سلامت روان

درمان شناختی رفتاری یا CBT  چیست؟

درمان شناختی رفتاری نوعی درمانی روانشناختی است که به فرد کمک می کند تا یاد بگیرد چگونه الگوهای فکری مخرب یا مزاحمی را که تاثیر منفی بر رفتار و هیجاناتش دارد، شناسایی و تغییر دهد. در ادامه این مطلب از دپارتمان سلامت روان مجله سلامت دکتر بهشتیان با CBT بیشتر آشنا خواهید شد.

تاکید درمان شناختی رفتاری بر تغییر افکار منفی خودکار و بی اختیاری است که باعث ایجاد و تشدید مشکلات هیجانی، افسردگی و اضطراب می شود. این افکار منفی ناگهانی اثرات منفی و مخربی بر خلق فرد می گذارند.

با استفاده از CBT این افکار شناسایی می شوند، زیر سوال رفته و به چالش کشیده می شوند و سپس با افکار واقع گرایانه تر و عینی تر جایگزین می شوند.

انواع درمان شناختی رفتاری

CBT تکنیک ها و رویکردهای مختلفی را در بر می گیرد که هدف آنها افکار، هیجانات و رفتارهای فرد است. این نوع درمان می تواند در رواندرمانی های ساختارمند و حتی روش های خودیاری استفاده شود. چندین مدل درمان شناختی رفتاری وجود دارد که برخی از آنها عبارتند از:

درمان شناختی: این نوع درمان بر روی شناسایی و تغییر الگوهای فکری نادرست یا تحریف شده، پاسخ های هیجانی و رفتارها تمرکز دارد.

رفتاردرمانی دیالکتیکی (DBT): در این روش افکار و رفتارها با استفاده از راهبردهایی مانند تنظیم هیجانی و ذهن آگاهی بررسی می شود.

درمان مالتی مُدال یا چندحالته: این روش می گوید که مسائل روانشناختی را باید با پرداختن به ۷ حالت مختلف اما مرتبط درمان کرد. این ۷ حالت عبارتند از: رفتار، تاثیر، احساس، تصویرسازی، شناخت، عوامل بین فردی و ملاحظات دارویی/بیولوژیکی.

رفتاردرمانی عقلانی هیجانی: این درمان شامل شناسایی باورهای غیرمنطقی، به چالش کشیدن فعالانه این باورها و در نهایت یادگیری چگونگی شناسایی و تغییر این الگوهای فکری است.

با اینکه هر کدام از انواع درمان رفتاری شناختی، رویکرد متفاوتی دارند، هدف نهایی همه آنها شناسایی و تغییر الگوهای فکری است که باعث ایجاد مشکلات روانشناختی می شوند.

تکنیک ها

CBT برای شناسایی الگوهای رفتاری از روش های مختلفی استفاده می کند تا به فرد کمک کند بر این افکار غلبه کند. برخی از این تکنیک ها شامل روزمره نویسی، نقش بازی کردن یا رُل پلی، فنون ریلکسیشن و منحرف کردن ذهن و افکار با استفاده از پرت کردن حواس است.

شناسایی افکار منفی

شناسایی افکار، احساسات و موقعیت هایی که در بروز رفتارهای ناسازگارانه نقش دارند، بسیار اهمیت دارد. این فرایند می تواند در ابتدا سخت به نظر برسد مخصوصا اگر فرد تمایل نداشته باید به درون خود نگاهی بیندازد. اما در نهایت می تواند باعث خودشناسی شود و به فرد بینشی در مورد خودش بدهد که بخش مهمی از روند درمان هستند.

تمرین مهارت های جدید

روش دیگر درمان شناختی رفتاری، آغاز تمرین مهارت های جدیدی است که دیگر می توان از آنها در موقعیت های زندگی واقعی استفاده کرد. برای مثال، فردی که دچار سوء مصرف مواد است می تواند از مهارت های مقابله ای جدیدی که یاد گرفته است برای اجتناب یا مدیریت موقعیت های اجتماعی که احتمالا باعث برگشت او به سمت مواد مخدر می شود، استفاده کند.

هدفگذاری

هدفگذاری مهم ترین روش در بهبود مشکلات روانشناختی است و به فرد کمک می کند تغییراتی که برای بهبود سلامت جسمی و روانی و افزایش کیفیت زندگی اش نیاز دارد را ایجاد کند. در طی درمان CBT، درمانگر در یادگیری مهارت های لازم برای هدفگذاری به فرد کمک می کند تا به او در شناسایی اهداف و تشیص اهداف بلندمدت و کوتاه مدت کمک کند. یکی از روش های هدفگذاری، روش SMART یا هدفگذاری هوشمند است. در این روش اهداف باید مشخص، قابل اندازه گیری، قابل دستیابی، واقع گرایانه و براساس مدت زمان تعیین شده باشند. هدف از این مرحله تمرکز بر فرایند هدفگذاری و همچنین نتیجه آن است.

