تفاوت بین سیستم عصبی سمپاتیک و پاراسمپاتیک

سیستم عصبی خودکار (سمپاتیک و پاراسمپاتیک)، اعمال خودکار بدن مانند گردش خون، گوارش، تنفس، ادرار، ضربان قلب و … را در بدن کنترل می کند. به این دلیل به این سیستم، خودکار گفته می شود چون بدون اینکه انسان به صورت آگاهانه تلاشی بکند، این کارها در بدن او به صورت خودکار توسط این سیستم انجام می شوند. در ادامه این مطلب از دپارتمان سلامت روان مجله سلامت دکتر بهشتیان با بخش های سیستم عصبی خودکار و وظایف هرکدام آشنا خواهیم شد.

عملکرد اصلی سیستم عصبی خودکار، هموستازی یا حفظ شرایط پایدار و ثابت در داخل بدن است. علاوه بر حفظ شرایط داخلی بدن، این سیستم مسئول فرایندهایی مانند گوارش، متابولیسم، سیستم دفع ادرار و مدفوع، فشار خون، واکنش جنسی، دمای بدن، ضربان قلب، سرعت تنفس، و تعادل مایعات بدن نیز است.

انواع سیستم عصبی خودکار

دو نوع سیستم عصبی خودکار در بدن وجود دارد: سیستم عصبی خودکار سمپاتیک و سیستم عصبی خودکار پاراسمپاتیک.

تفاوت سیستم عصبی خودکار سمپاتیک و پاراسمپاتیک

سیستم سمپاتیک

سیستم سمپاتیک بخشی از سیستم عصبی خودکار است که در نزدیکی ناحیه قفسه سینه و کمر در نخاع قرار دارد. عملکرد اصلی این سیستم، تحریک سیستم جنگ یا گریز در بدن انسان است که این کار را از طریق تنظیم ضربان قلب، سرعت تنفس، اندازه مردمک چشم و … انجام می دهد.

این سیستم، بدن را آماده واکنش به موقعیت های استرس زا یا اورژانسی می کند. عواملی مانند هیجان، استرس، ترس، درد و سرما این سیستم را تحریک می کنند و باعث ایجاد واکنش های جسمی سریع در بدن می شوند.

وقتی در موقعیتی قرار می گیریم که احتمال خطر وجود دارد، سیستم عصبی سمپاتیک با افزایش ضربان قلب، پمپاژ خون به اندام های بدن را افزایش می دهد. همچنین کیسه های هوایی ریه برای تنفس بیشتر گشادتر می شوند و سرعت نفس کشیدن بالا می رود. همچنین عملکرد قسمت هایی از بدن مثل دستگاه ادرار که برای مواقع ضروری کاربرد ندارند، کندتر می شود.

سیستم عصبی خودکار پاراسمپاتیک

این سیستم بین نخاع و بصل النخاع قرار دارد و واکنش های استراحت، گوارش و تولید مثل را کنترل می کند.

سیستم پاراسمپاتیک وظیفه محافظت و ترمیم اندام ها را بر عهده دارد. این سیستم با کاهش ضربان قلب و فشار خون، کاهش سرعت تنفس، کمک به گوارش غذا و سیستم گوارش بدن را در حالت آرامش قرار می دهد.

پس در حالت کلی سیستم عصبی سمپاتیک، بدن را برای واکنش جنگ یا گریز در موقعیت هایی که احتمال خطر وجود دارد، آماده می کند. در مقابل، سیستم عصبی پاراسمپاتیک، از فعالیت زیاد بدن جلوگیری می کند و بدن را در وضعیت استراحت و آرامش قرار می دهد. در واقع تفاوت این دو سیستم در واکنشی است که بدن نسبت به محرک های محیطی از خود نشان می دهد

تاثیر استرس زیاد بر سیستم عصبی خودکار سمپاتیک و پاراسمپاتیک

در دنیای مدرن امروزی، ما هر روزه تحت فشار و استرس کاری و شخصی زیادی هستیم. معمولا به دلیل مشغله زیاد کمتر میخوابیم و کمتر ورزش می کنیم. در حالت کلی مقدار کمی استرس برای ما مفید است اما وقتی میزان و تعداد دفعات استرس بیشتر می شود، برای سلامت جسمی و روانی ما مضر است و مشکلات زیادی به وجود می آورد.

وقتی به دفعات زیاد سیستم عصبی سمپاتیک و پاراسمپاتیک ما تحریک می شود، بعد از مدتی منجر به عدم تعادل در سیستم عصبی خودکار می شود. در طولانی مدت، این عدم تعادل باعث خستگی و فرسودگی، تغییر ضربان قلب و نیز عملکرد ضعیف جسمی می شود. وقتی دستگاه عصبی سمپاتیک بیش از حد تحریک می شود، سیستم پاراسمپاتیک فرصت کافی برای برگرداندن شرایط بدن به حالت عادی را نخواهد داشت و در نتیجه به ارگان های داخلی بدن صدمه وارد می شود.

