وسواس احتکار چیست؟ علائم، علل و روش‌های درمان

وسواس احتکار (Hoarding Disorder) یکی از اختلالات روان‌ شناختی است که در آن افراد به‌ طور افراطی اشیاء یا وسایلی را جمع‌آوری می‌کنند و نمی‌توانند آنها را دور بیندازند، حتی اگر این وسایل بی‌ارزش، غیرضروری یا حتی آسیب‌زا باشند. این اختلال می‌تواند به‌طور جدی زندگی فرد را مختل کند، باعث انزوای اجتماعی شود و حتی شرایط زندگی را به محیطی ناسالم تبدیل کند. در این مقاله، به بررسی علائم، علل و روش‌های درمان وسواس احتکار پرداختم و در پایان به چند پرسش رایج در این زمینه پاسخ می‌دهم.

وسواس احتکار چیست؟

وسواس احتکار به معنای ناتوانی در دور ریختن یا جدا شدن از اشیاء است، به‌گونه‌ای که باعث انباشتگی شدید وسایل می‌شود. این وسایل ممکن است شامل لباس‌های کهنه، مجلات قدیمی، جعبه‌های خالی، وسایل شکسته یا حتی زباله باشند. افراد مبتلا به این اختلال، اغلب احساس می‌کنند که اگر این وسایل را دور بیندازند، ممکن است چیزی مهم را از دست بدهند یا بعدها به آنها نیاز پیدا کنند (منبع).

علائم و نشانه‌های وسواس احتکار

۱. ناتوانی در دور انداختن وسایل

• افراد مبتلا نمی‌توانند حتی اشیاء بی‌ارزش یا خراب را دور بیندازند.
  مثال: مراجعی بود که تمام جعبه‌های مقوایی وسایل خریداری‌شده را نگه می داشت، با این تصور که ممکن است “یک روز” به آنها نیاز پیدا کند. از کارتن همه وسایل آشپزخانه گرفته تا جبه کفش و …

۲. انباشتگی بیش‌ازحد وسایل

• وسایل جمع‌آوری‌شده به‌قدری زیاد می‌شوند که فضای زندگی را اشغال کرده و عملکرد روزانه را مختل می‌کنند.
  مثال: مراجعی داشتم که خانه اش پر از مجلات قدیمی، لباس‌های کهنه و وسایل شکسته بود، با اینکه خانه بزرگی نداشتند اما یک اتاق خانه و حمام و آشپزخانه پر از وسایل کهنه و شکسته و لباس قدیمی بود. در قدیم که خانه ها بزرگتر بود و اکثر زیر زمین و انباری بزرگی داشتند این اختلال کمتر به چشم می آمد.

۳. احساس اضطراب یا ناراحتی هنگام فکر کردن به دور ریختن وسایل

• اگر شخصی بخواهد وسایل را دور بیندازد، فرد مبتلا به‌شدت دچار اضطراب می‌شود.
  مثال: مراجعی بود که حتی هنگام فکر کردن به دور ریختن یک روزنامه قدیمی، دچار تپش قلب و استرس شدید می‌شد.

۴. جمع‌آوری وسایل غیرضروری یا بی‌ارزش

• افراد مبتلا ممکن است وسایلی جمع‌آوری کنند که هیچ ارزشی ندارند، ازجمله زباله، بسته‌بندی‌های خالی یا وسایل خراب.
  مثال: نگهداری از قوطی‌های خالی نوشابه یا بسته‌بندی‌های چیپس به این دلیل که “ممکن است در آینده به درد بخورند.”

مطلب پیشنهادی: وسواس چک کردن

۵. اختلال در زندگی روزمره

• انباشته شدن وسایل می‌تواند روابط خانوادگی، اجتماعی یا حتی شغلی فرد را مختل کند.
  مثال: فردی که به دلیل بی‌نظمی شدید و شلوغی خانه، از دعوت دوستان و خانواده به خانه‌اش خودداری می‌کند. مراجعی بود که به خاطر همین مساله نمی توانستند خواستگاران را به خانه دعوت کنند.

۶. وابستگی عاطفی به اشیاء

• افراد مبتلا اغلب به اشیاء احساسات قوی‌ای دارند و نمی‌توانند آنها را به‌ راحتی رها کنند.
  مثال: نگهداری از لباس کودکی که دیگر قابل‌ استفاده نیست، زیرا معتقدند که دور انداختن آن به معنای از دست دادن خاطرات است.

۷. احساس شرم یا انکار مشکل

• بسیاری از افراد مبتلا از وضعیت خانه یا رفتار خود شرم دارند، اما نمی‌توانند مشکل را بپذیرند.
  مثال: فردی که به‌طور مداوم انباشتگی وسایل را توجیه می‌کند و می‌گوید: «من فقط آدم صرفه‌جویی هستم.»

علل وسواس احتکار

وسواس احتکار می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود که شامل عوامل زیستی، روان‌ شناختی و محیطی است:

۱. عوامل ژنتیکی و زیستی

• تحقیقات نشان می‌دهند که وسواس احتکار ممکن است در خانواده‌ها به‌ صورت ژنتیکی منتقل شود.
• اختلال در عملکرد مغز، به‌ویژه در مناطقی که با تصمیم‌گیری و پردازش اطلاعات مرتبط هستند، می‌تواند در بروز این اختلال نقش داشته باشد.

۲. عوامل روان‌ شناختی

• ترس از از دست دادن: افراد مبتلا اغلب فکر می‌کنند اگر چیزی را نگه ندارند، ممکن است فرصت مهمی را از دست بدهند.
• وابستگی عاطفی: برخی افراد به اشیاء وابستگی عاطفی پیدا می‌کنند و آنها را به‌عنوان بخشی از هویت یا خاطرات خود می‌بینند.
• اضطراب و استرس: وسواس احتکار می‌تواند به‌عنوان راهی برای مدیریت اضطراب یا استرس عمل کند.

