۵ روش برای افزایش اعتماد به نفس کودکان

در این مطلب از دپارتمان کودک و نوجوان مجله سلامت دکتر بهشتیان با ۵ روش افزایش اعتماد به نفس کودکان آشنا خواهید شد. مطالب این مقاله از کتاب ۳۲ روش برای افزایش اعتماد به نفس کودکان تالیف دکتر محمد بهشتیان استخراج شده است.

۱- علاقه خود را به فرزندتان ابراز کنید.

یکی از نیازهای اساسی همه کودکان، نیاز به توجه ومحبت است. اهمیت این نیاز برای آنان شبیه نیاز به غذا و آب است. همان طور که کودک در صورت نداشتن تغذیه مناسب دچار مشکل می شود، عدم توجه و محبت نیز می تواند اثرات منفی جدی بر کودک وارد سازد. تا حدی که برخی از کودکانی که مورد بی توجهی قرار می گیرند، رشد جسمی و ذهنی آنان متوقف شده و حتی می میرند.

ابراز عشق و محبت، یکی از مهمترین عوامل شکل دهنده اعتماد به نفس درکودکان است. قطعا شما فرزندتان را دوست دارید و حاضرید به خاطر او هر کاری انجام دهید. اما مهم آن است که فرزندتان متوجه عشق وعلاقه شما به خودش بشود.

• به فرزندتان بگویید که او را خیلی دوست دارید و از این که پدر یا مادر او هستید، چقدر خوشحالید.
• گاهی در طول روز با رفتارهایی مثل بغل کردن، بوسیدن، نوازش کردن و … علاقه خود را به او نشان دهید (البته برخی از کودکان از تماس بدنی خوششان نمی آید که در این صورت، از این روش استفاده نکنید).
• شب ها به او شب بخیر بگویید و او را ببوسید.
• گاهی برای فرزندتان کارت پستال یا هدیه های کوچک پست کنید و یا آن را در جایی که به آن برخورد خواهد کرد (مثلا روی تختش) قرار دهید.
• گاهی بدون اطلاع فرزندتان و بدون مناسبت برای او هدیه بخرید و به او بگویید به این دلیل برایش هدیه خریده اید که او را خیلی دوست دارید.
• زمانی که در خانه نیستید، مثل زمان هایی که سر کار هستید و یا به مسافرت رفته اید، به فرزندتان زنگ بزنید و با او گفتگو کنید.
• درباره اتفاقات مدرسه و این که چطور روزش را گذرانده است، با او صحبت کنید. در حین تعریف کردن او، بدون هیچ گونه قضاوتی فقط گوش دهید. می توانید این کار را در زمان صرف غذا انجام دهید.
• لیستی از کارهای مورد علاقه فرزندتان تهیه کنید (مثل پارک رفتن، رفتن به سینما، دوچرخه سواری ، بازی کامپیوتری و …) و برنامه ای تنظیم کنید که هفته ای یک بار، یکی از این کارها را با یکدیگر انجام دهید.
• قبل از تولد فرزند

برخی از والدین فکر می کنند که محبت و توجه به کودک یعنی  اجازه دهیم او هر کاری را که دوست دارد انجام دهد. ولی اگر به فرزندتان چنین اجازه ای بدهید، او لوس خواهد شد.

توجه داشته باشید که محبت کردن به کودک با اعمال قانون و تنبیه تفاوت دارد. شما می توانید فرزند خود را دوست داشته باشید. اما از شیوه های تربیتی مثل تشویق و تنبیه نیز استفاده کنید. مهم آن است که هیچ گاه از حربه محبت برای تنبیه کودک خود استفاده نکنید. یعنی هیچ وقت به او نگویید اگر فلان کار را انجام دادی، دیگر دوستت ندارم یا اگر آن کار را انجام دادی دوستت دارم. اما می توانید به او بگویید اگر اسباب بازی ات را شکستی، اجازه نداری کارتون ببینی. به عبارت دیگر در تنبیه صحیح، شما به فرزند خود می گویید که من از کاری که انجام دادی ناراحت هستم، اما خودت را همیشه دوست خواهم داشت. این موضوع در کتاب ۲۷ روش صحیح تنبیه کودکان، به شکل کاملتری توضیح داده شده است.

۲- فرزندتان را بدون قید و شرط دوست داشته باشید.

همه کودکان نیاز به محبت و جلب توجه دارند. نیاز به توجه و محبت برای کودکان مثل نیاز به غذا است. اگر شما گرسنه باشید و  به جز یک نان بیات، برای خوردن، چیزی نداشته باشید، همان نان بیات را خواهید خورد و حتی برای شما بسیار خوشمزه خواهد بود. والدین نیز اگر به کودک توجه و محبت نکنند و فقط با او بدرفتاری نمایند، او بدرفتاری را به بی توجهی ترجیح می دهد. بنابراین فراموش نکنید که فرزند شما نیاز به توجه و محبت شما دارد.