اختلال در سیستم عصبی خودکار

اختلال در سیستم های سمپاتیک و پاراسمپاتیک ممکن است  به دلیل کهولت سن، دیابت یا بیماری پارکینسون ایجاد شود. برخی از داروها یا عفونت های ویروسی نیز می توانند باعث آسیب به سیستم عصبی خودکار شوند. همچنین آسیب به مغز یا گردن نیز می تواند باعث ایجاد اختلال در این سیستم شود.

تاثیر مدیتیشن بر عملکرد سیستم عصبی خودکار

براساس مطالعات انجام شده در حوزه نوروساینس، مدیتیشن و ذهن آگاهی می تواند تاثیرات مثبتی بر عملکرد سیستم عصبی خودکار داشته باشد. مدیتیشن باعث می شود عدم تعادل به وجود آمده بین سیستم سمپاتیک و پاراسمپاتیک که به دلیل قرار گرفتن مداوم در شرایط استرس زا ایجاد می شود، تنظیم شود. تکنیک های تنفس عمیق و آهسته شکمی مانند ۵ ثانیه دم و ۵ ثانیه بازدم با کنترل استرس به وارد شدن بدن به حالت پاراسمپاتیک کمک می کند. تمرینات یوگا نیز به سیستم پاراسمپاتیک برای حفظ آرامش بدن و ذهن کمک می کند.

چه هورمون هایی توسط سیستم سمپاتیک و پاراسمپاتیک ترشح می شوند؟

وقتی بدن در شرایط استرس زا قرار می گیرد، آمیگدالا که مرکز پردازش هیجانات در مغز است، یک سیگنال استرس به هیپوتالاموس می فرستد. هیپوتالاموس مثل یک مرکز فرماندهی عمل می کند که از طریق سیستم عصبی با بدن ارتباط برقرار می کند.

وقتی آمیگدالا سیگنال استرس را به هیپوتالاموس می فرستد، هیپوتالاموس سیستم عصبی سمپاتیک را فعال می کند. سیستم سمپاتیک هم به نوبه خود غدد آدرنال را تحریک می کند و باعث ترشح اپی نفرین یا آدرنالین در بدن می شوند. آدرنالین باعث افزایش ضربان قلب، خون رسانی به عضلات و افزایش سرعت تنفس می شود تا اکسیژن کافی به ارگان های بدن برسد.

وقتی از شرایط ترس یا استرس عبور می کنیم، هیپوتالاموس سیستم عصبی پاراسمپاتیک را فعال می کند و باعث ترشح هورمون استیل کولین می شود که ضربان قلب و تنفس را آرامتر می کند و بدن را به حالت آرامش بر می گرداند.

خلاصه و جمع بندی

سیستم عصبی خودکار از دو بخش سمپاتیک و پاراسمپاتیک تشکیل شده است. وقتی در خطر هستیم یا چیزی ما را تهدید می کند، سیستم عصبی سمپاتیک واکنش جنگ یا گریز را در بدن ما فعال می کند. در مقابل، سیستم پاراسمپاتیک، بدن را در حالت آرامش قرار می دهد. در واقع این دو سیستم با هم کار می کنند و باعث می شوند بدن در موقعیت های مختلف، پاسخ و واکنش مناسب از خودش نشان دهد. تعادل بین این دو ضامن سلامت جسمی و روانی افراد است.

سوالات متداول

۱. سیستم عصبی سمپاتیک چیست؟
سیستم عصبی سمپاتیک مسئول فعال‌سازی پاسخ “جنگ یا گریز” در شرایط استرس یا خطر است.

۲. سیستم عصبی پاراسمپاتیک چیست؟
سیستم عصبی پاراسمپاتیک مسئول آرام‌سازی بدن و بازگرداندن آن به حالت تعادل پس از استرس است.

۳. سیستم سمپاتیک چگونه بر بدن تأثیر می‌گذارد؟
با افزایش ضربان قلب، تنفس سریع‌تر و هدایت خون به عضلات، بدن را برای واکنش به خطر آماده می‌کند.

۴. سیستم پاراسمپاتیک چگونه بر بدن تأثیر می‌گذارد؟
با کاهش ضربان قلب، آرام‌سازی عضلات و بهبود هضم، بدن را به حالت استراحت بازمی‌گرداند.

۵. آیا این دو سیستم همزمان فعال می‌شوند؟
خیر، معمولاً یکی از این سیستم‌ها غالب است، اما در برخی شرایط ممکن است هر دو به طور همزمان فعال باشند.

۶. آیا سیستم سمپاتیک همیشه مضر است؟
خیر، این سیستم برای واکنش به موقعیت‌های اضطراری ضروری است، اما فعال‌سازی طولانی‌مدت آن می‌تواند مضر باشد.

۷. چگونه می‌توان سیستم پاراسمپاتیک را فعال کرد؟
با تمرین تنفس عمیق، مدیتیشن و تکنیک‌های آرام‌سازی می‌توان سیستم پاراسمپاتیک را فعال کرد