وسواس آسیب چیست؟

وسواس آسیب یکی از انواع وسواس فکری-عملی است که به موجب آن، افکار آزاردهنده درمورد آسیب زدن به خود یا دیگران به سراغ فرد می آید. روش های مختلف، نظیر رویارویی و جلوگیری از پاسخ (ERP)، به مقابله با این اختلال کمک می کنند.

وسواس فکری-عملی نوعی اختلال روانی است. این اختلال، علائم مشخص دارد اما وسواس فکری-عملی در بین افراد مختلف به صورت متفاوت ظاهر می شود.

در وسواس آسیب، افکار آزاردهنده حول محور تجربه یا اِعمال درد می چرخد.

در ادامه این مقاله از دپارتمان سلامت روان مجله سلامت دکتر بهشتیان با اختلال وسواس آسیب، علت و روش های درمان آن آشنا می شوید.

وسواس آسیب چیست؟

در واقع، این اختلال نوعی وسواس فکری-عملی است که در آن فرد به آسیب زدن به خود یا دیگران فکر می کند.

تقریبا ۱.۲% از بزرگسالان دچار وسواس فکری-عملی هستند اما راجع به شیوع وسواس آسیب اطلاعات دقیق در دسترس نیست.

یکی از دلایل در دسترس نبودن آمار دقیق در این مورد این است که هنوز تحقیقات درمورد آن کامل نشده و کسانی که علائم این اختلال را دارند، نمی توانند به راحتی این افکار را با روانشناس یا متخصص سلامت روان در میان بگذارند.

علائم وسواس آسیب

وسواس آسیب، مثل سایر زیرنوع های OCD، همان علائم اصلی وسواس فکری-عملی را دارد.

به افکار سمج، همیشگی و مزاحم که با احساس نیاز و فوریت همراه است، وسواس فکری می گویند. بیمار روی این افکار ناخوانده و آزاردهنده کنترل ندارد.

به رفتارهای وسواس گونۀ ذهنی یا تکراری که در پاسخ به وسواس فکری انجام می شود، وسواس عملی می گویند. این رفتارها به تسکین احساسات منفی مثل ترس یا اضطراب کمک می کنند و مطابق با یک سری قانون سفت و سخت فردی انجام می شوند، مثل احساس نیاز و اجبار به تکرار یک عمل خاص به دفعات مشخص.

ممکن است فرد در کنار وسواس آسیب، سایر علائم وسواس فکری-عملی را هم تجربه کند. مثل:

• تمیزکاری و ترس از آلودگی
• قرینگی
• داشتن افکار ممنوعه

سایر علائم

افکار وسواسی و جبران وسواسی (وسواس عملی) دو ویژگی اصلی این اختلال است اما ممکن است علائم زیر را هم داشته باشد:

• اضطراب
• عذاب وجدان شدید
• افکار منفی درمورد خود
• فرد دائماً به اطمینان خاطر نیاز دارد
• فرار از موقعیت های تنش زا و تحریک کننده
• انزوای اجتماعی

بعضی از افراد مبتلا به OCD تیک هم دارند. یعنی به صورت غیر ارادی، یک سری تکرارهای کلامی یا حرکتی خاص را از خود نشان می دهند.

براساس نسخۀ پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-V)، گاهی فرد مبتلا به وسواس آسیب می داند به احتمال زیاد افکار آزاردهنده در وسواس فکری-عملی به واقعیت نمی پیوندد. این مسئله، میزان آگاهی فرد نسبت به اختلال را نشان می دهد.

انوسوگنوزیا (anosognosia) نوعی اختلال در خویشتن آگاهی است که به موجب آن فرد نمی داند یا باور ندارد که دچار اختلال است.

نمونه های وسواس آسیب کدام است؟

هرگونه وسواس فکری-عملی که شامل آسیب زدن باشد، بخشی از این اختلال است که به شکل تصاویر خشونت آمیز در ذهن ظاهر می شود. مثلاً، صدایی در سر فرد به او دستور می دهد تا دست به خشونت بزند یا درمورد آسیب زدن به خود یا دیگری خیال پردازی می کند.

وسواس فکری در وسواس آسیب

از جمله:

• تصور چاقو زدن یا ضربه زدن به خود یا حمله به دیگران
• فکر به اینکه عمداً از بلندی بپرید یا سقوط کنید
• تصور زیر گرفتن دیگران یا پریدن وسط خیابان

• فکر به تجاوز یا تعرض جنسی

وسواس عملی در وسواس آسیب

وسواس عملی در وسواس آسیب افکار آزاردهنده را خنثی می کند و معمولاً شامل رفتارهایی است که در تقابل با وسواس فکری قرار دارد زیرا فرد واقعاً قصد آزار دیگران را ندارد، فقط نمی تواند جلوی این افکار را بگیرد.

