قرص ریسپریدون چیست و چه کاربردها و عوارضی دارد؟

قرص ریسپریدون (Risperidone) یک داروی ضدروان‌پریشی است که برای درمان طیف گسترده‌ای از اختلالات روانی و رفتاری مورد استفاده قرار می‌گیرد. این دارو به گروه آنتی‌سایکوتیک‌های آتیپیکال (غیرتیپیکال) تعلق دارد و به دلیل اثربخشی بالا و عوارض جانبی نسبتاً کم‌تر در مقایسه با آنتی‌سایکوتیک‌های قدیمی، به یکی از داروهای پرکاربرد تبدیل شده است.

در این مطلب به بررسی جامع ریسپریدون، از جمله کاربردها، نام‌های تجاری، نحوه عملکرد، عوارض جانبی، تداخلات دارویی، موارد منع مصرف و مصرف در دوران بارداری و شیردهی می‌پردازیم. همچنین در پایان به چند پرسش و پاسخ رایج درباره این دارو اشاره می‌کنیم

نام‌های تجاری داروی ریسپریدون

• Risperdal (ریسپردال): رایج‌ترین نام تجاری ریسپریدون.
• Risperidex (ریسپریدکس): یکی دیگر از برندهای متداول.
• نام ژنریک Risperidone نیز در بسیاری از کشورها در دسترس است.

کاربردهای داروی رسپریدون

رسپریدون برای درمان اختلالات روانی و رفتاری زیر تجویز می‌شود (منبع):

۱. اسکیزوفرنی

یکی از اصلی‌ترین کاربردهای رسپریدون، درمان اسکیزوفرنی است. این دارو برای کاهش علائم مثبت (مانند توهمات و هذیان‌ها) و منفی (مانند بی‌انگیزگی و انزوا) اسکیزوفرنی مؤثر است.

۲.اختلال دوقطبی

ریسپریدون به ویژه برای کنترل مانیا (حالت‌های هیجانی بالا و رفتارهای غیرقابل‌کنترل) در اختلال دوقطبی استفاده می‌شود.

۳.اختلالات رفتاری در کودکان و نوجوانان مبتلا به اوتیسم

این دارو برای کاهش تحریک‌پذیری، پرخاشگری و رفتارهای تهاجمی در کودکان و نوجوانان مبتلا به اوتیسم تجویز می‌شود.

۴. اختلال روان‌پریشی مرتبط با زوال عقل

در برخی موارد برای کنترل علائم روان‌پریشی و پرخاشگری در بیماران مبتلا به زوال عقل استفاده می‌شود (البته با احتیاط، به دلیل افزایش خطر سکته).

۵. اختلال اضطراب و افسردگی شدید

در برخی موارد، رسپریدون به عنوان درمان کمکی همراه با داروهای ضدافسردگی برای کاهش علائم اضطراب و افسردگی شدید تجویز می‌شود.

اشکال دارویی ریسپریدون

رسپریدون در اشکال زیر موجود است:

۱. قرص خوراکی

رایج‌ترین شکل رسپریدون، قرص خوراکی است. این قرص‌ها برای مصرف روزانه طراحی شده‌اند.

دوزهای موجود

• • ۰.۲۵ میلی‌گرم
  • ۰.۵ میلی‌گرم
  • ۱ میلی‌گرم
  • ۲ میلی‌گرم
  • ۳ میلی‌گرم
  • ۴ میلی‌گرم

۲. قرص حل‌شونده خوراکی

این قرص‌ها بدون نیاز به آب به‌سرعت در دهان حل می‌شوند و برای بیمارانی که مشکل بلع دارند مناسب هستند.

دوزهای موجود

• • ۰.۵ میلی‌گرم
  • ۱ میلی‌گرم
  • ۲ میلی‌گرم
  • ۳ میلی‌گرم
  • ۴ میلی‌گرم

۳. محلول خوراکی

این شکل مایع برای بیمارانی که نمی‌توانند قرص مصرف کنند مناسب است و امکان تنظیم دقیق دوز را فراهم می‌کند.

