مدیتیشن چیست و چه فوایدی دارد؟

مدیتیشن چیست؟ مدیتیشن تمرینات تمرکزی است که قدمت هزاران ساله دارد. علی رغم پیشینه طولانی مدیتیشن، به علت فواید بسیاری که برای سلامت مغز و تندرستی بدن دارد، در سرتاسر جهان مرسوم است.  در ادامه این مطلب از کلینیک آرامش مجله دکتر بهشتیان با مدیتیشن بیشتر آشنا خواهید شد.

مدیتیشن چیست؟

مدیتیشن تمرین تمرکز یا پاکسازی ذهن با استفاده از یکسری تکنیک های ذهنی و جسمی است. با توجه به نوع مدیتیشنی که انجام می دهید می توانید به آرامش برسید، استرس و نگرانی را از خود دور کنید یا اتفاقات خوشایندی را برای خود رقم بزنید. حتی برخی از مردم از مدیتیشن برای بهبود سلامتی شان – مثلا کاهش تمایل به مصرف دخانیات – استفاده می کنند.

تمرینات مدیتیشن با پیشینه هزاران ساله، شامل سبک های مختلفی است که در سرتاسر جهان متداول می باشد. طی دهه های اخیر، علم نوین به مطالعه دقیق مدیتیشن پرداخته است. نمی توان نقش فناوری پیشرفته را در شناخت مدیتیشن توسط علم نوین نادیده گرفت.

به نظر می رسد شخصی که مدیتیشن انجام می دهد به جز نفس کشیدن یا تکرار یکسری آواها یا عبارات، کار خاصی انجام نمی دهد؛ درحالی که این، ظاهر امر است و اتفاقات کاملا متفاوتی در مغز او جریان دارد. تکنیک های پیشرفته تصویربرداری و تشخیصی همچون تصویربرداری نوار مغز و MRI نشان می دهند که مدیتیشن قادر است روی مغز و سلامت روان، تاثیر مثبتی بگذارد.

آیا مدیتیشن، ریشه مذهبی دارد؟

هم می توان گفت بله، هم خیر! مدیتیشن ریشه در فلسفه های کهن و مذهب های گوناگونی دارد اما لزوما نباید برای انجام آن، فردی مذهبی باشید. در این بخش به برخی سبک های مدیتیشن مذهبی و غیرمذهبی اشاره می کنیم:

مدیتیشن بودایی: چندین نوع مدیتیشن، ریشه در آیین بودا دارد. آیین بودایی یک فلسفه و مذهب به شمار می رود. مدیتیشن “تِرواده” در جنوب شرق آسیا به خصوص در هند و تایلند رواج بیشتری دارد. مدیتیشن “ذن بودائیسم” در کشور چین ریشه دارد اما در حال حاضر، گونه های مختلفی ازجمله ذن بودائیسم ژاپنی، پدید آمده است. مدیتیشن “تانتریک” بودایی – تبتی که منشاء آن از کشور سابق تبت است.

مدیتیشن مسیحی: تفکر و عبادت با تمرکز دقیق بر باور یا عقیده مذهبی، تمرینی مرسوم در دین مسیحیت به شمار می رود. عبادت در این دین، عمدتا به شکل مدیتیشن انجام می شود.

مدیتیشن هدایت شده: شکل غیرمذهبی از مدیتیشن به صورت گروهی یا انفرادی که روشی مرسوم برای انجام مدیتیشن است..

مدیتیشن دینامیک (پویا): این نوع مدیتیشن که به مدیتیشن “پویا” معروف است، از کشور هند رواج پیدا کرده و ریشه در آیین هندو دارد. در این نوع مدیتیشن تاکید و تمرکز بر تمرینات مربوط به تنفس می باشد.

مدیتیشن صوفی: صوفی گری شاخه ای از دین اسلام است و مدیتیشن، تمرینی مرسوم بین پیروان این آیین می باشد.