متاسفانه برخی از والدین از این نیاز کودک به عنوان روشی برای کنترل رفتار او استفاده می کنند. به این معنی که  چون می دانند فرزندشان به محبت آنها نیاز دارد، بنابراین هر وقت که فرزندشان مطابق میل آنها رفتار کند، او را دوست داشته و به او محبت می کنند و چون کودک نیاز شدیدی به محبت دارد، حاضر است هرکاری که پدر و مادرش از او می خواهند انجام دهد تا محبت آنها را به دست آورد. درست است که با انجام این کار والدین می توانند رفتار فرزندشان را کنترل کنند، اما آثار منفی جدی در اعتماد به نفس کودک و احساس امنیت وی ایجاد می کنند. این کودکان در بزرگسالی به دنبال تایید دیگران هستند و علایق خود را کنار می گذارند و هویت متزلزلی خواهند داشت.

با توجه توضیحات فوق، سه دسته والدین وجود دارند.

الف- والدینی که به فرزند خود توجه نمی کنند و یا فقط به او توجه منفی(مثل کتک زدن) نشان می دهند. این گونه والدین طوری رفتار می کنند که انگار فرزند آنها وجود ندارد و حتی موجود اضافی است. تحقیقات نشان داده است که ممکن است فرزندان چنین والدینی در بزرگسالی خودآزار یا دیگر آزار شوند.

ب- والدینی که به کودک خود توجه مشروط می کنند. یعنی وقتی کودک طبق خواسته آنها عمل کرد، او را دوست دارند یا به او محبت می کنند. تحقیقات نشان داده است فرزندان چنین والدینی در بزرگسالی به دنبال تایید دیگران هستند و از اعتماد به نفس پایینی برخوردار می باشند.

ج- والدینی که در هر شرایطی فرزند خود را دوست دارند و به او محبت می کنند. تحقیقات نشان داده است که فرزندان این والدین از دو دسته دیگر سالم تر بوده و اعتماد به نفس بالاتری دارند.

هرگز از عدم ابراز محبت به عنوان تنبیه استفاده نکنید.

بسیاری از والدین فکر می کنند اگر فرزندشان را در همه شرایط دوست داشته باشند، ممکن است که او لوس شود. نکته مهم آن است که دوست داشتن با تنبیه کودک و قاطعیت در برابر او منافاتی ندارد.

• اگر فرزندتان کار اشتباهی انجام داد، به او نگویید که تو را دوست ندارم، بلکه بگویید این کاری را که انجام دادی دوست نداشتم و یا کاری که انجام دادی اشتباه بود.
• به فرزندتان اطمینان دهید با آن که گاهی از او عصبانی می شوید، فقط رفتارش شما را ناراحت می کند و همیشه او را دوست خواهید داشت.
• به فرزندتان بگویید که او را در هر شرایطی دوست خواهید داشت.
• رفتار فرزندتان را زیر سوال ببرید نه شخصیت او را.
• وقتی کار اشتباهی انجام می دهد، به او نگویید تو بچه بدی هستی یا بچه بی ادبی هستی، بلکه به او بگویید از حرفی که زدی ناراحت شدم و یا رفتارت با برادرت اشتباه بود. به عبارت دیگر وقتی فرزندتان کار اشتباهی انجام داد، رفتار او را زیر سوال ببرید نه شخصیت او را.

۳- به فرزندتان احترا م بگذارید.

روزی مردی همراه با دو پسرش برای دیدن بازی گلف به ورزشگاه می رود. او پس از توقف در باجه بلیط فروشی از بلیط فروش سوال می کند که قیمت بلیط ورودی چند است و او پاسخ می دهد:

برای افراد بزرگ تر از ۶ سال ۳ دلار و برای افراد زیر ۶ سال ورود رایگان است.

آن مرد می گوید: خوب وکیل که سه سالش است و دکتر هفت سال. پس سه دلار برای دکتر و ۳ دلار هم برای خودم که می شود ۶ دلار.

بلیط فروش می گوید: آقا مگر پول مفت گیر آوردی؟ می توانستی بگویی که پسرت ۶ سالش است و برای او بلیط نخری. من چطور متوجه می شدم که او ۷ سالش است یا ۶ سال؟

آن مرد جواب می دهد:

بله، تو متوجه نمی شدی. اما پسرم آن را تشخیص می دهد.

با احترا م گذاشتن به فرزندتان به او می فهمانید که برای شما ارزش دارد و این باعث می شود که او هم برای خودش ارزش قایل باشد.