۳. تجارب آسیب‌زا

• تجربه رویدادهای دردناک یا از دست دادن عزیزان می‌تواند باعث ایجاد وسواس احتکار شود.
  مثال: فردی که پس از مرگ یکی از اعضای خانواده‌اش، همه وسایل او را نگه می‌دارد و قادر به دور ریختن آنها نیست.

۴. کمال‌ گرایی

• برخی افراد کمال‌ گرا نمی‌توانند تصمیم بگیرند که چه چیزی را نگه دارند و چه چیزی را دور بریزند، بنابراین همه چیز را نگه می‌دارند.

۵. عوامل محیطی و فرهنگی

• افرادی که در محیط‌های پرتنش یا فقیر بزرگ شده‌اند، ممکن است بیش‌ازحد به نگهداری اشیاء اهمیت دهند، زیرا از تجربه کمبود در گذشته می‌ترسند.

مطلب پیشنهادی: ۱۱ شرط موفقیت درمان وسواس

روش‌های درمان وسواس احتکار

وسواس احتکار یک اختلال پیچیده است، اما قابل درمان است. درمان معمولاً شامل ترکیبی از روش‌های روان‌  درمانی، دارو درمانی و حمایت اجتماعی است:

۱. روان‌ درمانی

• درمان شناختی-رفتاری (CBT)
  مؤثرترین روش درمان وسواس احتکار است. در این روش، فرد یاد می‌گیرد که باورهای غیرمنطقی خود درباره نگهداری اشیاء را شناسایی و اصلاح کند.
  درمانگر به فرد کمک می‌کند تا بفهمد که دور ریختن یک وسیله به معنای از دست دادن خاطره یا ارزش آن نیست.

• تکنیک مواجهه و جلوگیری از پاسخ (ERP)
  در این روش، فرد به‌تدریج با فرآیند دور ریختن وسایل مواجه می‌شود و یاد می‌گیرد که اضطراب ناشی از این کار را مدیریت کند.

۲. دارو درمانی

• در برخی موارد، داروهای ضد افسردگی یا ضد اضطراب (مانند مهارکننده‌های بازجذب سروتونین یا SSRIs) می‌توانند به کاهش علائم کمک کنند.

مطلب پیشنهادی: درمان دارویی وسواس فکری عملی (OCD)

۳. مدیریت محیط

• با کمک درمانگر یا اعضای خانواده، فرد می‌تواند به‌تدریج محیط زندگی خود را سازمان‌دهی کند و وسایل غیر ضروری را دور بریزد.

۴. گروه‌های حمایتی

• شرکت در گروه‌های حمایتی می‌تواند به فرد کمک کند تا تجربه‌های خود را به اشتراک بگذارد و از دیگران راهنمایی بگیرد.

۵. آموزش و آگاهی‌رسانی

• آموزش درباره ماهیت وسواس احتکار می‌تواند به فرد کمک کند تا مشکل خود را بهتر درک کند و راه‌های مقابله با آن را یاد بگیرد.

جمع‌بندی

وسواس احتکار یک اختلال جدی است که می‌تواند زندگی فرد را مختل کند، اما با درمان مناسب و حمایت کافی، قابل مدیریت است. اگر شما یا فردی که می‌شناسید با این مشکل دست‌وپنجه نرم می‌کنید، هرچه زودتر به یک متخصص روانشناسی یا روانپزشکی مراجعه کنید. درمان زودهنگام می‌تواند به بهبود سریع‌تر و بازگشت به زندگی عادی کمک کند.

۱. آیا وسواس احتکار همان صرفه‌جویی است؟

خیر. صرفه‌جویی به معنای نگهداری از وسایل مفید یا ارزشمند برای استفاده‌های آینده است، اما وسواس احتکار شامل نگهداری وسایل غیرضروری، بی‌ارزش یا حتی آسیب‌زا است که باعث اختلال در زندگی فرد می‌شود.

۲. آیا وسواس احتکار فقط در افراد مسن رخ می‌دهد؟

خیر. وسواس احتکار می‌تواند در هر سنی رخ دهد، اما معمولاً علائم آن در نوجوانی یا اوایل بزرگسالی شروع می‌شود و با گذشت زمان شدیدتر می‌شود.

۳. آیا وسواس احتکار قابل درمان است؟

بله، وسواس احتکار قابل درمان است. درمان شناختی-رفتاری (CBT) و در برخی موارد دارو درمانی می‌توانند به کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی فرد کمک کنند.

۴. آیا دور ریختن وسایل می‌تواند مشکل را حل کند؟

تنها دور ریختن وسایل بدون درمان ریشه‌ای مشکل، معمولاً مؤثر نیست. فرد ممکن است دوباره وسایل جدیدی جمع‌آوری کند. درمان باید شامل تغییر باورها و رفتارهای مرتبط با احتکار باشد.

۵. چگونه می‌توان به فردی با وسواس احتکار کمک کرد؟

• به او اطمینان دهید که مشکلش قابل درمان است.
• از قضاوت یا انتقاد خودداری کنید.
• او را تشویق به مراجعه به روانشناس کنید.
• در فرآیند سازمان‌دهی و دور ریختن وسایل، صبور و حمایتگر باشید.

قدم اول برای درمان وسواس، شناخت بهتر آن است. تست وسواس اختصاصی دکتر بهشتیان (رایگان) به شما کمک می کنید متوجه شوید که آیا به وسواس مبتلا هستید و شدت آن چقدر است؟ همین حالا اپلیکیشن را نصب و تست را تکمیل کنید!