همه چیز درباره داروهای ضد افسردگی

داروهای ضد افسردگی داروهایی هستند که به تسکین علائم افسردگی، اختلال اضطراب اجتماعی، اختلالات اضطرابی و سایر انواع افسردگی کمک می کنند. این داروها‌ می‌کوشند عدم تعادل شیمیایی انتقال دهنده‌های عصبی در مغز را که مسئول تغییر خلق و خو و رفتار هستند، اصلاح کنند. در ادامه این مطلب از دپارتمان سلامت روان مجله سلامت دکتر بهشتیان با انواع داروهای ضدافسردگی و ویژگی های هر کدام آشنا می شویم.

داروهای ضد افسردگی برای اولین بار در دهه ۱۹۵۰ تولید شدند و در ۲۰ سال گذشته استفاده از آن­ها به تدریج افزایش یافته است.

براساس آمار «مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها» در ایالات متحده، درصد افراد ۱۲ سال به بالا که از داروهای افسردگی مصرف‌ می‌کنند از ۷.۷%  سال‌های ۱۹۹۹-۲۰۰۲ به ۱۲.۷% در سال ۲۰۱۱-۲۰۱۴ افزایش یافته است. مصرف داروهای افسردگی در زنان تقریباً دو برابر بیشتر از مردان است.

انواع داروهای ضد افسردگی

داروهای ضد افسردگی به پنج نوع اصلی تقسیم‌ می‌شوند. که در ادامه سعی می کنم با مهمترین داروهایی هر دسته ، موارد استفاده و عوارض جانبی آن توضیح داهم.

SNRI‌ها و SSRI‌ها                                                

مهارکننده‌های انتخابی بازگشت مجدد سروتونین (SSRIها) متداول­ترین داروهای ضد افسردگی هستند. این داروها در درمان افسردگی مؤثر هستند و نسبت به سایر داروهای افسردگی عوارض جانبی کمتری دارند. SSRIها بازگرداندن یا جذب سروتونین در مغز را مسدود‌ می‌کنند؛ به همین دلیل، پیام‌های دریافت شده و پیام رسانی به سلولهای مغزی آسان­تر شده و خلق فرد بهتر می شود.

نمونه­ای از معروف ترین این داروها عبارتند از : نمونه‌های آن عبارتند از: سیتالوپرام (سلکسا)، اسیتالوپرام (لکساپرو)، فلوکستین (پروزاک، سارافم)، فلووکسامین (لوووکس)، پاروکستین (پاکسیل) و سرترالین (زولوفت).

SNRI‌ها سطح سروتونین و نوراپی­نفرین را افزایش‌ می‌دهند؛ این دو انتقال دهنده عصبی در مغز نقش مهمی در تثبیت خلق و خو دارند. نمونه‌هایی از SNRIها عبارتند عبارتند از دولکستین (سیمبالتا)، ونلافاکسین (افکسور)، و دسونلافاکسین (پریستیک).

اثرات جانبی  SSRIها و SNRI عبارتند از:

• حالت تهوع
• جوش و خارش
• خشکی دهان
• یبوست یا اسهال
• کاهش وزن
• تعریق
• لرزش
• اختلال عملکرد جنسی
• بیخوابی
• سردرد
• سرگیجه
• اضطراب و تنش
• افکار غیرطبیعی

برخی پژوهش‌ها نشان‌ می‌دهند افرادی که از SSRI و SNRI استفاده‌ می‌کنند، و به خصوص افراد زیر ۱۸ سال، ممکن است (به ویژه دفعه اول) افکار خودکشی را تجربه‌ می‌کنند.

داروهای ضد افسردگی‌ سه حلقه­ای (TCAها)

دلیل نامگذاری داروهای ضد افسردگی سه حلقه­ای (TCAها) این است که در ساختار شیمیایی این داروها سه حلقه وجود دارد. از این داروها برای درمان افسردگی و برخی از انواع اضطراب‌ها استفاده‌ می‌شود، و البته این داروها به کنترل درد مزمن هم کمک‌ می‌کنند.

عوارض جانبی داروهای افسردگی سه حلقه ای:

• تشنج
• بیخوابی
• اضطراب
• آریتمی یا ضربان قلب نامنظم
• فشار خون
• جوش
• تهوع و استفراغ
• گرفتگی شکم
• کاهش وزن
• یبوست
• احتباس ادرار
• افزایش فشار روی چشم
• اختلال در عملکرد جنسی

معروف ترین داروهای این دسته عبارتند از: آمی­تریپتیلین (الاویل)، آموکساپین- کلومیپرامین (آنافرانیل)، دزیپرامین (نورپامین)، دوکسپین (سینکوآن) ایمی پرامین (توفرانیل)، نورتریپتیلین (پاملور)، پروتریتیلین (ویواکتیل)، و تریمیپرامین (سورمونتیل).

