وسواس احتکار: خانه‌ای پر از خاطره یا زندانی از وسایل؟ ( اپیزود ۱۷، وسواس ۴)

وسواس احتکار (Hoarding Disorder) یکی از اختلالات روان‌ شناختی است که در آن افراد به‌ طور افراطی اشیاء یا وسایلی را جمع‌ آوری می‌ کنند و نمی‌ توانند آنها را دور بیندازند، حتی اگر این وسایل بی‌ ارزش، غیر ضروری یا حتی آسیب‌زا باشند. این اختلال می‌ تواند به‌طور جدی زندگی فرد را مختل کند، باعث انزوای اجتماعی شود و حتی شرایط زندگی را به محیطی ناسالم تبدیل کند.

در اپیزود ۱۷ پادکست اتاق که ۴ امین اپیزود از سری اپیزودهای مربوط به اپیزودهای وسواس میشه درباره وسواس احتکار صحبت کردم.  در این اپیزود داستان مادر مراجعی که به وسواس احتکار نسبتا شدیدی مبتلا بود را تعریف کردم و علائم و نشانه های این اختلال را هم توضیح دادم.

شنیدن این اپیزود در کست باکس

در ادامه توضیحات کامل تری درباره این اپیزود داده ام.

وسواس احتکار چیست؟

وسواس احتکار به معنای ناتوانی در دور ریختن یا جدا شدن از اشیاء است، به‌گونه‌ای که باعث انباشتگی شدید وسایل می‌ شود. این وسایل ممکن است شامل لباس‌های کهنه، مجلات قدیمی، جعبه‌های خالی، وسایل شکسته یا حتی زباله باشند. افراد مبتلا به این اختلال، اغلب احساس می‌ کنند که اگر این وسایل را دور بیندازند، ممکن است چیزی مهم را از دست بدهند یا بعدها به آنها نیاز پیدا کنند (منبع).

علائم و نشانه‌های وسواس احتکار

۱. ناتوانی در دور انداختن وسایل

• افراد مبتلا نمی‌ توانند حتی اشیاء بی‌ارزش یا خراب را دور بیندازند.
  مثال: مراجعی بود که تمام جعبه‌های مقوایی وسایل خریداری‌ شده را نگه می داشت، با این تصور که ممکن است “یک روز” به آنها نیاز پیدا کند. از کارتن همه وسایل آشپزخانه گرفته تا جبه کفش و …

۲. انباشتگی بیش‌ از حد وسایل

• وسایل جمع‌ آوری‌ شده به‌ قدری زیاد می‌ شوند که فضای زندگی را اشغال کرده و عملکرد روزانه را مختل می‌ کنند.
  مثال: مراجعی داشتم که خانه اش پر از مجلات قدیمی، لباس‌های کهنه و وسایل شکسته بود، با اینکه خانه بزرگی نداشتند اما یک اتاق خانه و حمام و آشپزخانه پر از وسایل کهنه و شکسته و لباس قدیمی بود. در قدیم که خانه ها بزرگتر بود و اکثر زیر زمین و انباری بزرگی داشتند این اختلال کمتر به چشم می آمد.

۳. احساس اضطراب یا ناراحتی هنگام فکر کردن به دور ریختن وسایل

• اگر شخصی بخواهد وسایل را دور بیندازد، فرد مبتلا به‌ شدت دچار اضطراب می‌ شود.
  مثال: مراجعی بود که حتی هنگام فکر کردن به دور ریختن یک روزنامه قدیمی، دچار تپش قلب و استرس شدید می‌ شد.

۴. جمع‌ آوری وسایل غیرضروری یا بی‌ ارزش

• افراد مبتلا ممکن است وسایلی جمع‌آوری کنند که هیچ ارزشی ندارند، ازجمله زباله، بسته‌ بندی‌ های خالی یا وسایل خراب.
  مثال: نگهداری از قوطی‌های خالی نوشابه یا بسته‌ بندی‌ های چیپس به این دلیل که “ممکن است در آینده به درد بخورند.”