• با او با احترام صحبت کنید. در حین صحبت با او از کلماتی مثل لطفا، متشکرم، اگر ممکن است و … استفاده نمایید.
• در زمانی که با هم تلویزیون نگاه می کنید، بدون اطلاع او کانال را عوض یا تلویزیون را خاموش نکنید. در هر هفته یک روز از او بپرسید که برای ناهار یا شام چه غذایی درست کنید.
• زمانی که مرتکب اشتباهی شدید، از او عذر خواهی نمایید.
• در برخی از تصمیمات خانوادگی ، با او مشورت کنید.

قبل از انجام کاری که مربوط به بدن کودک است، او را مطلع سازید. مثلا بگویید:” الان باید پوشکت را عوض کنم و یا الان وقت آن است که به خانه برویم.”

• از وسایل خصوصی فرزندتان بدون اجازه او استفاده نکنید.
• در حضور دیگران او را دعوا یا تحقیر نکنید.
• در زمانی که در حال صحبت کردن است، کلام او را قطع نکنید.

اجازه دهید فرزندتان خودش تعیین کند چقدر غذا بخورد و با ترفندهای مختلف او را مجبور به غذا خوردن نکنید. فرزند شما مثل همه انسان ها غریزه گرسنگی دارد وهرگاه نیاز به غذا داشته باشد، غذا خواهد خورد.

• اگر قولی به فرزند خود می دهید، حتما به آن عمل کنید. اگر مشکلی برای اجرای قول خود داشتید، به فرزند خود بگویید که قولتان را فراموش نکرده اید و به محض فراهم شدن شرایط، آن را انجام خواهید داد.

۴- به فرزندتان حق انتخاب بدهید.

با دادن حق انتخاب به کودک، به او این پیام را می رسانید که نظرات تو برای ما ارزشمند است و تو توانایی آن را داری که بتوانی خودت در برخی کارها تصمیم گیری کنی.

البته داشتن آزادی بیش از اندازه می تواند برای کودکان، به ویژه  کودکان پیش دبستانی، اضطراب زا باشد. بنابراین بهتر است نه آن قدر به او آزادی بدهید که مضطرب شود و نه آن که  او را کاملا محدود کنید.

به طورکلی امور مربوط به فرزندتان را از نظر دادن حق انتخاب به او،  می توانید به سه دسته تقسیم کنید.

الف- دسته اول اموری هستندکه نمی توان در آنها به کودک حق انتخاب داد. سعی کنید فقط اموری را که با سلامتی کودکتان ارتباط دارد، در این بخش قرار دهید. اموری مثل بستن کمربند در اتومبیل، شستن دست ها پس از دستشویی رفتن و قبل از غذا خوردن ، مسواک زدن، رعایت ایمنی در زمان دوچرخه سواری و …

در این گونه موارد، خواسته خود را به طور مشخص برای فرزند خود بیان کنید و علت تعیین قوانین را برای او توضیح دهید. هرگز به او نگویید: “باید این کار را انجام دهی چون من می گویم.”

به او بگویید:

“کمربندت را ببند تا حرکت کنیم.”

“وقتی دندان هایت را مسواک زدی، می توانی بیایی تا برایت قصه بخوانم.”

“پس از آن که دست هایت را شستی، غذا می خوریم.”

ب- دسته دوم اموری است که شما تصمیم گیری کلی درباره آن را  انجام می دهید و انتخاب جزئیات را به عهده فرزند خود می گذارید. در این خصوص، چندین مورد که به نظرتان مناسب است را تعیین کرده و به فرزندتان اجازه دهید که از بین آنها یکی را انتخاب کند. مثلا اگر می خواهید به مهمانی بروید و می دانید که برای این مهمانی هر لباسی مناسب نیست، از بین لباس های فرزندتان، دو لباس مناسب مهمانی را انتخاب کرده و به او بگویید هر یک  از این دو لباس را که دوست داری، بپوش.

و یا مثلا اگر می خواهید فرزندتان اتاقش را مرتب کند و می دانید اگر به عهده خودش بگذارید این کار  را انجام نخواهد داد، می توانید به او بگویید: “الان اتاقت را مرتب می کنی یا بعد از این که کارتون نگاه کردی؟”

همان طور که گفته شد، داشتن آزادی زیاد برای کودکان کم سال اضطراب زا است. بنابراین بهتر است با دادن چند انتخاب محدود به او در تصمیم گیری کمک کنید.

“امروز دوست داری ماکارونی بخوری یا مرغ؟”

“کدام کتابت را می خواهی برایت بخوانم؟ کتاب الف یا کتاب ب؟”

برخی امور هستند که می خواهید حتما فرزندتان آن را  انجام دهد. در این گونه موارد خواسته خود را طوری بیان کنید که کودکتان دارای حق انتخاب باشد.