داروهای ضد افسردگی مهار کننده‌های مونوآمین اکسیداز (MAOIها)

مهارکننده‌های مونوآمین اکسیداز (MAOIها) که معمولاً قبل از معرفی SSRI‌ها و SNRI‌ها تجویز‌ می‌شدند، فعالیت مونوآمین اکسیداز، که یک آنزیم مغزی هست را مهار‌ می‌کنند.. در حال حاضر پزشکان زمانی MAOIها را تجویز‌ می‌کنن که SSRIها و سایر داروهای ضد افسردگی موثر نبوده باشند. چون MAOIها با چندین داروی دیگر و برخی غذاها تداخل ایجاد‌ می‌کنند و برای مصرف آن باید احتیاط های لازم را کرد.

برخی از داروهای دسته MAOIها عبارتند از : فنلزین (ناردیل)، ترانیل سیپرومین (پاراتات)، ایزوکاروباکسیدید (مارپلان) و سلژیلین (EMSAM، الدفریل).

اثرات جانبی MAOIها عبارتند از:

• تاری دید
• جوش
• تشنج
• ورم
• کاهش وزن یا افزایش وزن
• اختلال عملکرد جنسی
• اسهال، حالت تهوع و یبوست
• اضطراب
• بی خوابی و خواب آلودگی
• سردرد
• سرگیجه
• آریتمی یا ضربان قلب نامنظم
• احساس غش یا ضعف هنگام ایستادن
• فشار خون بالا یا فشار خون بالا

نورآدرنالین و داروهای ضد افسردگی سروتونینرژیک خاص (NASSAها)

داروی افسردگی سروتونینرژیک خاص (NASSAها) برای درمان اختلالات اضطرابی، برخی اختلالات شخصیت، و افسردگی استفاده‌ می‌شوند. میانسرین (تولوون) و میرتازاپین (رمرون، آواناز، زیسپین) از دسته NASSAها هستند.

 در زیر برخی عوارض جانبی NASSAها را‌ می‌بینید:

• یبوست
• خشکی دهان
• افزایش وزن
• خواب آلودگی و احساس تسکین
• تاری دید
• سرگیجه

عوارض جانبی جدی­تر این داروها عبارتند از تشنج، کاهش گلبول‌های سفید، ضعف و واکنش‌های آلرژیک که کمتر دیده می شود.

عوارض جانبی داروهای ضد افسردگی

هرگونه عارضه جانبی به احتمال زیاد طی ۲ هفته اول رخ‌ می‌دهد، و سپس به تدریج از بین‌ می‌رود. اثرات جانبی متداول عبارتند از حالت تهوع و اضطراب؛ البته این اثرات به نوع داروی مصرف ­شده بستگی دارد. اگر اثرات جانبی خیلی ناخوشایند باشند، و اگر فرد را به فکر خودکشی بیاندازند، باید فورا به پزشک اطلاع داده شود. علاوه بر این، برخی از تحقیقات دو اثر جانبی خاص را در اثر مصرف این داروها در کودکان و نوجوانان گزارش کرده اند.

بالارفتن غیرطبیعی خلق

در این حالت فرد به مانیا یا ‌هایپومانیا (قطب متضاد افسردگی) دچار‌ می‌شود. لازم به ذکر است که مصرف داروهای افسردگی سبب بروز اختلال دوقطبی‌ نمی‌شوند، اما ممکن است حالتی را که تاکنون پوشیده مانده بوده را آشکار کند.

بروز افکار مربوط به خودکشی

طبق برخی پژوهش‌ها، احتمال بروز افکار خودکشی در اولین استفاده از داروهای ضد افسردگی بیشتر است. البته ممکن است این علایم به خاطر عوامل دیگری به جز مصرف دارو باشد. FDA از شرکت‌های تولیدکننده داروهای ضد افسردگی خواسته است كه این اثرات جانبی را در بروشور داروها ذکر کنند.