۵. اختلال در زندگی روزمره

• انباشته شدن وسایل می‌ تواند روابط خانوادگی، اجتماعی یا حتی شغلی فرد را مختل کند.
  مثال: فردی که به دلیل بی‌نظمی شدید و شلوغی خانه، از دعوت دوستان و خانواده به خانه‌اش خودداری می‌ کند. مراجعی بود که به خاطر همین مساله نمی توانستند خواستگاران را به خانه دعوت کنند.

۶. وابستگی عاطفی به اشیاء

• افراد مبتلا اغلب به اشیاء احساسات قوی‌ای دارند و نمی‌ توانند آنها را به‌ راحتی رها کنند.
  مثال: نگهداری از لباس کودکی که دیگر قابل‌ استفاده نیست، زیرا معتقدند که دور انداختن آن به معنای از دست دادن خاطرات است.

۷. احساس شرم یا انکار مشکل

• بسیاری از افراد مبتلا از وضعیت خانه یا رفتار خود شرم دارند، اما نمی‌ توانند مشکل را بپذیرند.
  مثال: فردی که به‌طور مداوم انباشتگی وسایل را توجیه می‌ کند و می‌ گوید: «من فقط آدم صرفه‌ جویی هستم.»

علل وسواس احتکار

وسواس احتکار می‌ تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود که شامل عوامل زیستی، روان‌ شناختی و محیطی است:

۱. عوامل ژنتیکی و زیستی وسواس احتکار

• تحقیقات نشان می‌ دهند که وسواس احتکار ممکن است در خانواده‌ها به‌ صورت ژنتیکی منتقل شود.
• اختلال در عملکرد مغز، به‌ویژه در مناطقی که با تصمیم‌گیری و پردازش اطلاعات مرتبط هستند، می‌ تواند در بروز این اختلال نقش داشته باشد.

۲. عوامل روان‌ شناختی

• ترس از از دست دادن: افراد مبتلا اغلب فکر می‌ کنند اگر چیزی را نگه ندارند، ممکن است فرصت مهمی را از دست بدهند.
• وابستگی عاطفی: برخی افراد به اشیاء وابستگی عاطفی پیدا می‌ کنند و آنها را به‌عنوان بخشی از هویت یا خاطرات خود می‌ بینند.
• اضطراب و استرس: وسواس احتکار می‌ تواند به‌عنوان راهی برای مدیریت اضطراب یا استرس عمل کند.

۳. تجارب آسیب‌زا

• تجربه رویدادهای دردناک یا از دست دادن عزیزان می‌ تواند باعث ایجاد وسواس احتکار شود.
  مثال: فردی که پس از مرگ یکی از اعضای خانواده‌اش، همه وسایل او را نگه می‌ دارد و قادر به دور ریختن آنها نیست.

۴. کمال‌ گرایی

• برخی افراد کمال‌ گرا نمی‌ توانند تصمیم بگیرند که چه چیزی را نگه دارند و چه چیزی را دور بریزند، بنابراین همه چیز را نگه می‌ دارند.

۵. عوامل محیطی و فرهنگی

• افرادی که در محیط‌های پرتنش یا فقیر بزرگ شده‌اند، ممکن است بیش‌ از حد به نگهداری اشیاء اهمیت دهند، زیرا از تجربه کمبود در گذشته می‌ ترسند.

روش‌های درمان وسواس احتکار

وسواس احتکار یک اختلال پیچیده است، اما قابل درمان است. درمان معمولاً شامل ترکیبی از روش‌های روان‌  درمانی، دارو درمانی و حمایت اجتماعی است:

۱. روان‌ درمانی وسواس احتکار

• درمان شناختی-رفتاری (CBT)
  مؤثر ترین روش درمان وسواس احتکار است. در این روش، فرد یاد می‌ گیرد که باورهای غیر منطقی خود درباره نگهداری اشیاء را شناسایی و اصلاح کند.
  درمانگر به فرد کمک می‌ کند تا بفهمد که دور ریختن یک وسیله به معنای از دست دادن خاطره یا ارزش آن نیست.