غلظت موجود

• • ۱ میلی‌گرم در هر میلی‌لیتر

۴. تزریق طولانی‌اثر

این شکل دارویی برای بیمارانی طراحی شده است که نیاز به درمان طولانی‌مدت دارند و نمی‌توانند دارو را روزانه مصرف کنند. تزریق رسپریدون طولانی‌اثر معمولاً هر دو هفته یک‌بار انجام می‌شود.

دوزهای موجود

• • ۱۲.۵ میلی‌گرم
  • ۲۵ میلی‌گرم
  • ۳۷.۵ میلی‌گرم
  • ۵۰ میلی‌گرم (تزریق عضلانی)

دوزهای رایج قرص ریسپریدون

دوز مصرفی رسپریدون بسته به بیماری، شدت علائم، سن بیمار و پاسخ به درمان متفاوت است. پزشک دوز مناسب را تعیین می‌کند. در زیر دوزهای رایج برای شرایط مختلف آورده شده است:

۱. درمان اسکیزوفرنی

بزرگسالان

• • دوز اولیه: 1-۲ میلی‌گرم در روز (معمولاً در دو دوز منقسم).
  • افزایش تدریجی دوز: دوز ممکن است با فاصله ۱-۲ روز به میزان ۱ میلی‌گرم در روز افزایش یابد.
  • دوز نگهدارنده: 2-۸ میلی‌گرم در روز.
  • حداکثر دوز: 16 میلی‌گرم در روز (معمولاً دوزهای بالاتر از ۶ میلی‌گرم با احتیاط مصرف می‌شوند).

کودکان (۱۳ سال و بالاتر)

• • دوز اولیه: 0.۵ میلی‌گرم در روز.
  • افزایش تدریجی دوز: ممکن است با فاصله چند روز به میزان ۰.۵-۱ میلی‌گرم در روز افزایش یابد.
  • دوز نگهدارنده: 1-۶ میلی‌گرم در روز.

۲. درمان اختلال دوقطبی (مانیا)

بزرگسالان

• • دوز اولیه: 2-۳ میلی‌گرم در روز.
  • تنظیم دوز: دوز ممکن است با فاصله چند روز به میزان ۱ میلی‌گرم در روز افزایش یابد.
  • دوز نگهدارنده: 2-۶ میلی‌گرم در روز.

مطلب پیشنهادی: همه چیز درمورد اختلال دوقطبی

کودکان (۱۰ سال و بالاتر)

• • دوز اولیه: 0.۵ میلی‌گرم در روز.
  • افزایش تدریجی دوز: ممکن است با فاصله چند روز به میزان ۰.۵-۱ میلی‌گرم در روز افزایش یابد.
  • دوز نگهدارنده: 1-۲.۵ میلی‌گرم در روز.

۳. درمان تحریک‌پذیری در کودکان مبتلا به اوتیسم

کودکان (۵-۱۷ سال)

• • دوز اولیه: 0.۲۵ میلی‌گرم در روز (برای وزن کمتر از ۲۰ کیلوگرم) یا ۰.۵ میلی‌گرم در روز (برای وزن بیشتر از ۲۰ کیلوگرم).
  • تنظیم دوز: ممکن است هر دو هفته ۰.۲۵-۱ میلی‌گرم در روز افزایش یابد.
  • دوز نگهدارنده: 0.۵-۳ میلی‌گرم در روز.

مطلب پیشنهادی: هر آنچه باید درمورد بیماری اوتیسم (ASD) بدانید

۴. تزریق طولانی‌اثر

بزرگسالان

• • دوز اولیه: 25 میلی‌گرم تزریق عضلانی هر دو هفته.
  • تنظیم دوز: بر اساس پاسخ بیمار ممکن است به ۳۷.۵ یا ۵۰ میلی‌گرم افزایش یابد.
  • حداکثر دوز: 50 میلی‌گرم هر دو هفته.

