۲ × ۲
- ۲۵= ۴ ÷ ۱۰۰
BMI نرمال
BMI نرمال یا سالم بین ۱۸.۵ تا ۲۴.۹ است.
یادتان باشد درصد چربی فقط یکی از شاخص های سلامتی است. عوامل مختلف، نظیر ژنتیک، سطح فعالیت، مصرف سیگار یا تنباکو، الکل و بیماری روحی، روی سلامت عمومی و احتمال ابتلا به بیماری تأثیر دارند.
آیا BMI محدودیت دارد؟
نمودار BMI به چند دلیل محدود است. یعنی کامل و جامع نیست. پس روی BMI حساس نشوید.
همانطور که گفتیم، نمودار BMI برای بعضی از افراد دقیق نیست اما متخصصان هنوز از این روش استفاده می کنند چون سریع ترین روش برای ارزیابی میزان چربی بدن است.
محدودیت های BMI در تشخیص انواع وزن
از جمله محدودیت های BMI استاندارد برای تشخیص انواع وزن می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- BMI بین تودۀ بدنی بدون چربی (وزن بدن به استثنای چربی) و تودۀ چربی تفاوت قائل نمی شود. پس ممکن است بالا بودن BMI به خاطر حجم عضلات باشد و برعکس.
- معمولاً بدن زنان بیشتر از مردان چربی دارد اما نمودار اندازه گیری شاخص تودۀ بدنی برای هر دو جنسیت یکسان است.
- سال هاست که نمودار BMI تغییر نکرده و با افزایش میانگین قد بزرگسالان در سال های اخیر هماهنگ نیست.
برای اندازه گیری چربی بدن در افراد زیر از BMI استاندارد استفاده نمی شود:
- ورزشکار و بدنساز
- کودک و نوجوان
- افراد باردار
- افراد بالای ۶۵ سال
- کسانی که به خاطر بیماری، دچار آتروفی یا تحلیل عضلانی هستند
محدودیت های BMI در ارزیابی خطر ابتلا به بیمار
از جمله محدودیت های BMI برای ارزیابی خطر ابتلا به بیماری، مثل دیابت نوع ۲ و بیماری قلبی، می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- BMI موقعیت یا توزیع چربی بدن را اندازه نمی گیرد. این مسئله، دردسرساز می شود چون برای مثال تجمع چربی در بعضی از قسمت های بدن، مثل شکم، خطرناک تر از تجمع چربی در سایر قسمت ها، مثل ران، است.
- معمولاً در رابطۀ بین BMI و مرگ به عواملی نظیر سابقۀ خانوادگی دیابت، فشار خون، بیماری قلب و عروق و کلسترول، طول عمر خانواده (میانگین طول عمر) یا سابقۀ خانوادگی سرطان توجه نمی شود.
کلام آخر
شاخص تودۀ بدنی (BMI) یک روش سریع برای ارزیابی خطر برخی بیماری ها است اما این روش همیشه دقیق نیست و چند شاخص دیگر در تعیین سلامت عمومی نقش دارند. اگر درمورد وزن خود سوال دارید یا بابت ریسک ابتلا به بیماری (مثل بیماری قلبی) نگران هستید، با پزشک مشورت کنید.