• تکنیک مواجهه و جلوگیری از پاسخ (ERP)
  در این روش، فرد به‌ تدریج با فرآیند دور ریختن وسایل مواجه می‌ شود و یاد می‌ گیرد که اضطراب ناشی از این کار را مدیریت کند.

۲. دارو درمانی

• در برخی موارد، داروهای ضد افسردگی یا ضد اضطراب (مانند مهارکننده‌های بازجذب سروتونین یا SSRIs) می‌ توانند به کاهش علائم کمک کنند.

۳. مدیریت محیط

• با کمک درمانگر یا اعضای خانواده، فرد می‌ تواند به‌تدریج محیط زندگی خود را سازمان‌ دهی کند و وسایل غیر ضروری را دور بریزد.

۴. گروه‌های حمایتی

• شرکت در گروه‌های حمایتی می‌ تواند به فرد کمک کند تا تجربه‌های خود را به اشتراک بگذارد و از دیگران راهنمایی بگیرد.

۵. آموزش و آگاهی‌ رسانی

• آموزش درباره ماهیت وسواس احتکار می‌ تواند به فرد کمک کند تا مشکل خود را بهتر درک کند و راه‌های مقابله با آن را یاد بگیرد.

خلاصه و نتیجه گیری وسواس احتکار

وسواس احتکار یک اختلال جدی است که می‌ تواند زندگی فرد را مختل کند، اما با درمان مناسب و حمایت کافی، قابل مدیریت است. اگر شما یا فردی که می‌ شناسید با این مشکل دست‌ و پنجه نرم می‌ کنید، هرچه زودتر به یک متخصص روانشناسی یا روانپزشکی مراجعه کنید. درمان زودهنگام می‌ تواند به بهبود سریع‌تر و بازگشت به زندگی عادی کمک کند.

۱. آیا وسواس احتکار همان صرفه‌ جویی است؟

خیر. صرفه‌ جویی به معنای نگهداری از وسایل مفید یا ارزشمند برای استفاده‌های آینده است، اما وسواس احتکار شامل نگهداری وسایل غیر ضروری، بی‌ ارزش یا حتی آسیب‌زا است که باعث اختلال در زندگی فرد می‌ شود.

۲. آیا وسواس احتکار فقط در افراد مسن رخ می‌ دهد؟

خیر. وسواس احتکار می‌ تواند در هر سنی رخ دهد، اما معمولاً علائم آن در نوجوانی یا اوایل بزرگسالی شروع می‌ شود و با گذشت زمان شدیدتر می‌ شود.

۳. آیا وسواس احتکار قابل درمان است؟

بله، وسواس احتکار قابل درمان است. درمان شناختی-رفتاری (CBT) و در برخی موارد دارو درمانی می‌ توانند به کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی فرد کمک کنند.

۴. آیا دور ریختن وسایل می‌ تواند مشکل را حل کند؟

تنها دور ریختن وسایل بدون درمان ریشه‌ای مشکل، معمولاً مؤثر نیست. فرد ممکن است دوباره وسایل جدیدی جمع‌ آوری کند. درمان باید شامل تغییر باورها و رفتارهای مرتبط با احتکار باشد.

۵. چگونه می‌ توان به فردی با وسواس احتکار کمک کرد؟

• به او اطمینان دهید که مشکلش قابل درمان است.
• از قضاوت یا انتقاد خودداری کنید.
• او را تشویق به مراجعه به روانشناس کنید.
• در فرآیند سازمان‌ دهی و دور ریختن وسایل، صبور و حمایتگر باشید.

قدم اول برای درمان وسواس، شناخت بهتر آن است. تست وسواس اختصاصی دکتر بهشتیان (رایگان) به شما کمک می کند متوجه شوید که آیا به وسواس مبتلا هستید و شدت آن چقدر است؟ همین حالا اپلیکیشن را نصب و تست را تکمیل کنید!