نکات مهم در مصرف دوز قرص ریسپریدون

1. شروع با دوز کم: درمان معمولاً با دوز پایین آغاز می‌شود و به تدریج افزایش می‌یابد تا عوارض جانبی کاهش یابد.
2. دوزهای بالا: مصرف دوزهای بالاتر از ۶ میلی‌گرم در روز ممکن است خطر بیشتری برای عوارض جانبی داشته باشد، بنابراین باید با احتیاط تجویز شود.
3. تزریقات طولانی‌اثر: این شکل دارویی برای بیمارانی مناسب است که مشکل پایبندی به مصرف روزانه دارو دارند.
4. تنظیم دوز در سالمندان و بیماران با مشکلات کبدی یا کلیوی: ممکن است نیاز به دوزهای پایین‌تر باشد.
5. قطع تدریجی دارو: در صورت نیاز به قطع مصرف رسپریدون، باید این کار به‌صورت تدریجی انجام شود تا از بروز علائم ترک جلوگیری شود

نحوه عملکرد داروی ریسپریدون

رسپریدون یک آنتی‌سایکوتیک آتیپیکال است که مکانیسم عمل آن به این شکل است:

مسدود کردن گیرنده‌های دوپامین (D2)

• • رسپریدون با مهار گیرنده‌های دوپامین D2 در مغز، فعالیت بیش‌ازحد دوپامین را کاهش می‌دهد. این عمل به کاهش علائم روان‌پریشی مانند توهمات و هذیان‌ها کمک می‌کند.

مطلب پیشنهادی: دوپامین چیست و چه نقشی در بدن دارد؟

تأثیر بر گیرنده‌های سروتونین (۵-HT2A)

• • رسپریدون همچنین گیرنده‌های خاصی از سروتونین را مسدود می‌کند که باعث بهبود علائم منفی اسکیزوفرنی (مانند بی‌حسی عاطفی و انزوای اجتماعی) می‌شود.

تأثیر بر سایر انتقال‌دهنده‌های عصبی

• • قرص رسپریدون ممکن است بر گیرنده‌های نوراپی‌نفرین و هیستامین نیز تأثیر بگذارد که می‌تواند به کاهش پرخاشگری و بهبود خواب کمک کند.

عوارض جانبی قرص ریسپریدون

مانند تمام داروها، قرص رسپریدون نیز ممکن است عوارض جانبی ایجاد کند. شدت این عوارض به دوز مصرفی، مدت استفاده و حساسیت فرد بستگی دارد.

۱. عوارض شایع

• افزایش وزن
• خواب‌آلودگی
• خشکی دهان
• یبوست
• سرگیجه
• اضطراب یا تحریک‌پذیری
• افزایش اشتها
• تاری دید

۲. عوارض جدی

اختلالات حرکتی

• لرزش، سفتی عضلات، کندی حرکت (پارکینسونیسم دارویی).
• دیسکینزی دیررس (Tardive Dyskinesia): حرکات غیرارادی مداوم در صورت و زبان.

سندرم نورولپتیک بدخیم (Neuroleptic Malignant Syndrome)

• علائمی مانند تب بالا، خشکی عضلات، تغییرات ضربان قلب و سطح هوشیاری.

افزایش قند خون یا دیابت

• به‌ویژه در افراد مستعد.

طولانی شدن فاصله QT در نوار قلب

• ممکن است باعث آریتمی‌های خطرناک شود.

افزایش پرولاکتین خون

• می‌تواند باعث ترشح شیر از پستان (در مردان و زنان)، قطع قاعدگی یا کاهش میل جنسی شود.

۳. واکنش‌های آلرژیک

• بثورات پوستی
• خارش
• تورم صورت، زبان یا گلو
• تنگی نفس

تداخلات دارویی قرص ریسپریدون

رسپریدون می‌تواند با برخی داروها و مواد تداخل داشته باشد که ممکن است اثرات آن را تغییر دهد یا خطر عوارض جانبی را افزایش دهد. برخی از تداخلات مهم عبارت‌اند از:

1. داروهایی که فاصله QT را طولانی می‌کنند
   • مانند آمیودارون، کلاریترومایسین یا کتوکونازول. مصرف همزمان این داروها با رسپریدون می‌تواند خطر آریتمی‌های قلبی را افزایش دهد.
2. داروهای آرام‌بخش و خواب‌آور
   • مانند بنزودیازپین‌ها (دیازپام، لورازپام) یا الکل. مصرف همزمان ممکن است اثرات آرام‌بخش را تشدید کند.
3. مهارکننده‌های CYP2D6
   • داروهایی مانند فلوکستین و پاروکستین می‌توانند سطح رسپریدون را در خون افزایش دهند.
4. داروهای ضدصرع
   • مانند کاربامازپین، که می‌تواند اثربخشی رسپریدون را کاهش دهد.
5. آنتی‌هیستامین‌ها و داروهای ضدافسردگی
   • ممکن است اثرات خواب‌آلودگی رسپریدون را تقویت کنند.

