فواید شطرنج : ۹ فایده علمی اثبات شده برای مغز و روان

شطرنج به تقویت مهارت های شناختی مثل حافظه، برنامه ریزی و حل مسئله کمک می کند. در ضمن، علائم برخی از مشکلات مغزی را کاهش می دهد.

بازی شطرنج در سراسر دنیا محبوب است. مردم از گوشه گوشۀ دنیا (از آمستردام گرفته تا ژنگژو) در اتاق نشیمن، بار، میدان عمومی و کتابخانه دور هم جمع می شوند تا مهارت ذهن خود را روی صفحۀ شطرنج به چالش بکشند.

چرا مردم حاضرند ساعت ها پای این بازی بنشینند؟ بدون شک به این خاطر که  ذهن افراد را به چالش می کشد و این مسئله برای سلامت ذهن مفید است.

در ادامه این مطلب از دپارتمان سلامت روان مجله سلامت دکتر بهشتیان درمورد فواید بازی شطرنج توضیح می دهیم.

شطرنج به ما کمک می کند از زاویۀ دید طرف مقابل به شرایط بنگریم

شطرنج باز ماهر یاد می گیرد که باید حرکت بعدی رقیب را پیشبینی کند. برای این کار، باید از زاویۀ دید طرف مقابل به شرایط نگاه کند و درمورد حرکت احتمالی رقیب تصمیم بگیرد.

رفتارشناسان برای اشاره به این توانایی از اصطلاح «نظریۀ ذهن» استفاده می کنند که برای تمرین همدلی و برقراری روابط اجتماعی سالم ضروری است. تحقیق سال ۲۰۱۹ نشان داد این مهارت در کودکانی که شطرنج بازی می کنند، تقویت می شود (+).

شطرنج به تقویت حافظه کمک می کند

بدون شک حافظۀ شطرنج بازهای ماهر بسیار قوی است چون باید انواع حرکات و نتیجۀ احتمالی هر یک را به خاطر بسپارند.

نکتۀ جالب این که شطرنج بازان ماهر بیشتر در حافظۀ شنیداری مهارت دارند. یعنی آموخته های شنیداری را به ذهن می سپرند.

محققان در یک آزمایش حافظۀ شطرنج بازان ماهر را با کسانی مقایسه کردند که تجربۀ این بازی را نداشتند. آن ها دریافتند شطرنج بازان در به خاطر سپردن فهرست کلمات شنیداری بهتر از گروه دوم عمل کردند.

در ضمن، شطرنج بازان ماهر در به خاطر سپردن و یادآوری الگوهای بصری بهتر عمل می کنند. محققان می گویند دلیل این امر به حفظ کردن حرکات پیچیدۀ این بازی مربوط است.

به شما اجازه می دهد وارد وضعیت جریان شوید

جریان همان احساس عمیق و لذت بخش درگیر شدن یا غرق شدن است که باعث می شود اوج عملکرد خود را در یک کار چالش برانگیز نشان دهید. ورزشکاران، هنرمندان و بازیگران از نوعی پرش زمانی سخن می گویند. یعنی آن قدر روی کار خود تمرکز می کنند که از سایر امور غافل می شوند.

محققان با مطالعۀ فعالیت مغز اشاره می کنند وقتی فرد در وضعیت جریان قرار می گیرد، امواج تتا در نوار مغز تشدید می شود. اسکن مغزی شطرنج بازان ماهر حین شرکت در مسابقات دشوار مورد بررسی قرار گرفت. نتیجه نشان داد امواج تتا حین مسابقۀ شطرنج اوج می گیرد.

خلاقیت را بالا می برد

محققان در یک مدرسۀ هندی مهارت تفکر خلاق را در دو گروه از دانش آموزان مورد آزمایش قرار دادند. گروه اول در بازی شطرنج مهارت داشت.

در این آزمایش از دانش آموزان درخواست شد تا برای اشیای متداول یک کاربرد جدید پیدا کنند و از الگوها و مضامین تعریف انتزاعی ارائه دهند. دانش آموزان گروه اول در این آزمایش امتیاز بالا گرفتند. محققان به این نتیجه رسیدند که این بازی توانایی تفکر واگرا و خلاق را بالا می برد.

مهارت برنامه ریزی را تقویت می کند

شطرنج بازان مدت طولانی در سکوت به هر حرکت خود فکر می کنند، واکنش رقیب را پیشبینی می کنند و احتمالات را در نظر می گیرند.