مثلا اگر قرار است اتاقش را مرتب کند، به او بگویید:

“الان اتاقت را مرتب می کنی یا بعد از دیدن برنامه کودک؟”

یا برای جمع کردن اسباب بازی هایش به او بگویید:

“اول عروسک هایت را جمع می کنی یا قطعات خانه سازی را؟”

“بلوز قرمزت را می خواهی بپوشی یا بلوز آبی را؟”

“اول پیراهنت را می پوشی یا شلوات را؟”

فقط گزینه های مثبت را برای انتخاب به فرزندتان ارایه دهید.

هرگز به او نگویید:”ساکت می نشینی یا کتک می خواهی؟  وسایلت را جمع می کنی یا می خواهی از کارتون دیدن محروم شوی؟”

مسلما هیچ کودکی تنبیه را انتخاب نمی کند.

ج- دسته سوم اموری هستند که می توان انتخاب آن را  کاملا به عهده خود کودک گذاشت. در این موارد اجازه دهید فرزند شما خودش تصمیم گیری کند. مثلا تعیین این که چه زمانی آبمیوه اش را بخورد.کودک شما می داند چه زمانی میل دارد آبمیوه اش را بخورد و نیازی نیست که شما او را مجبور به خوردن آن کنید.

• هر چه سن فرزندتان بیشتر می شود، اجازه دهید در امور بیشتری به انتخاب بپردازد و مستقل تر باشد.
• انتخاب فرزندتان را بپذیرید و هرگز پس از انتخابش به او نگویید: “تو این را انتخاب کردی، اما به نظر من آن یکی بهتر بود.”
• “عروسکی که انتخاب کردی قشنگه، اما اون قرمزه بهتر بود.”
• اگر می دانید تصمیم فرزند شما اشتباه است، دخالتی در تصمیم گیری او نکنید، مگر در مواردی که تصمیم اشتباه او اثر جدی بر زندگی او می گذارد. در چنین شرایطی به او راهنمایی دهید نه این که او را مجبور به پذیرش نظر خودتان کنید. اشتباه کردن به او کمک می کند تا بفهمد هر انتخابی عواقبی دارد و موجب می شود که در انتخاب های بعدی دقت بیشتری انجام دهد.
• در موارد مهمی که می دانید فرزندتان نمی تواند انتخاب درستی داشته باشد و از شما کمک می خواهد، می توانید انتخاب خود و دلایل درست بودن آن را  برای فرزندتان بیان کنید.

۵- به فرزندتان مسئولیت های متناسب با سنش بدهید.

زمانی که به فرزندتان مسئولیت می دهید، او احساس اهمیت داشتن و قابل اعتماد بودن می کند و موجب می شود احساس لیاقت بیشتری داشته باشد.

مسئولیتی به کودک محول کنید که متناسب با سن او باشد، تا بتواند آن را انجام دهد.

نمونه ای از مسئولیت های مناسب کودکان با سنین مختلف:

• دست هایش را بشوید.
• چیزی را که از او می خواهید برای شما بیاورد.

  مسواک بزند.

 در چیدن  و جمع کردن میز غذا کمک کند.

  از تلفن استفاده کند.

  اسباب بازی هایش را پس از بازی جمع کند.

  اتاقش را مرتب کند.

  در شستن ماشین به شما کمک کند.

  از فرزند کوچک تر مراقبت کند.

  کار با لوازم آشپزخانه را یاد بگیرد.

  برخی از غذاهای ساده را درست کند.

با گفتن چنین جملاتی، دادن مسولیت را برای او جذاب تر کنید.

“تو آن قدر بزرگ شدی که بتوانی اجاق گاز را روشن کنی.”

“تو آن قدر بزرگ شدی که بتوانی از برادرت مراقبت کنی.”

• از فرزندتان انتظار انجام اعمال بدون عیب و نقص را نداشته باشید. هدف شما دادن مسئولیت به کودکتان است، بنابراین انجام عمل مهم است نه نتیجه آن.
• جلسات خانوادگی ترتیب دهید و کارهای خانه را تقسیم کنید و به هر یک از اعضای خانواده مسئولیتی را اختصاص دهید و برای فرزندتان نیز متناسب باسنش و با توافق او مسئولیتی مشخص نمایید.
• اگر امکانات شما اجازه می دهد، اتاقی را به فرزندتان اختصاص دهید و اجازه دهید تصمیمات مربوط به آن را خودش بگیرد.
• پول توجیبی مشخصی به صورت هفتگی به او بدهید و در خرج کردن پولش او را آزاد بگذارید. بهتر است پول توجیبی به صورت هفتگی داده شود تا ماهانه. چون برای کودکان مشکل است که به مدت یک ماه برای پولشان برنامه ریزی داشته باشند.