به تغییر خلق و خو، احساسات، رفتار و سلامت فیزیکی که بین دوران تخمک‌گذاری و شروع قاعدگی رخ می‌دهد، سندرم پیش از قاعدگی (PMS) می‌گویند. معمولاً این وضعیت تا چند روز بعد از شروع قاعدگی ادامه دارد و می‌تواند روی زندگی تأثیر منفی داشته باشد.
سندرم پیش از قاعدگی یکی از دغدغه‌ها و مشکلات بسیار شایع است. تقریباً ۴۸ درصد از بانوان در سن باروری دچار PMS می‌شوند و علائم در ۲۰ درصد از خانم‌ها چنان شدید است که روتین روزمرۀ آن‌ها را مختل می‌کند.
برخلاف باور عموم، PMS یک وضعیت جدی است که می‌تواند زندگی روزمره را مختل کند و وضعیت جسمی و روحی را به هم بریزد.
در ادامه این مطلب از دپارتمان زنان و مادران کلینیک سلامتی به علائم PMS و چند نکته برای تسکین علائم اشاره می‌کنیم.
علائم سندرم پیش از قاعدگی
در اغلب موارد، علائم PMS خفیف یا متوسط است و روی زندگی روزانه تأثیر جدی ندارد اما علائم می‌تواند آنقدر شدید باشد که روی فعالیت‌های روزانه و سلامت عمومی تأثیر بگذارد.
علائم PMS قبل از دورۀ قاعدگی به سراغ شما می‌آید. ممکن است فقط چند مورد یا تعدادی از علائم زیر را تجربه کنید اما معمولاً دست کم چند علامت مختلف در PMS ظاهر می‌شود.
علائم عاطفی و رفتاری سندرم پیش از قاعدگی
از جمله تغییرات روحی، عاطفی و رفتاری که در اثر PMS رخ می‌دهد، عبارت است از:
- اضطراب، پریشانی یا بی‌قراری
- خشم و کج‌خلقی غیر عادی
- تغییر اشتها شامل افزایش میل به غذا (مخصوصاً شیرینی)
- تغییر الگوی خواب، شامل خستگی و بی‌خوابی
- افسردگی یا بی‌حالی که شامل گریه‌های ناگهانی و غیر قابل کنترل می‌شود
- تغییر سریع خلق و خو و فوران احساسات
- کاهش میل جنسی
- مشکل تمرکز یا به خاطر آوردن اطلاعات
علائم فیزیکی PMS
سندرم پیش از قاعدگی با چند علامت فیزیکی همراه است. از جمله:
- نفخ
- دل درد
- بزرگ و ملتهب شدن پستان‌ها
- آکنه
- یبوست
- اسهال
- سردرد
- کمردرد و کوفتگی
- حساسیت به نور یا صدا
- دست و پا چلفتی شدن به صورت غیر عادی
علائم PMS از کِی شروع می‌شود؟
به طور میانگین، چرخۀ قاعدگی ۲۸ روز طول می‌کشد. اگر مدت زمان چرخۀ قاعدگی شما ۲۸ روز باشد:
- تخمک‌گذاری از روز ۱۴ یا اواسط چرخه شروع می‌شود.
- علائم PMS بعد از تخمک‌گذاری (یا معمولاً یک هفته قبل از قاعدگی) شروع می‌شود و تا ۵ روز بعد از شروع قاعدگی یا بیشتر ادامه دارد.
- قاعدگی از روز ۲۸ شروع می‌شود.
علت PMS چیست؟
هنوز علت قطعی PMS یا علت شدید بودن آن در بعضی از خانم‌ها طبق تحقیقات علمی ثابت نشده است. با این حال، محققان چند نظریۀ مختلف در این زمینه ارائه می‌دهند.
تغییرات بالینی در هورمون‌ها در سندرم پیش از قاعدگی
اکثر کارشناسان معتقدند PMS در واکنش به تغییر سطح هورمون‌های استروژن و پروژسترون رخ می‌دهد.
این هورمورن‌ها به صورت طبیعی در دوران قاعدگی نوسان پیدا می‌کنند. در فاز لوتئال، که بعد از تخمک‌گذاری رخ می‌دهد، سطح هورمون‌ها به حداکثر می‌رسد و سپس به سرعت کاهش پیدا می‌کند که منجر به اضطراب، کج‌خلقی و سایر تغییرات روحی می‌شود.
تغییرات شیمیایی در مغز در سندرم قاعدگی
سروتونین و نوراپی‌نفرین دو انتقال‌دهندۀ عصبی هستند که چند وظیفۀ مهم در بدن برعهده دارند. از جمله این وظایف می‌توان به تنظیم خلق و خو، رفتار و احساسات اشاره کرد.
این پیام رسان‌های شیمیایی در علائم PMS نقش دارند.