این دو عادت ذهنی (یعنی تأمل و برنامه ریزی) یکی از فواید شناختی این ورزش است.

رفتارشناسان آزمون برج لندن (یک تست شناختی که با میله و مهره انجام می شود) را روی دو گروه از افراد اجرا کردند و مهارت برنامه ریزی را مورد ارزیابی قرار دادند. مهارت برنامه ریزی در گروه شطرنج بازان به طرز قابل توجهی بیشتر از گروهی بود که شطرنج بازی نمی کرد. در ضمن، گروه اول برای تصمیم گیری حین آزمون بیشتر وقت می گذاشت.

تأثیر روان درمانی را بالا می برد

بعضی از روانشناسان و مشاوران برای تقویت خودآگاهی و برقراری ارتباط موثر با مراجعه‌کنندگان خود شطرنج بازی می کنند.

این بازی جزو روش های خلاقانه در روان درمانی است که به شما اجازه می دهد واکنش خود به استرس و چالش های بازی را بسنجید. روان درمانگر در ارزیابی واکنش ها به شما کمک می کند تا علت هر واکنش مشخص شود.

شطرنج از زوال عقل جلوگیری می کند

دانشمندان در سال ۲۰۱۹ دریافتند این ورزش به نوعی انعطاف پذیری ذهنی پیچیده احتیاج دارد که از بروز زوال عقل در سالمندان جلوگیری می کند.

طبق شواهد، شطرنج حافظه، مهارت محاسبه، مهارت های بصری-مکانی و توانایی تفکر انتقادی را به چالش می کشد. در نتیجه، از زوال شناختی می کاهد و تأثیر سن روی زوال عقل را به تأخیر می اندازد.

شطرنج به کاهش علائم ADHD کمک می کند

در سال ۲۰۱۶، صد دانش آموز مبتلا به اختلال بیش فعالی مورد آزمایش قرار گرفتند. محققان در رویکرد درمانی خود از بازی شطرنج کمک گرفتند.

علائم بی توجهی و بیش فعالی در دانش آموزانی که از این روش درمان کمک گرفتند، ۴۱ درصد کاهش یافت.

شطرنج آنلاین به جلوگیری از حملۀ پانیک کمک می کند

تأثیر شطرنج آنلاین روی کاهش علائم حملۀ پانیک در مقیاس گسترده مورد بررسی قرار نگرفته است. طی یک پژوهش موردی که در سال ۲۰۱۷ انجام شد، فرد مبتلا به حملۀ پانیک موفق شد از بازی آنلاین شطرنج برای رسیدن به احساس آرامش و جلوگیری از پیشرفت حملۀ پانیک کمک بگیرد.

کلید موفقیت در پیدا کردن سطح مناسب بازی نهفته بود تا فرد بتواند حواس خود را از احساسات ناخوشایند پرت کند. این فرد موفق شد با درجۀ دشواری ۲ تا ۴ به این مهم دست پیدا کند.

آیا شطرنج برای بچه ها مفید است؟

تحقیقات نشان می دهد شطرنج به تقویت مهارت های زیر در کودکان کمک می کند:

• مهارت های حل مسئله
• مهارت های اجتماعی و برقراری ارتباط
• مهارت های فکری

آیا شطرنج ضرر دارد؟

این ورزش، مثل تمام سرگرمی ها یا فعالیت ها، چند عیب دارد. اگر می خواهید برای سرگرمی این بازی را انتخاب کنید، به موارد زیر توجه کنید.

می تواند استرس ایجاد کند

شطرنج بازان حرفه ای بابت عملکرد خود در مسابقه دچار اضطراب می شوند. حتی برخی برای توصیف این بازی از عبارت «عذاب ذهنی» استفاده می کنند و بابت رتبه یا عملکرد خود دچار استرس می شوند که چرخۀ سالم خواب را به هم می زند.

محققان ضربان قلب شطرنج بازان را هنگام حل مسائل دشوار در این بازی مورد بررسی قرار دادند که میزان استرس و فعالیت دستگاه عصبی سمپاتیک را نشان می دهد.

نتیجه نشان داد ضربان قلب شطرنج بازان ماهر، حتی هنگام دشوار شدن مسابقه، تغییر نکرد اما بازیکنان کم تجربه با تغییر سیگنال قلبی مواجه شدند. محققان می گویند این تغییر با افزایش استرس در ارتباط است که در اثر چالش شناختی هنگام حل مسائل پیچیدۀ شطرنج رخ می دهد.