حل مسأله

یادگیری مهارت های حل مسئله برای شناسایی و حل مشکلاتی که از استرسورهای بزرگ و کوچک به وجود می آیند، ضروری است. این مهارت می تواند باعث کاهش اثر منفی بیماری های روانشناختی و جسمی شود.

مهارت حل مسأله در روش شناختی رفتاری ۵ مرحله دارد:

  • شناسایی مشکل
  • تهیه فهرستی از راه حل های احتمالی
  • ارزیابی مزایا و معایب هر کدام از راه حل ها
  • انتخاب راه حل مناسب برای اجرا
  • اجرای راه حل

نظارت بر خود

به این روش، کار روزانه نیز می گویند. در این روش، فرد باید رفتارها، علائم و تجربیات خود را در طی زمان بررسی کند و با درمانگر خود در میان بگذارد. این روش نظارتی به درمانگر کمک می کند تا اطلاعاتی که برای تهیه پلن درمان مناسب نیاز دارد، بدست بیاورد. برای مثال، فردی که اختلالات خوردن دارد، باید عادتهای غذایی خود را به همراه افکار یا احساساتی که به هنگام خوردن تجربه می کند، یادداشت کند.

درمان شناختی رفتاری برای حل چه مشکلاتی می تواند مفید باشد؟

درمان CBT به عنوان یک روش درمانی کوتاه مدت می تواند به افراد کمک کند که به افکار و باورهای خود در زمان حال توجه کنند. مشکلاتی که این روش درمانی می تواند به حل آنها کمک کند عبارتند از:

علاوه بر مشکلات سلامت روان، درمان شناختی رفتاری می تواند به افراد برای مقابله با مشکلات زیر کمک کند:

  • دردهای مزمن یا بیماری های صعب العلاج
  • طلاق یا جدایی
  • سوگواری و از دست دادن
  • بیخوابی
  • عزت نفس پایین
  • مشکلات در روابط
  • مدیریت استرس

 

فواید این روش درمانی چیست؟

درمان شناختی رفتاری بر این باور استوار است که افکار و احساسات ما نقش مهم و بنیادینی در بروز رفتارهای ما دارند. برای مثال، فردی که وقت زیادی را به فکر کردن به سقوط هواپیما و مشکلاتی که در طی پرواز ممکن است اتفتق بیفتد، می گذراند، در نتیحه این افکار منفی ممکن است از سفر هوایی اجتناب کند.

هدف درمان شناختی رفتاری این است که به فرد یاد دهد که درست است که نمی تواند روی تمامی جنبه های زندگی و جهان کنترل داشته باشد ولی می تواند افکار خود و تعبیر خود از اتفاقات محیط را کنترل کند و در صورت نیاز تغییر دهد.

فواید مهم این روش عبارتند از:

  • با شناسایی و آگاهی از افکار منفی و اغلب غیرواقع گرایانه، باعث ایجاد الگوهای فکری سالم تر در فرد می شود. این افکار منفی مسئول افت خلق و تجربه احساسات منفی در فرد هستند.
  • اثرات این روش در کوتاه مدت خودش را نشان می دهند. برای مثال نشانه های بهبودی از جلسه پنجم خودشان را نشان می دهند و معمولا بیشتر از ۲۰ جلسه نیاز به شرکت در جلسات نیست.
  • برای بسیاری از اختلالات و مشکلات رفتاری موثر است.
  • نسبت به دیگر روش های درمانی هزینه کمتری دارد.
  • طبق پژوهش های انجام شده، درمان شناختی رفتاری آنلاین به همان اندازه درمان حضوری اثرگذار است.
  • برای افرادی که نیاز به درمان دارویی ندارند، به شدت تاثیرگذار است.

یکی دیگر از فواید این روش این است که به فرد مهارت هایی می آموزد که نه تنها برای مشکل فعلی اش ، بلکه در آینده نیز می تواند از آنها در موقعیت های مختلف استفاده کند.

اثرگذاری این روش چقدر است؟

روش CBT در دهه و براساس کارهای فردی به نام  آرون بِک ایجاد شد. آرون بِک براساس مطالعاتی که انجام داد نتیجه گرفت که برخی از انواع فکر در مشکلات هیجانی نقش دارند. او نام این افکار را «افکار منفی اتوماتیک» گذاشت و بر همین اساس روند درمان شناختی را تدوین کرد.

روش های درمانی که قبل از درمان شناختی وجود داشتند از روش تداعی، تقویت و تنبیه برای اصلاح رفتار استفاده می کردند؛ اما روش درمانی شناختی بر چگونگی تاثیر افکار و احساسات بر رفتار تمرکز داشت.