مدیتیشن تائوئیست: تائوئیسم همچون بودا به عنوان یک فلسفه و مذهب شناخته شده است؛ ریشه در کشور چین دارد و شهرت آن به واسطه آثار فیلسوف مشهور چینی “لائوسته” بنیانگذار مدیتیشن تائوئیست می باشد.

مدیتیشن متعالی: در این نوع مدیتیشن که از کشور هند رواج پیدا کرده؛ از مانترا یعنی مجموعه ای از کلمات و آواهایی که با صدای بلند یا در ذهن با آهنگ خاصی به دفعات، تکرار می شود، استفاده می کنند.

مدیتیشن یوگا: یوگا نوعی مدیتیشن همراه با ورزش است که ریشه آن به کشور هند برمی گردد.

چگونه مدیتیشن انجام دهیم؟

مدیتیشن، اقسام بسیار گوناگونی دارد.

مدیتیشن بدن محور: گاهی به این فرایند، “اسکن بدن” هم گفته می شود. این روش مبتنی بر تمرکز روی حواس فیزیکی بدن است.

مدیتیشن ذهن محور: تمرکز این روش روی مشاهده افکار بدون قضاوت آنها است .

مدیتیشن احساس محور: این نوع مدیتیشن شما را روی احساس خاصی متمرکز می کند برای مثال تمرکز می کنید با دیگران مهربان باشید یا روی چیزی تمرکز می کنید که احساس شادی به شما دست دهد.

مدیتیشن مانترا: در این نوع مدیتیشن، تمرکز روی آواها یا عبارات خاصی است که بلند یا در ذهنتان تکرار می شوند. مثلا تکرار واژه «اوووم»

مدیتیشن حرکتی: این نوع مدیتیشن روی تنفس، حبس کردن نفس یا انجام حرکات خاص بدن، متمرکز می شود؛ حتی می تواند در قالب پیاده روی یا تمرکز روی چیزهایی باشد که در اطراف خود مشاهده می کنید. مثلا یکی از این روش های مدیتیشن، مراقبه راه رفتن است که فرد روی راه رفتن خود متمرکز می شود.

مدیتیشن ذهن آگاهی: این نوع مدیتیشن درباره آگاهی از چیزی است که در لحظه اتفاق می افتد؛ بدون اینکه ذهنتان سرگردان شود یا نگران گذشته و آینده تان باشید. مدیتیشن ذهن آگاهی از احساسی که نسبت به کل بدنتان دارید استفاده می کند تا به آگاهی نسبت به جهان پیرامون خود برسید؛ بنابراین از این نظر، رویکردی مشابه مدیتیشن بدن محور دارد.

مدیتیشن دیداری: این مدیتیشن روی چیزی که با چشم یا بصورت تصویر ذهنی می بینید، متمرکز می شود.

مدیتیشن چه مزایایی دارد؟

به طور کلی افرادی که مدیتیشن انجام می دهند از این مزایا بهره مند می شوند:

• کاهش علائم افسردگی، نگرانی و دلهره یا اختلالات اضطرابی
• تقویت حافظه، تمرکز و توان حل مسئله
• توانایی بهتر در پذیرش و مقابله با مشکلات هیجانی و عاطفی

اثربخشی مدیتیشن به چه شکل است؟

محققان و متخصصان حوزه سلامت، به واسطه پیشرفت های بوجود آمده در زمینه فناوری، قادرند اثربخشی مدیتیشن روی مغز انسانها را مورد بررسی قرار دهند. به منظور درک بخشی از این تغییرات، لازم است کمی درباره ساختار مغز بدانید. میلیاردها سلول عصبی در مغز شما وجود دارد که اطلاعات را به شکل الکتریکی و شیمیایی منتقل می کنند. یک سلول عصبی به هزاران سلول عصبی دیگر، متصل است و به این شکل شبکه های عصبی بین بخش های مختلف مغزتان شکل می گیرند.