از جمله وسواس های عملی در این اختلال می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• چند بار با ماشین از یک مسیر رد می شوید تا مطمئن شوید کسی را با ماشین زیر نگرفتید
• فرار از مکان های عمومی که باعث بیدار شدن وسواس فکری می شود. برای مثال، فرد از ایستگاه مترو فرار می کند چون می داند فکر هل دادن دیگران روی ریل مترو به سراغش می آید
• فرار از موقعیت ها یا وسایلی خطرناک. برای مثال، چاقوهای آشپزخانه را دور می اندازد.

نشانه های وسواس آسیب کدام است؟

این وضعیت، علائم هشداردهنده ندارد. مخصوصاً بچه های کم سن و سال نمی توانند احساس و تجربۀ خود را به زبان بیاورند.

وسواس آسیب شامل افکار و اعمال خشونت آمیز است اما معمولاً نمود بیرونی آن همراه با خشونت نیست.

توجه داشته باشید فرد مبتلا به این اختلال قصد ندارد افکار آزاردهندۀ خود را عملی کند و در واقع، از این افکار وحشت زده است.–

وسواس آسیب شامل علائم هشداردهندۀ زیر است:

• فرد مدام به دنبال اطمینان خاطر می گردد
• احساس عذاب وجدان شدید و بی قراری بابت افکار مربوط به آسیب، با اینکه این افکار را عملی نکرده است
• رفتارهای اجتنابی، مثل دوری از عزیزان از ترس اینکه مبادا به آن ها آسیب بزند
• اضطراب شدید، مخصوصاً هنگام رویارویی با محرک های مختلف نظیر اخبار رسانه درمورد تصادف یا خشونت

آیا وسواس آسیب خطرناک است؟

کسی که وسواس آسیب دارد، برای خود یا دیگران خطرناک نیست.

افراد مبتلا به این اختلال به رفتارهای خشونت آمیز فکر می کنند اما قصد آسیب ندارند. در واقع، رفتارهای وسواس آسیب ریشه در ترس شدید فرد از اعمال خشونت دارد.

پژوهش ها نشان می دهد ریسک دست بردن به خشونت در میان افراد مبتلا به این اختلال با عموم جمعیت برابری می کند.

علت بروز وسواس آسیب چیست؟

هنوز علت دقیق وسواس فکری-عملی یا زیرنوع های آن مشخص نیست.

به نظر می رسد مجموع عوامل ژنتیکی، ساختار مغز و عوامل محیطی در این زمینه نقش دارند. تجربۀ تروما یا استرس شدید خطر ابتلا به این وضعیت را بالا می برد.

وسواس آسیب، مثل سایر انواع وسواس فکری-عملی، ناشی از بروز ناهنجاری در بعضی از قسمت های مغز است که کار تنظیم ترس و اضطراب را بر عهده دارند.

روش های درمان

تمام زیرنوع های وسواس فکری-عملی براساس علائم فردی و تأثیر علائم روی زندگی روزمره درمان می شوند.

گاهی پزشک یا روانپزشک دارو تجویز می کند. این داروها مهارکنندۀ انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) نام دارند و با تنظیم انتقال دهنده های عصبی در مغز به تسکین علائم کمک می کنند. گفته می شود انتقال دهنده های عصبی در بروز علائم وسواس فکری-عملی نقش دارند.

علاوه بر مصرف دارو، یکی دیگر از روش های اصلی برای درمان وسواس آسیب، روان درمانی است.

روش رویارویی و جلوگیری از پاسخ (ERP) نوعی درمان شناختی-رفتاری است که برای درمان وسواس فکری-عملی مورد استفاده قرار می گیرد. در این روش، بیمار به صورت سازمان یافته در معرض موقعیت ها و تجربه های مربوط به وسواس فکری قرار می گیرد.

روانشناس، روانپزشک یا متخصص حوزۀ سلامت روان در هر جلسه، بیمار را به تدریج با موقعیت های تنش زا رو به رو می کند. طبق  این روش، اگر فرد بعد از رویارویی با وسواس فکری دچار پیامد منفی نشود، مغز یاد می گیرد که افکار ما قطعی و حتمی نیست و پیامدهای اجتناب ناپذیر به دنبال ندارد.

سپس روش های مقابله با افکار ناخوشایند را می آموزد تا از شدت رفتارهای وسواس گونه کم شود.

کلام آخر

وسواس آسیب یکی از انواع وسواس فکری-عملی است اما به عنوان یک اختلال مستقل به رسمیت شناخته نمی شود. در این حالت، فرد به شکل وسواس گونه درمورد آسیب زدن به خود یا دیگران فکر می کند و به شدت از این افکار واهمه دارد.

همانطور که گفتیم، این اختلال شامل افکار خشونت آمیز است اما کسی که به این وسواس مبتلاست، برای خود یا دیگران خطرناک نیست چون قصد ندارد افکار خود را عملی کند و در واقع، ترس از آسیب زدن محرک اصلی رفتار وسواس گونه است.

انواع وسواس فکری-عملی، بسته به تأثیر علائم روی زندگی روزمره، با دارو و روان درمانی قابل درمان هستند.