امروزه درمان شناختی رفتاری یکی از شناخته شده ترین درمان هایی است که بیشترین مطالعه در خصوص اثربخشی آن انجام شده است. اثربخشی این روش برای درمان اضطراب، افسردگی، اختلالات خوردن، بیخوابی، وسواس فکری عملی، اختلال پانیک، اختلال اضطراب پس از سانحه (PTSD)  و اختلالات مصرف مواد بارها در مطالعات مختلف تایید شده است.

  • CBT پیشروترین درمان مبتنی بر شواهد برای اختلالات خوردن است.
  • درمان شناختی رفتاری در درمان بیخوابی و نیز اختلالات خواب ناشی از شرایط پزشکی مثل بیخوابیِ ناشی از درد یا اختلالات خلقی مانند افسردگی اثر تایید شده دارد.
  • اثر روش درمان شناختی رفتاری برای درمانی نشانه های افسردگی و اضطراب در کودکان و نوجوانان از نظر علمی کاملا ثابت شده است.
  • مطالعه فراتحلیل که در سال ۲۰۱۸ روی ۴۱ پژوهش انجام شده در حوزه CBT انجام شد، نشان داد که درمان شناختی رفتاری علائم اضطراب و اختلالات مرتبط با اضطراب مانند وسواس فکری عملی و استرس پس از سانحه را بهبود بخشیده است.
  • CBT به صورت تجربی در مطالعات مختلف اثر مثبت خود را برای درمان اختلالات سوءمصرف مواد، افزایش خودکنترلی، اجتناب از راه اندازها و تقویت مکانیزم هایی برای مقابله با استرسورهای روزانه نشان داده است.
  • درمان شناختی رفتاری یکی از انواع درمان است که مطالعات زیادی روی آن انجام شده است. یکی از دلایل این است که اهداف این درمان کاملا مشخص و عینی هستند و نتایج به راحتی قابل اندازه گیری هستند.

 

مواردی که قبل از شروع به درمان شناختی رفتاری باید در نظر داشته باشید:

تغییر سخت است.

بعضی ها فکر می کنند که شناسایی افکار مخرب و دانستن اینکه این افکار منطقی نیستند و ناسالمند، به راحتی می تواند مشکل آن ها را حل کند. یادتان باشد، شناسایی افکار اولین مرحله از درمان شناختی رفتاری است و برای تغییر این افکار نیاز به تمرین و تکرار دارید.

درمان CBT بسیار ساختارمند است.

در روش های درمانی مانند رواندرمانی تحلیلی به مقاومت های ناخودآگاه فرد در برابر تغییر می پردازند ولی درمان شناختی رفتاری این چنین نیست و به اینها کاری ندارد.  این روش برای مراجعانی مناسب است که با رویکردهای ساختاریافته و متمرکز راحت تر هستن. در این روش درمانگر نقش آموزشی و هدایتگر را برعهده دارد.

خود فرد باید بخواهد که تغییر کند.

برای اینکه این روش موثر باشد، شرط اول اینست که خودِ فرد آماده باشد و بتواند برای تمرینات و تکنیک ها زمان بگذارد و برای تحلیل افکار و احساساتش تلاش کند. تحلیل خود و تکالیفی که درمانگر به مراجع می دهد ممکن است سخت باشد ولی بهترین راه برای شناخت تاثیر افکار و احساسات درونی ما بر رفتار بیرونی ماست. در صورتی که فرد انگیزه و تمایل لازم برای این کار نداشته باشد، مطمئناً درمان به شکست می انجامد.

پیشرفت به تدریج و کم کم اتفاق می افتد.

در اغلب موارد، روش CBT فرایندی است که مرحله به مرحله فرد را به سمت تغییر رفتارش هدایت می کند. برای مثال فردی که از اضطراب اجتماعی رنج می برد، باید ابتدا موقعیت های اجتماعی که باعث ایجاد اضطراب در او می شوند را در ذهنش تصویر سازی کند. در مرحله بعد وارد مکالمات و روابط با دوستان و آشناایان و خانواده اش می شود. در مرحله آخر می تواند به تدریج در موقعیت های اجتماعی ناآشنا با غریبه ها وارد شود. این مراحل به تذریج و در طی زمان اتفاق می افتند و نباید انتظار معجزه در یک یا دو جلسه داشته باشید.

آیا این مطلب برای شما مفید بود؟

میانگین امتیازات ۵ از ۵
از مجموع ۵۲ رای
منابع
12
guest
0 نظرات
بازخورد (Feedback) های اینلاین
مشاهده همه دیدگاه ها
دکمه بازگشت به بالا