این شبکه ها، بخش های مختلفی از مغزتان را تشکیل می دهند که هریک، وظایف و ویژگی های خاصی را به عهده دارند. بنابر مطالعات تحقیقی متعددی که صورت گرفته است، افرادی که به طور منظم مدیتیشن انجام می دهند تفاوت هایی در ساختار مغزشان وجود دارد. این تغییرات به شکل بافت متراکم تر یا بخشی بزرگتر از حد معمول در مغز ظاهر می شوند و نشان می دهند که سلول های عصبی در این بخش ها پیوندهای بیشتری داشته و قوی تر می باشند. قسمت هایی از مغز که تحت تاثیر قرار گرفته اند اغلب، بخش هایی هستند که احساسات (احساسات بصری، شنیداری و …) توانایی تفکر و تمرکز و توانایی پردازش عواطف شما را کنترل می کنند.

این بدین معناست که مغز افرادی که به طور منظم مدیتیشن انجام می دهند سالم تر بوده و احتمال عملکرد ضعیف ناشی از بالا رفتن سن در آنها کاهش می یابد. همچنین توانایی بیشتری برای مقابله و پردازش عواطف منفی مثل ترس، عصبانیت و غم و اندوه را دارند.

چگونه تمرینات مدیتیشن را آغاز کنم؟

از آنجایی که مدیتیشن انواع مختلفی دارد، انتخاب یکی از آنها که مورد علاقه تان باشد و شما را به هدفتان برساند، کار دشواری است. خوشبختانه راه های زیادی برای انتخاب گزینه مناسب وجود دارد:

تحقیق کنید: شناخت انواع مدیتیشن، نخستین گام برای انتخاب یکی از آنهاست. می توانید از مقالات فراوانی که در اینترنت وجود دارد استفاده کنید تا بتوانید انتخاب بهتری داشته باشید.

با یک روانشناس صحبت کنید: دکتر روانشناسی که در زمینه مدیتیشن آموزش دیده است؛ می تواند به شما برای انتخاب بهترین شیوه مدیتیشن می تواند کمک کند.

تجربه کنید: هیچ روش مدیتیشن بهترین نیست و هر فرد ممکن است با یکی از روش های مراقبه ارتباط بیشتری برقرار کند. بهتر چندین روش را که به نظر شما مناسب تر هستند را مدت کوتاهی تمرین کنید  تا بتوانید انتخاب بهتری داشته باشید.

پس از اینکه یکی از انواع مدیتیشن را انتخاب کردید می توانید با بکارگیری نکات زیر، بهترین نتیجه را از تمرین مراقبه خود داشته باشید:

• چه زمانی راحت هستید؟ برخی ترجیح می دهند صبح مدیتیشن انجام دهند و برخی شب. هرزمان که راحت هستید این کار را انجام دهید.
• زمانی را برای این کار درنظر بگیرید و آن را بخشی از برنامه روزانه تان بدانید. انجام مدیتیشن به صورت روزانه، فواید بسیار زیادی خواهد داشت.
• محدودیت هایی را وضع کنید. مدیتیشن در محیط های آرام، خلوت و راحت، نتیجه بهتری دارد. در بعضی از انواع مدیتیشن لازم است بنشینید، دراز بکشید یا راه بروید؛ بنابراین شاید لازم باشد تغییرات جزیی در سبک زندگی خود بدهید.

خلاصه و جمع بندی

تمرینات مدیتیشن با قدمتی بیش از هزار سال، انواع و اقسام گوناگونی دارد. به رغم اینکه مدیتیشن از لحاظ تاریخی، ریشه مذهبی دارد اما لازم نیست برای انجام آن، شخصی مذهبی بوده و باورهای خاصی داشته باشید. به واسطه پیشرفت هایی که در فناوری علمی و پزشکی صورت گرفته است متخصصان این امر، توانستند درک و شناخت بهتری نسبت به آثار مدیتیشن برروی مغز و بدن انسان ها داشته باشند و تحقیقات نشان می دهد مدیتیشن آثار مثبت فراوانی بر جسم و ذهن انسانها می گذارد. فرقی نمی کند که با مدیتیشن آشنایی دارید یا تازه آن را شروع کرده اید، منابع و اطلاعات کافی را در این زمینه پیدا کنید و روی آنها متمرکز شوید.