باعث بهتر شدن عملکرد فرد در امتحانات درسی نمی شود

خیلی از والدین یا معلم ها به شاگردان خود شطرنج یاد می دهند تا عملکرد آن ها در امتحانات استاندارد (که شامل ریاضی و حل مسئله است) بهتر شود. اگر شما جزو این دسته از افراد هستید، پیشنهاد می کنیم به نتیجه امیدوار نباشید.

اکثر مطالعات نشان می دهد این بازی به تقویت مهارت های شناختی، حافظه و ریاضی کمک می کند اما لزوماً به معنی بهتر شدن نمرات نیست. نتیجۀ تحقیقات در زمینۀ تأثیر شطرنج روی نمرات ضد و نقیض است.

کلی زمان می برد تا به یک شطرنج باز ماهر و حرفه ای تبدیل شوید

باید سخت تلاش کنید و در اغلب موارد، به تنهایی تمرین کنید تا در این ورزش استاد شوید.

شطرنج بازان ماهر که از تأثیر مثبت شطرنج روی مهارت های شناختی بهره مند می شوند، چند سال از عمر خود را صرف تمرین و مطالعه می کنند. هر چند استثنا وجود دارد و ظهور اعجوبه در این بازی کم نیست، ولی برای اکثر افراد چند سال طول می کشد تا در این بازی استاد شوند.

کلام آخر از مجله سلامت

این بازی به تقویت مهارت های شناختی زیر کمک می کند:

• هوش
• همدلی
• حافظه
• برنامه ریزی و حل مسئله
• خلاقیت

در ضمن، این بازی به کاهش علائم چند بیماری، شامل زوال عقل، ADHD و حملۀ پانیک، کمک می کند. شطرنج یک بازی چالش برانگیز است که ذهن شما را درگیر می کند و تأثیر جلسات روان درمانی را بیشتر می کند.

اگر قصد دارید برای سرگرمی سراغ این بازی بروید، توجه داشته باشید که این ورزش برای کسانی که به دنبال کسب مهارت حرفه ای هستند یا قصد شرکت در مسابقات را دارند، زمان بر و استرس آور است. در نهایت، این شما هستید که تصمیم می گیرید آیا فواید شناختی شطرنج به معایب آن برتری دارد یا خیر.

سوالات متداول

1. شطرنج چگونه بر توانایی‌های شناختی تأثیر می‌گذارد؟
   • شطرنج باعث تقویت توانایی‌های شناختی مانند حل مسئله، تفکر استراتژیک، و تصمیم‌گیری می‌شود. بازی شطرنج نیازمند برنامه‌ریزی و پیش‌بینی حرکات حریف است که این توانایی‌ها را تقویت می‌کند.
2. آیا شطرنج می‌تواند به بهبود حافظه کمک کند؟
   • بله، شطرنج می‌تواند به بهبود حافظه کمک کند. بازیکنان شطرنج باید موقعیت‌های پیچیده را به خاطر بسپارند و حرکات بعدی را پیش‌بینی کنند که این باعث تقویت حافظه کوتاه‌مدت و بلند‌مدت می‌شود.
3. آیا بازی شطرنج تأثیری بر خلاقیت دارد؟
   • بله، بازی شطرنج می‌تواند خلاقیت را افزایش دهد. بازیکنان باید برای رسیدن به اهداف خود حرکات خلاقانه و نوآورانه‌ای انجام دهند که این به توسعه خلاقیت کمک می‌کند.
4. شطرنج چگونه می‌تواند به کاهش استرس کمک کند؟
   • بازی شطرنج می‌تواند به کاهش استرس کمک کند زیرا بازیکنان در زمان بازی به تمرکز بر روی صفحه شطرنج و حرکات خود می‌پردازند که این می‌تواند از افکار مزاحم و استرس‌های روزمره بکاهد.

5. آیا شطرنج برای کودکان مفید است؟

• بله، شطرنج برای کودکان بسیار مفید است. شطرنج می‌تواند به توسعه مهارت‌های حل مسئله، تمرکز، و تفکر انتقادی کودکان کمک کند. همچنین، بازی شطرنج می‌تواند به بهبود عملکرد تحصیلی کودکان نیز