علائم ترک داروها

برخلاف برخی از داروها، در داروهای افسردگی نیاز نیست که بعد از مدتی دوز دارو افزایش داده شود تا میزان اثربخشی آن حفظ گردد. به همین دلیل این داروها اعتیادآور نیستند. وقتی مصرف داروی ضد افسردگی را متوقف کردید، علائم ترک متداول، مثل علائم ترک سیگار را تجربه نخواهید کرد. با این حال، از هر ۳ نفری که SSRIها یا SNRIها مصرف‌ می‌کنند، ۱ نفر بعد از قطع مصرف دارو دچار علائم ترک‌ می‌شود. این علائم ۲ هفته تا ۲ ماه به طول‌ می‌انجامند:

• اضطراب
• سرگیجه
• کابوس یا رویاهای روشن
• علائم شبه آنفولانزا
• درد شکمی

غالبا علائم ترک داروهای افسردگی خفیف هستند. علائم شدید به ندرت، و معمولا بعد از ترک دو داروی سروکزات و افکسور روی‌ می‌دهند. پزشک معمولا دوز مصرف داروی ضد افسردگی را به تدریج کاهش دهد تا ریسک ابتلا به علائم ترک در فرد به حداقل برسد.

سایر موارد استفاده از داروهای ضد افسردگی

داروهای افسردگی نه تنها برای درمان افسردگی بلکه برای سایر بیماری‌های روانی نیز به کار‌ می‌روند. پس اگر روانپزشک برای مشکل دیگری داروی ضد افسردگی تجویز کرد تعجب نکنید. موارد کاربرد اثبات ­شده داروهای ضد افسردگی عبارتند از:

• برانگیختگی
• اختلال وسواس فکری-عملی (OCD)
• شب ادراری یا مشکل در خوابیدن کودک
• افسردگی و اختلال افسردگی اساسی
• اختلال اضطراب منتشر
• اختلال دوقطبی
• اختلال استرس پس از ضربه (PTSD)
• اختلال اضطراب اجتماعی
• بیخوابی
• درد
• میگرن

اثربخشی داروهای ضد افسردگی

گاهی برای شروع اثر بخشی داروهای ضد افسردگی چند هفته زمان لازم است. اما در همین مدت بسیاری از افراد مصرف این داروها را متوقف‌ می‌کنند چون به اشتباه تصور‌ می‌کنند که مفید نیستند.

اما ممکن است دارو ضد افسردگی برای فرد موثر نباشد که مهمترین دلایل آن عبارتند از:

• تجویز داروی نامناسب
• عدم نظارت پزشک بر مصرف دارو و اثرات آن
• نیاز به درمان‌های اضافی، مثل روان درمانی
• فراموش کردن مصرف دارو در زمان مناسب

 اگر داروی ضد افسردگی طبق دستورالعمل مصرف نشود، اثربخش نخواهد بود و به رفع مشکل شما کمک‌ نمی‌کند. بیشتر افراد در طول هفته اول یا دوم هیچ بهبودی را تجربه نمی کنند زیرا گاهی اثربخشی ۱ یا ۲ ماه بعد از مصرف آغاز‌ می‌شود. برای رسیدن به نتیجه باید پشتکار داشت و بی­دلیل مصرف دارو را قطع نکرد.

درمان افسردگی چه مدت طول‌ می‌کشد؟

به گزارش رویال کالج روانپزشکی ، از هر ۱۰ نفر تقریبا ۵ یا ۶ نفر بعد از ۳ ماه مصرف داروهای ضد افسردگی به بهبود قابل­توجهی دست‌ می‌یابند. مصرف این داروها باید حداقل تا ۶ ماه بعد از احساس بهبودی نیز ادامه یابد.

افرادی که مصرف داور را قبل از ۸ ماه قطع‌ می‌کنند احتمالا مجددا به علائم افسردگی دچار‌ می‌شوند. کسانی که بیش از یک دوره عود را تجربه کرده اند باید درمان را به مدت حداقل ۲۴ ماه ادامه دهند. کسانی که به طور منظم به افسردگی مبتلا‌ می‌شوند باید تا چند سال دارو مصرف کنند. با این حال، مروری روی مقالات منتشرشده در مورد افسردگی در سال ۲۰۱۱ نشان داد که مصرف بلندمدت داروهای افسردگی ممکن است علائم را بدتر و تغییرات بیوشیمیایی نامطلوبی در بدن تولید کنند.