برای مثال، کاهش استروژن منجر به ترشح نوراپی‌نفرین می‌شود که کاهش تولید دوپامین، استیل‌کولین و سروتونین را به دنبال دارد. این تغییرات به اختلال خواب و افسردگی یا بی‌حالی می‌انجامد.
وجود بیماری‌های روانی
برخی از بیماری های روانی، مثل افسردگی یا اضطراب، احتمال PMS یا اختلال دیسفوریا پیش از قاعدگی (PMDD) را بالا می‌برند که شدیدتر از PMS است.
سابقۀ خانوادگی PMS، اختلال دوقطبی یا افسردگی (شامل افسردگی بعد از زایمان) هم خطر بروز علائم PMS را بیشتر می‌کند.
همچنین شاید چند روز قبل از شروع قاعدگی، علائم بیماری روحی زمینه‌ای (مثل اختلال دوقطبی یا افسردگی) تشدید شود.
کارشناسان هنوز درمورد ارتباط بین علائم بیماری روحی و تغییرات خلقی مربوط به قاعدگی به نتیجۀ قطعی نرسیدند اما بسیاری از آن‌ها معتقدند این وضعیت با تغییرات شیمیایی مغز در ارتباط است که قبلاً درمورد آن توضیح دادیم.
عوامل مربوط به سبک زندگی
بعضی از عادت‌ها روی شدت علائم PMS تأثیر می‌گذارند. از جمله عوامل احتمالی مربوط به سبک زندگی که می‌تواند علائم PMS را بدتر کند، عبارت است از:
- سیگار
- مصرف غذاهای چرب، شیرین و شور
- عدم تحرک
- کم‌خوابی
تحقیق سال ۲۰۱۸ نشان می‌دهد بین مصرف الکل و شدت علائم PMS ارتباط وجود دارد. کسانی که مرتب الکل می‌نوشند، بیشتر در معرض علائم PMS قرار می‌گیرند.
تشخیص PMDD
تغییرات خلقی در PMDD شدیدتر است و به شدت روی زندگی روزمره تأثیر می‌گذارد. این وضعیت در آخرین نسخه از «دفترچه تشخیصی و آماری اختلالات روحی» (DSM-5) به عنوان بیماری روحی شناخته می‌شود.
برآوردها نشان می‌دهد ۳ الی ۸ درصد از زنان PMDD را تجربه می‌کنند. با این حال، احتمالاً تعداد کسانی که با این وضعیت دست و پنجه نرم می‌کنند بسیار بیشتر است.
اکثر افراد هرگز به دنبال درمان علائم نمی‌روند و اگر بروند، توسط پزشک متخصص نادیده گرفته می‌شوند و حمایت لازم را دریافت نمی‌کنند.
علائم PMDD، درست مانند PMS، به دلیل نوسان هورمون‌های استروژن، پروژسترون و سروتونین رخ می‌دهد.
از جمله علائم PMDD می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- افسردگی، اندوه شدید و طلسم گریه
- فکر به خودکشی
- حملۀ پانیک
- اضطراب، خشم یا کج‌خلقی
- تغییر ناگهانی خلق و خو
- از دست دادن میل و انگیزه برای انجام فعالیت‌های روزانه
- بی‌خوابی
- اختلال در تمرکز یا تفکر
- پرخوری
- دل درد شدید
- نفخ
فکر به خودکشی در سندرم پیش از قاعدگی
صحبت درمورد احساس یا میل شدید به مرگ، مردن یا خودکشی کار سختی است اما حتی اگر احساس می‌کنید نمی‌توانید با دوست و اعضای خانواده درد دل کنید، باید بدانید که شما تنها نیستید.
در این شرایط، با شماره تلفن‌های فوریتی بحران تماس بگیرید و به صورت رایگان مشاوره دریافت کنید. مشاوران مجرب به شما کمک می‌کنند تا درمورد احساسات و روش‌های مقابله با بحران صحبت کنید.
در صورت تجربۀ علائم PMDD، پزشک پیشنهاد می‌کند با روانشناس یا روانپزشک همکاری کنید. به ویژه اگر همزمان دچار علائم مربوط به بیماری‌های روحی (مثل افسردگی، تروما یا اضطراب) باشید، ضرورت مراجعه به روانشناس پررنگ می‌شود.
روش‌های زیر به مقابله با علائم PMDD کمک می‌کنند:
- ورزش روزانه
- کاهش کافئین
- امتحان کردن روش‌های جدید برای مقابله با استرس
- قرص دروسپیرنون و اتینیل استرادیول تنها قرص ضد بارداری است که مصرف آن برای کاهش علائم PMDD توسط سازمان غذا و دارو تأیید شده است
- داروی ضد افسردگی یا ضد اضطراب شامل مهارکنندۀ انتخابی بازجذب سروتونین یا مهارکنندۀ بازجذب سروتونین-نوراپی‌نفرین
در چه شرایطی به پزشک مراجعه کنیم؟
اکثر کسانی که قاعدگی را تجربه می‌کنند، دست کم دچار چند علامت PMS می‌شوند اما این علامت‌ها لزوماً هر ماه ظاهر نمی‌شود یا روی زندگی روزمره تأثیر ندارد.
