حبس تعزیری چیست؟
بر اساس ماده ۱۴ قانون مجازات اسلامی، چهار قسم مجازات اصلی شامل حد، قصاص، دیه و تعزیر وجود دارند و هر کدام از آن‌ها دارای انواع مختلفی هستند. در این مطلب از دپارتمان مشاوره حقوقی مجله دکتر بهشتیان، قصد داریم شما را با یکی از انواع مجازات‌های تعزیری به نام حبس تعزیری آشنا کنیم و اطلاعات جامعی درباره این نوع حبس، موارد مختلف آن و سایر نکات لازم به شما ارائه دهیم.
تعزیر در لغت
تعزیر در لغت معانی متعددی دارد. اما یکی از مهم‌ترین معانی آن، «منع و رد» است. در این معنی، تعزیر شامل هر نوع عقوبتی می‌شود که به وسیله آن بتوان مجرم را از انجام دوباره گناه منع کرد.
حبس تعزیری چیست؟
ماده ۱۸ قانون مجازات اسلامی اعلام می‌کند «تعزیر مجازاتی است که مشمول عنوان حد، قصاص یا دیه نیست و به موجب قانون در موارد ارتکاب محرمات شرعی یا نقض مقررات حکومتی تعیین و اعمال می‌گردد. نوع، مقدار، کیفیت اجراء و مقررات مربوط به تخفیف، تعلیق، سقوط و سایر احکام تعزیر به موجب قانون تعیین می‌شود. دادگاه در صدور حکم تعزیری، با رعایت مقررات قانونی، موارد زیر را مورد توجه قرار می‌دهد:
- انگیزه مرتکب و وضعیت ذهنی و روانی وی حین ارتکاب جرم
- شیوه ارتکاب جرم، گستره نقض وظیفه و نتایج زیانبار آن
- اقدامات مرتکب پس از ارتکاب جرم
- سوابق و وضعیت فردی، خانوادگی و اجتماعی مرتکب و تاثیر تعزیر بر وی»
تبصره الحاقی به موجب قانون کاهش مجازات حبس تعزیری
در تاریخ ۱۳۹۹/۲/۲۳ یک تبصره به ماده ۱۸ قانون مجازات اسلامی الحاق شد به این شرح: «چنانچه دادگاه در حکم صادره، مجازات حبس را بیش از حداقل مجازات مقرر در قانون تعیین کند، باید مبتنی بر بندهای مقرر در این ماده و یا سایر جهات قانونی، علت صدور حکم به بیش از حداقل مجازات مقرر قانونی را ذکر کند. عدم رعایت مفاد این تبصره موجب مجازات انتظامی درجه چهار می‌باشد.»
مصادیق و موارد حبس تعزیری
اکنون می‌دانیم که حبس تعزیری چیست. اما باید بدانید که این نوع مجازات دارای مصادیق فراوانی است. از جمله این مصادیق می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- حبس در جرایم علیه اموال: مثل کلاهبرداری، خیانت در اموال، تخریب اموال، صدور چک بلامحل و تحرق اموال
- حبس در جرایم علیه اشخاص: مثل اهانت و توهین، قذف (نسبت دادن زنا یا لواط به شخص دیگر)، نشر اکاذیب و انتشار عکس اشخاص بدون رضایت
- حبس در جرایم علیه امنیت: مثل جاسوسی، تخریب اموال عمومی و تخریب اموال اشخاص
انواع حبس تعزیری (درجات هشتگانه حبس تعزیری)
در ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی، مطابق با نوع و شدت جرمی که مجرم مرتکب شده است، از ۸ نوع حبس تعزیری نام برده شده است. در واقع باید گفت که به جز حبس ابد، هر نوع حبسی، حبس تعزیری محسوب می‌شود. هشت درجه حساب تعزیری به ترتیب عبارتند از:
- حبس بیش از ۲۵ سال
- حبس بیش از ۱۵ تا ۲۵ سال
- حبس بیش از ۱۰ تا ۱۵ سال
- حبس بیش از ۵ تا ۱۰ سال
- حبس بیش از ۲ تا ۵ سال
- حبس بیش از ۶ ماه تا ۲ سال
- حبس از ۹۱ روز تا ۶ ماه
- حبس تا ۳ ماه
شرایط تبدیل حبس تعزیری به حبس تعلیقی
در رابطه با حبس تعزیری لازم است بدانید که فقط در نوع درجه سه تا هشت این نوع مجازت امکان تعلیق حبس وجود دارد. به این صورت که دادگاه می‌تواند در صورت وجود شرایط مقرر برای تعویق صدور حکم، اجرای تمام یا قسمتی از مجازات را از ۱ تا ۵ سال معلق کند. دادستان یا قاضی اجرای احکام کیفری نیز پس از اجرای یک سوم مجازات می‌تواند از دادگاه صادرکننده حکم قطعی، تقاضای تعلیق نماید. همچنین محکوم می‌تواند پس از تحمل یک سوم مجازات، در صورت داشتن شرایط قانونی، از دادستان یا قاضی اجرای احکام کیفری تقاضای تعلیق نماید.
