وسواس شستشو: علائم، علل و روشهای قطعی درمان
وسواس شستشو شاید بتوانم بگویم که شایع ترین و مشهورترین نوع اختلال وسواس فکری عملی است. اکثرا ما در خانواده و اطرافیان خود یک نفر را می شناسیم یا دیدیم که وسواس شستشو داشته باشد.
در این مقاله به طور جامع به بررسی علائم، علل، روشهای درمان و پرسشهای رایج در مورد وسواس شستشو می پردازم.
وسواس شستشو چیست؟
در وسواس شستشو مهمترین نگرانی فرد مربوط به آلودگی و کثیفی است. فرد مبتلا برای کاهش اضطراب خود، رفتارهای اجباری مانند شستشو یا ضدعفونی کردن مکرر انجام میدهد. افرادی که به این اختلال مبتلا هستند، نمیتوانند افکار وسواسی خود را کنترل کنند و این افکار باعث میشود که با ساعت ها درگیر وسواس های عملی خود باشند.
علائم وسواس شستشو
افکار وسواسی
- ترس شدید از آلودگی، میکروبها، ویروسها یا مواد شیمیایی مضر.
- نگرانی دائمی از بیمار شدن یا انتقال بیماری به دیگران.
- احساس ناپاکی حتی پس از شستشو یا تمیز کردن.
- فکر کردن مداوم به اینکه اشیاء یا محیط اطراف آلوده هستند.
رفتارهای اجباری یا همان وسواس های عملی
- شستشوی مکرر دستها، حتی زمانی که نیازی به آن نیست.
- استفاده بیش از حد از صابون، مواد ضدعفونیکننده یا شویندهها (مراجعی می گفت من ماهانه ۲۵ لیتر الکل برای ضد عفونی کردن استفاده می کنم).
- تمیز کردن افراطی محیط خانه یا وسایل شخصی.
- تعویض مکرر لباسها به دلیل احساس آلودگی.
- اجتناب از لمس اشیاء یا مکانهایی که ممکن است آلوده باشند (مانند دستگیره درها، دکمه آسانسور، پول).
- شستشوی وسایل یا دستها به صورت طولانی مدت که ممکن است باعث آسیب جسمی (مانند خشکی یا زخم شدن پوست) شود.
تأثیر بر زندگی روزمره
- صرف زمان زیاد برای انجام رفتارهای اجباری؛ گاهی این زمان ممکن است به چند ساعت در روز یا حتی کل روز برسد (حمام برخی از مراجعین بیش از ۱۲ ساعت طول می کشد).
- اختلال در انجام وظایف روزمره به دلیل دغدغههای مربوط به شستشو و تمیزی (مراجعی می گفت زندگی من دو بخش دارد یا در حمام هستم یا خوابم)
- ایجاد فاصله در روابط اجتماعی به دلیل اجتناب از محیطهای عمومی یا رفتارهای عجیب و غریب (بسیاری از مبتلایان در دوران کرونا ماه ها از خانه بیرون نمی رفتند).
- احساس شرمندگی، گناه یا خجالت از رفتارهای خود.
تفاوت وسواس شستشو و وسواس نجاست
ما دو نوع وسواس داریم که هر دو شستشوی زیاد انجام می دهند دسته اول وسواس تمیزی دارد و دسته دوم وسواس نجاست. معمولا فردی که وسواس نجاست دارد به خاطر نجس بودن یک چیز شستشو انجام می دهند و دغدغه اصلی او پاک محیط اطرافش است.
در مقاله وسواس نجاست به طور کامل درباره علائم این وسواس توضیح داده ام.
علل وسواس شستشو
وسواس شستشو، مانند دیگر انواع OCD، علل متفاوتی دارد و معمولاً ترکیبی از عوامل زیستی، روان شناختی و محیطی در ایجاد آن نقش دارند.