اگر علائم PMS آنقدر شدید شود که هر ماه زندگی روزمرۀ شما را مختل کند، بهتر است به پزشک یا متخصص مراجعه کنید.
متخصص می‌تواند PMS یا PMDD را تشخیص دهد و در انتخاب بهترین روش درمان به شما کمک کند. از جمله این روش‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- قرص ضد بارداری برای تنظیم هورمون‌ها
- مکمل‌ها شامل کلسیم، منیزیم یا ویتامین ب۶
- مفنامیک اسید
روش‌های زیر به تشخیص دقیق وضعیت کمک می‌کنند:
- پزشک درمورد سابقۀ شخصی و خانوادگی PMS، PMDD و سایر بیماری‌های روحی سوال می‌پرسد
- درمورد سابقۀ سایر بیماری‌ها در بین اعضای خانواده سوال می‌پرسد (شامل کم‌کاری تیروئید یا اندومتریوز)
- پزشک، بسته به علائم بیمار، معاینۀ لگن را پیشنهاد می‌کند تا احتمال بیماری‌های زنانگی رد شود
- پزشک پیشنهاد می‌دهد به مدت ۲ الی ۳ ماه تاریخ قاعدگی و علائم مربوط به آن را یادداشت کنید
اگر علائم در فاز لوتئال شروع و ظرف مدت کوتاه بعد از شروع قاعدگی برطرف شود، متخصص PMS را تشخیص می‌دهد.
از طرف دیگر، اگر علائم در طول ماه ادامه پیدا کند یا بدون ترتیب خاص کم و زیاد شود، به احتمال زیاد علائم مربوط به سایر بیماری‌های روحی است.
علائم بیماری‌های زیر شبیه به سندرم پیش از قاعدگی است:
- کم‌خونی
- اندومتریوز
- اختلال تیروئید
- سندرم رودۀ تحریک‌پذیر
- سندرم خستگی مزمن
تسکین علائم سندرم پیش از قاعدگی
PMS درمان ندارد اما شما می‌توانید با رعایت نکات زیر علائم آن را تسکین دهید.
برای تسکین علائم خفیف یا متوسط، روش‌های زیر را امتحان کنید:
- برای تسکین نفخ و دل درد مایعات بنوشید که شامل دمنوش (مثل برگ تمشک یا بابونه) می‌شود.
- رژیم غذایی متعادل شامل میوه، سبزیجات و غلات کامل.
- مصرف شکر، نمک، کافئین و الکل را به حداقل برسانید (مخصوصاً اگر به این مواد حساسیت دارید، بیشتر به این نکته توجه کنید).
- با مشورت متخصص، از مکمل مثل فولیک اسید، ویتامین ب۶، کلسیم و منیزیم استفاده کنید که باعث کاهش دل درد و علائم روحی می‌شود.
- جذب ویتامین دی از آفتاب، غذا یا مکمل.
- برای رفع خستگی هر شب ۷ الی ۹ ساعت بخوابید.
- در صورت امکان، سعی کنید هر روز حداقل نیم ساعت فعالیت بدنی داشته باشید. ورزش هم به تسکین نفخ و دل درد کمک می‌کند و هم باعث بهتر شدن علائم افسردگی و اضطراب می‌شود.
- هر روز زمانی را به خودمراقبتی اختصاص دهید که شامل ورزش، استراحت، تفریح یا معاشرت می‌شود.
بعضی از داروها به نسخۀ پزشک احتیاج ندارند و به کاهش علائم PMS کمک می‌کنند. از جمله:
- مسکن مثل ایبوپروفن، آسپرین یا استامینوفن برای بدن درد، سردرد یا دل درد.
- دیورتیک یا داروهای ادرارآور برای تسکین نفخ و التهاب پستان‌ها.
- کیسۀ آب گرم برای تسکین دل درد.
اگر علائم روحی آنقدر شدید است که زندگی روزمرۀ شما را مختل می‌کند، درمان شناختی-رفتاری یا سایر رویکردهای روانشناسی به شما کمک می‌کند تا با افکار و احساسات آزاردهنده مقابله کنید.
کلام آخر از کلینیک سلامتی
اگر علائم PMS آنقدر شدید است که هر ماه روی کیفیت زندگی شما تأثیر می‌گذارد و روش‌های خانگی و داروهای متداول جواب نمی‌دهد، حتماً به متخصص مراجعه کنید.
لازم است برای تسکین علائم شدید سندرم پیش از قاعدگی سراغ روش‌های جدی‌تر و عمیق‌تر بروید اما در اغلب موارد، روش‌های درمان جواب می‌دهند. پزشک یا متخصص می‌تواند در زمینۀ انتخاب برنامۀ درمان موثر به شما کمک کند.