حبس‌های تعزیری غیرقابل تعلیق
نکته مهمی که باید به آن اشاره کنیم این است که مجازات‌های تعزیری درجه سه تا هشت در پاره ای از جرائم قابل تعلیق نیست و اجرا خواهد شد. این جرائم عبارتند از
- جرائم علیه امنیت داخلی و خارجی کشور، خرابکاری در تأسیسات آب، برق، گاز، نفت و مخابرات
- جرائم سازمان‌یافته، سرقت مسلحانه یا مقرون به آزار، آدم‌ربایی و اسیدپاشی
- قدرت‌نمایی و ایجاد مزاحمت با چاقو یا هر نوع اسلحه دیگر، جرائم علیه عفت عمومی، تشکیل یا اداره مراکز فساد و فحشا
- قاچاق عمده مواد مخدر یا روانگردان، مشروبات الکلی و سلاح و مهمات و قاچاق انسان
- تعزیر بدل از قصاص نفس، معاونت در قتل عمدی و محاربه و افساد فی الارض
- جرائم اقتصادی، با موضوع جرم بیش از صد میلیون ریال
بخشش حبس تعزیری
همان‌طور که در بالا به آن اشاره کردیم حبس‌های تعزیری درجه سه تا هشت با وجود شرایطی قابل تعلیق هستند. اما آیا پس از تعلیق، امکان لغو و بخشش حبس‌های تعزیری وجود دارد؟ شما می‌دانید حبس تعزیری چگونه بخشیده می‌شود؟ در پاسخ به این سؤالات باید گفت که اگر محکوم در زمان حبس تعلیقی مرتکب جرم دیگری نشود، حبس او لغو می‌گردد و مورد بخشش قرار می‌گیرد. اما اگر جرم دیگری در زمان حبس تعلیقی، از او سر بزند، برای هر دو جرم مجازات خواهد شد و حبس تعلیقی او به حبس تعزیری تبدیل و اجرا می‌شود.
خرید حبس تعزیری
در پاسخ به این سؤال که آیا حبس تعزیری قابل خرید است؟ باید گفت که در قانون مجازات اسلامی چیزی تحت عنوان خرید حبس تعزیری نیامده است. اما در صورت وجود شرایطی، مجازات‌های جایگزین برای حبس تعزیری در نظر گرفته شده است.
مجازات‌های جایگزین حبس تعزیری طبق ماده ۶۴ قانون مجازات اسلامی، عبارتند از:
«دوره مراقبت، خدمات عمومی رایگان، جزای نقدی، جزای نقدی روزانه و محرومیت از حقوق اجتماعی» بنابراین به لحاظ قانونی این امکان وجود دارد که از جزای نقدی به عنوان مجازات جایگزین حبس تعزیری استفاده کرد.
شرایط عمومی استفاده از جایگزین نقدی به جای حبس تعزیری
در بالا توضیح دادیم که امکان جایگزین نقدی برای حبس تعزیری وجود دارد. اما باید گفت که برای تحقق این راه حل، وجود شرایطی الزامی است. این شرایط عبارتند از:
- گذشت شاکی: بدون رضایت و گذشت شاکی یا مدعی خصوصی، به هیچ وجه امکان جایگزین مجازات نقدی برای حبس تعزیری وجود ندارد. بنابراین در قدم اول باید نسبت به جلب رضایت او اقدام گردد.
- وجود جهات تخفیف: این امکان فراهم است که قاضی با در نظر گرفتن جهات تخفیف، از جایگزین مجازات نقدی برای حبس تعزیری استفاده نماید. در ماده ۳۸ قانون مجازات اسلامی، جهات تخفیف عبارتند از:
- همکاری مؤثر متهم در شناسایی شرکا یا معاونان، تحصیل ادله یا کشف اموال و اشیاء حاصله از جرم یا به کار رفته برای ارتکاب آن.
- اوضاع و احوال خاص مؤثر در ارتکاب جرم، از قبیل رفتار یا گفتار تحریک‌آمیز بزهدیده یا وجود انگیزه شرافتمندانه در ارتکاب جرم.
- اعلام متهم قبل از تعقیب یا اقرار مؤثر وی در حین تحقیق و رسیدگی.
- ندامت، حسن سابقه و یا وضع خاص متهم از قبیل کهولت یا بیماری.
- کوشش متهم به منظور تخفیف آثار جرم یا اقدام وی برای جبران زیان ناشی از آن.
- خفیف بودن زیان وارده به بزهدیده یا نتایج زیانبار جرم.
- مداخله ضعیف شریک یا معاون در وقوع جرم.
شرایط اختصاصی استفاده از جایگزین نقدی به جای حبس تعزیری
شرایط اختصاصی برای جایگزنی جزای نقدی به جای حبس تعزیری شامل موارد زیر است:
- در جرایم عمدی که مجازات آن‌ها حداکثر ۳ ماه حبس تعزیری است، جایگزین جزای نقدی دارای شرایط خاصی نمی‌باشد.