عوامل زیستی
- عدم تعادل شیمیایی در مغز: کاهش سطح سروتونین، که یک انتقالدهنده عصبی مهم در تنظیم خلق و خو و اضطراب است، میتواند منجر به وسواس شود.
- ساختار و عملکرد مغز: برخی تحقیقات نشان میدهد که افراد مبتلا به وسواس، فعالیت غیرطبیعی در بخشهایی از مغز دارند که مربوط به تصمیمگیری و پردازش خطر است (مانند قشر پیشپیشانی و هستههای قاعدهای).
عوامل ژنتیکی
- اگر یکی از اعضای خانواده به وسواس مبتلا باشد، احتمال بروز این اختلال در دیگر اعضای خانواده بیشتر است. این موضوع نشاندهنده وجود یک عامل ژنتیکی در ایجاد وسواس است.تقریبا کمتر مراجعی را دیده ام که وسواس شدیدی داشته باشد اما هیچ یک از اعضای خانواده دور یا نزدیک او مبتلا به وسواس نباشند.
عوامل روان شناختی
- تجارب آسیبزا: تجربههای ناخوشایند یا تروماتیک در دوران کودکی، مانند زندگی در محیط های خیلی آلوده یا والدینی که بیش از حد بر نظافت تأکید داشتهاند، میتواند زمینهساز وسواس شستشو شود.
- ویژگیهای شخصیتی: افراد کمالگرا یا کسانی که نیاز شدیدی به کنترل محیط اطراف خود دارند، بیشتر در معرض وسواس قرار دارند.
عوامل محیطی
- شیوع بیماریها: بیماری کرونا باعث ابتلا افزاد زیادی به وسواس شستشو شد. حتما به خاطر دارید که همه ما از ابتلا به کرونا نگران بودیم و نظافت را بیش از قبل رعایت میکردیم (همه به یاد داریم که حتی خریدهای سوپرمارکتی را هم می شستیم!!) این ترس منطقی در افراد وسواسی می تواند ترس شدیدتری را ایجاد کند
مطلب پیشنهادی: ۱۱ شرط موفقیت درمان وسواس
روشهای درمان وسواس شستشو
وسواس شستشو، مانند دیگر انواع OCD، قابل درمان است. روشهای درمانی معمولاً شامل روان درمانی، دارو درمانی و تغییر سبک زندگی است.
روان درمانی
در دو مقاله جداگانه درباره درمان وسواس به طور مفصل توضیح داده ام.
در مقاله ۱۱ شرط موفقیت درمان وسواس شرایطی و نکاتی که به شما کمک می کند تا وسواس خود را درمان کنید را توضیح داده ام.
و در مقاله روش های درمان قطعی وسواس هم درباره روش های مختلف درمان وسواس توضیح داده ام. در این بخش فقط اشاره ای به روش های درمان وسواس شستشو می کنم و برای مطالعه بیشتر به آن مقالات مراجعه کنید.
الف) درمان شناختی-رفتاری (CBT)
یکی از مؤثرترین روشها برای درمان وسواس شستشو، CBT است. این درمان به فرد کمک میکند تا افکار وسواسی خود را شناسایی کرده و رفتارهای اجباری را کاهش دهد.
روش مواجهه و جلوگیری از پاسخ (ERP): یکی از تکنیک های اصلی درمان شناختی رفتاری هست که در این روش، فرد به تدریج در معرض عواملی قرار میگیرد که باعث اضطراب او میشوند (مانند لمس اشیاء عمومی)، اما از انجام رفتارهای اجباری (مانند شستشو) منع میشود. این مواجهه تدریجی باعث کاهش حساسیت فرد به محرکها میشود.
اجرای این روش ریزه کاری های متعددی دارد که اگر به درستی رعایت نشود مراجع نتیجه ای نمی گیرد یا اصلا این روش درمانی را اجرا نمی کند و جلسات درمان خود را قطع می کنم. صدها مراجع دیده ام که درمان قبلی خود را به همین خاطر قطع کرده اند!!