مصرف داروها در دوره بارداری

پزشک‌ می‌تواند مزایا و معایب مصرف داروهای ضد افسردگی در دوره بارداری را برای مراجع توضیح دهد. در ایالات متحده ۸% از زنان در دوره بارداری داروی ضد افسردگی مصرف می کنند. مصرف SSRIها در بارداری با خطر بالاتر ابتلا به سقط جنین، زایمان زودرس، وزن پایین نوزاد هنگام تولد، و نقایص مادرزادی همراه است. مادر نیز ممکن است به خونریزی افراطی دچار شود. نوزاد بعد از تولد ممکن است به مشکلات ریوی مثل فشار خون بالا ریوی مبتلا گردد.

مطالعه­ای روی ۶۹۴۴۸ زن باردار نشان داد که استفاده از SNRI‌ها یا TCA در دوران بارداری ممکن است خطر فشار خون بالا ناشی از بارداری یا فشار خون بالا، معروف به پری­اکلامپسی را افزایش دهد. با این حال، هنوز مشخص نیست که این اختلالات ناشی از مصرف داروهای افسردگی هستند یا عوامل دیگری آن‌ها را به وجود‌ می‌آورد.

یافته‌های منتشر شده در JAMA در سال ۲۰۰۶ نشان داد كه از هر ۳ کودکی که مادران آن‌ها در دوران بارداری از داروهای افسردگی استفاده كرده بودند ۱ کودک دچار سندرم پرهیز نوزاد‌ می‌شد. علائم ترک عبارت بودند از خواب آشفته، تشنج، و گریه با صدای بلند. گاهی علائم ترک نوزاد شدید‌ می‌شوند.

یک مطالعه آزمایشگاهی نشان داد که موش‌هایی که درست قبل و بعد از تولد به آن‌ها سیتالوپرام – یک داروی ضد افسردگی از دسته SSRI- داده شده بود، به ناهنجاری‌های مغزی و رفتاری شدیدی مبتلا شدند. اما مصرف داروی ضد افسردگی برای برخی زنان باردار باید ادامه یابد زیرا در غیر اینصورت ممکن است به خود یا نوزادشان آسیب برسانند. پزشک و بیمار باید در مورد فواید و مضرات احتمالی قطع داروهای ضد افسردگی با دقت و بی­پرده با هم صحبت کنند. همچنین، باید بیما را تشویق کنیم تا در صورت امکان از سایر روش‌های درمانی مانند درمان شناختی-رفتاری، مراقبه، یا یوگا نیز بهره گیرد.

شیر دادن به نوزاد

مقدار اندکی از برخی داروهای افسردگی مثل سرترالین و نورتریپتیلین به شیر مادر وارد‌ می‌شوند. متاسفانه نوزاد چند هفته پس از تولد‌ می‌تواند به اندازه بزرگسالان عناصر تشکیل­ دهنده داروهای افسردگی را در کبد و کلیه‌هایش تجزیه کنند.

تصمیم به استفاده از داروهای ضد افسردگی در این زمان به عوامل مختلفی بستگی دارد:

• آیا نوزاد شیرخوار سالم است؟
• آیا نوزاد زودرس به دنیا آمده است؟
• آیا وضعیت مادر رو به وخامت است؟

اینکه چه مقدار از ترکیبات فعال در داروهای ضد افسردگی وارد شیر مادر‌ می‌شود بستگی به نوع دارو دارد. یک مطالعه، که در ژورنال غدد درون ­ریز و متابولیسم بالینی منتشر شده است، نشان داد که مدت زمان لازم برای آماده شدن پستان برای شیردهی  در زنانی که در دوران بارداری از داروهای ضد افسردگی استفاده‌ می‌کنند طولانی تر از سایر زنان است. به عقیده پژوهشگران، فعالیت غدد شیری در پستان توسط سروتونین تنظیم‌ می‌شود، و به همین دلیل، توانایی پستان در تولید شیر در زمان مناسب با تولید و تنظیم این هورمون مرتبط است.

بهترین داروها

با مطالعه این مطلب حتما متوجه شدید که چقد داروهای متفاوتی برای درمان افسردگی وجود دارد و شاید برای شما این سئوال پیش آمده باشد که بهترین داروی ضد افسردگی کدام است؟

همانطور که قبلا توضیح دادم اثربخشی داروهای ضد افسردگی در افراد مختلف متفاوت است و نمی توان یک داروی مشخص را به عنوان بهترین داروی ضد افسردگی مشخص کرد. اما داروهای SSRI  و  SNRI  جزو پرتجویزترین داروهای ضد افسردگی هستند و تقریبا اکثر افراد با اسم این دسته از داروهای ضد افسردگی آشنا هستند.