- در جرایم عمدی که حداکثر مجازات آن ها ۹۱ روز تا ۶ ماه حبس است، می‌توان از مجازات‌های جایگزین زندان مانند جزای نقدی استفاده نمود. مگر اینکه مجرم در سابقه خود جرم عمدی دیگری را مرتکب شده باشد. همچنین فرد مجرم دارای سابقه محکومیت کیفری زیر باشد و از اجرای مجازات‌های قبلی وی ۵ سال نگذشته باشد:
- در صورتی که فرد مجرم دارای سابقه محکومیت قطعی به زندان تا ۶ ماه یا محکوم به پرداخت جزای نقدی بیش از یک میلیون تومان یا شلاق تعزیری شده باشد.
- در صورتی که فرد مجرم دارای سابقه محکومیت قطعی به زندان بیش از ۶ ماه یا محکوم به مجازات حدی یا قصاص و یا پرداخت نمودن بیشتر از یک پنجم دیه شده باشد.
- در جرایم عمدی که حداکثر مجازات جرم صورت گرفته، بیشتر از ۶ ماه تا یک سال حبس تعزیری است، تنها زمانی می‌توان مجازات حبس را با جزای نقدی جایگزین کرد که شرایط گفته شده در مورد قبل وجود نداشته باشد.
- در جرایم غیر‌عمدی، تبدیل حبس تعزیری به مجازات‌های جایگزین در نظر گرفته شده در قانون مجازات اسلامی مانند جزای نقدی، اجباری می‌باشد، مگر در شرایطی که مجازات قانونی جرم، بیش از ۲ سال زندان تعیین شده باشد. در این مواقع قاضی می‌تواند حکم به جزای نقدی یا مجازات‌های جایگزین دیگر را به جای مجازات حبس صادر نماید.
وثیقه برای حبس تعزیری
آیا می‌توان از وثیقه برای حبس تعزیری استفاده کرد. اما این امکان وجود دارد که بازپرس یا مقام قضایی در مورد افرادی که به ارتکاب جرایم درجه یک متهم هستند، اخذ وثیقه را صادر کند. این وثیقه می‌تواند شامل مال منقول و غیرمنقول، ضمانت‌نامه بانکی و وجه نقد باشد. میزان وثیقه متناسب با خسارت وارده به شاکی و مدعی خصوصی و نوع جرم و شدت آن تعیین می‌شود.
جمع بندی
در این مطلب از دپارتمان مشاوره حقوقی دکتر بهشتیان شما را با حبس تعزیری، انواع درجات و مصادیق آن آشنا کردیم. در ضمن توضیح دادیم که چگونه می‌توان حبس تعزیری را به حبس تعلیقی تبدیل و در نهایت لغو کرد همچنین راه‌های جایگزین جزای نقدی به جای حبس تعزیری را شرح دادیم. شما می‌توانید نظرات، سؤالات و تجربیات خود را درباره این موضوع با ما به اشتراک بگذارید.
سؤالات متداول
- حبس تعزیری چگونه بخشیده می‌شود؟
ابتدا باید حبس تعزیری به حبس تعلیقی تبدیل شود و امکان تعلیق نیز فقط در مورد حبس‌های تعزیری درجه سه تا هشت با وجود شرایطی، فراهم است. پس از تعلیق حبس، اگر محکوم در زمان تعیین شده مرتکب جرم دیگری نشود، حبس او لغو می‌گردد و مورد بخشش قرار می‌گیرد.
- آیا حبس تعزیری قابل خرید است؟
اصطلاح خرید حبس تعزیری درست نمی‌باشد. در واقع امکان جایگزین مجازات‌های نقدی برای حبس تعزیری فراهم است.
- کدام حبس‌های تعزیری می‌توانند به حبس تعلیقی تبدیل شوند؟
فقط حبس‌های تعزیری درجه سه تا هشت، آن هم با وجود شرایطی قابل تعلیق هستند.
- برای کدام جرایم، جایگزین جزای نقدی دارای شرایط خاصی نمی‌باشد؟
در جرایم عمدی که مجازات آن ها حداکثر ۳ ماه حبس تعزیری می‌باشد، جایگزین جزای نقدی دارای شرایط خاصی نمی‌باشد.
سلام جناب آقای دکتر محمد بهشتیان انشا… ک سلامت و تندرست باشید .
سوالی از محضر مبارک تون داشتم اونم اینکه اگه ی شخص ثالثی دچار کلاه برداری اینترنتی بشه از کارت عابر بانک مفقود شده اش و ب مبلغ ۴میلیون ۳۰۰هزار تومان و بعد حکم ک قاضی پرونده صادر نموده ۲سال حبس تعزیری و رضایت شاکی و مبلغ ۵میلیون بحساب دادگستری باشد بنده چگونه میتوانم ۲سال حبس تعزیریم را ب حبس تعلیقی درآورم
در خصوص این موضوع با توجه به جرم تعزیری که از نوع درجه شش هست اولا فقدان سابقه کیفری موثر و همچنین رضایت شاکی از مواردی است که می توان تعلیق اجرای مجازات را اعمال نمود