ب) درمان مبتنی بر ذهن آگاهی
در این روش درمانی به فرد کمک می شود از افکار وسواس خود فرار نکند و آنها را بپذیرد.
دارو درمانی وسواس
در مقاله دارو درمانی وسواس به طور مفصل درباره داروهای وسواس توضیح داده ام. که پیشنهاد می کنم آن مقاله را مطالعه کنید.
اما به طور خلاصه می توانم بگویم سه دسته دارو برای درمان وسواس استفاده می شود. داروهای مهارکنندههای بازجذب سروتونین (SSRIs): داروهایی مانند فلوکستین، سرترالین و پاروکستین ، دارو های ضد اضطراب مثل کلونازپام ، دیازپوکساید و داروهای آنتی سایکوتیک مثل هالوپریدول
تغییر سبک زندگی
اضطراب و استرس هر نوع اختلال روانی از جمله وسواس را تشدید می کند به همین دلیل هر فعالیتی که باعث افزایش آرامش شما شود به درمان وسواس هم کمک می کند. ۴ فعالیت اصلی را به همه مراجعانم توصیه می کنم در سبک زندگی خود بگنجانند.
مدیریت استرس: استفاده از تکنیکهایی مانند مدیتیشن، یوگا و تمرینات تنفسی میتواند به کاهش اضطراب کمک کند.
ورزش منظم: فعالیتهای بدنی، به ویژه ورزش های هوازی، با کاهش استرس و بهبود خلق میتوانند به کاهش علائم وسواس کمک کنند.
- خواب کافی: کمبود خواب میتواند اضطراب را تشدید کند، بنابراین داشتن یک برنامه خواب منظم مفید است.
- تغذیه سالم: کمتر خوردن غذاهای حاوی کافئین و شکر زیاد می تواند اضطراب شما را کمتر کند. فراموش نکنید که نیازی نیست کلا قهوه و چای را کنار بگذارید فقط بهتر است کمتر مصرف کنید.
سوالات متداول
- آیا وسواس شستشو قابل درمان است؟
بله، وسواس شستشو قابل درمان است. ترکیبی از روان درمانی، دارو درمانی و تغییر سبک زندگی میتواند به کاهش علائم و درمان وسواس کمک کند.
- آیا وسواس شستشو به طور کامل از بین میرود؟
در برخی افراد، علائم وسواس با درمان به طور کامل از بین میرود. اما در برخی دیگر، ممکن است نیاز به مدیریت طولانی مدت باشد.
- آیا وسواس شستشو ارثی است؟
عوامل ژنتیکی میتوانند در بروز وسواس شستشو نقش داشته باشند، اما این اختلال فقط به ژنتیک محدود نمیشود و عوامل محیطی و روان شناختی نیز نقش مهمی دارند.
- چگونه میتوانم به یکی از نزدیکانم که وسواس شستشو دارد کمک کنم؟
- با او همدلی کنید و احساساتش را درک کنید.
- او را تشویق به مشاوره با روانشناس کنید.
- سعی کنید رفتارهای وسواسی او را تقویت نکنید (مثلاً در رفتارهای شستشوی اضافی با او همکاری نکنید).
وسواس شستشو، هرچند که یک اختلال روانی پیچیده است، اما با درمان مناسب و حمایت کافی میتواند به طور مؤثری کنترل شود. اگر شما یا یکی از عزیزانتان با این اختلال دست و پنجه نرم میکنید، به یاد داشته باشید که هیچگاه برای کمک گرفتن دیر نیست.
قدم اول برای درمان وسواس، شناخت بهتر آن است. تست وسواس اختصاصی دکتر بهشتیان (رایگان) به شما کمک می کنید متوجه شوید که آیا به وسواس مبتلا هستید و شدت آن چقدر است؟ همین حالا اپلیکیشن را نصب و تست را تکمیل کنید!