موارد منع مصرف قرص رسپریدون

مصرف رسپریدون در برخی شرایط ممکن است ممنوع باشد یا نیاز به احتیاط ویژه داشته باشد:

1. حساسیت به رسپریدون یا ترکیبات آن.
2. اختلالات قلبی
   • مانند طولانی شدن فاصله QT یا آریتمی‌های قلبی.
3. بیماری‌های متابولیک
   • مانند دیابت کنترل‌نشده.
4. اختلالات عصبی شدید
   • مانند بیماری پارکینسون یا دمانس لوی‌بادی.
5. افراد مسن مبتلا به زوال عقل
   • رسپریدون می‌تواند خطر سکته و مرگ در این بیماران را افزایش دهد.

مصرف قرص ریسپریدون در دوران بارداری و شیردهی

۱. دوران بارداری

• ریسپریدون در دسته C طبقه‌بندی FDA برای بارداری قرار دارد. این به معنای آن است که مطالعات کافی روی انسان انجام نشده است، اما مطالعات حیوانی نشان داده‌اند که ممکن است برای جنین خطرناک باشد.
• مصرف رسپریدون در دوران بارداری تنها در صورتی توصیه می‌شود که فواید آن بر خطرات احتمالی برتری داشته باشد.
• نوزادانی که مادرانشان در سه ماهه سوم بارداری رسپریدون مصرف کرده‌اند، ممکن است پس از تولد علائمی مانند بی‌حالی، لرزش یا مشکلات تغذیه‌ای داشته باشند.

۲. دوران شیردهی

•  این دارو به شیر مادر منتقل می‌شود. به دلیل خطرات احتمالی برای نوزاد، مصرف این دارو در دوران شیردهی توصیه نمی‌شود یا باید شیردهی قطع شود.

نکات مهم در مصرف قرص رسپریدون

1. این دارو باید طبق دستور پزشک مصرف شود. تغییر دوز یا قطع ناگهانی آن بدون مشورت پزشک ممکن است خطرناک باشد.
2. در صورت بروز علائم غیرمعمول (مانند تب، خشکی عضلات یا تغییرات ضربان قلب)، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
3. مصرف الکل یا سایر مواد آرام‌بخش همراه با این دارو توصیه نمی‌شود.
4. آزمایش‌های منظم برای بررسی سطح قند خون، پرولاکتین و نوار قلب ممکن است ضروری باشد.

جمع‌بندی

ریسپریدون (Risperidone) یک داروی ضدروان‌پریشی آتیپیکال است که برای درمان اسکیزوفرنی، اختلال دوقطبی، اوتیسم و سایر اختلالات روانی و رفتاری استفاده می‌شود. این دارو با مسدود کردن گیرنده‌های دوپامین و سروتونین در مغز عمل می‌کند و به کنترل علائم روان‌پریشی کمک می‌کند. با این حال، مصرف آن ممکن است با عوارض جانبی و تداخلات دارویی همراه باشد و نیاز به نظارت دقیق پزشکی دارد.

سوالات متداول

۱. رسپریدون چه مدت طول می‌کشد تا اثر کند؟

اثرات اولیه رسپریدون ممکن است ظرف چند روز ظاهر شوند، اما ممکن است چند هفته طول بکشد تا اثرات کامل دارو مشخص شود.

۲. آیا رسپریدون باعث افزایش وزن می‌شود؟

بله، افزایش وزن یکی از عوارض شایع این دارو است. این موضوع به دلیل افزایش اشتها و تغییرات متابولیکی ناشی از دارو است.

۳. آیا مصرف این دارو اعتیادآور است؟

خیر، رسپریدون اعتیادآور نیست، اما قطع ناگهانی آن ممکن است علائم روان‌پریشی را بازگرداند.

۴. آیا کودکان می‌توانند رسپریدون مصرف کنند؟

بله، رسپریدون برای کودکان مبتلا به اوتیسم یا سندرم تورت تجویز می‌شود، اما دوز آن باید دقیقاً توسط پزشک تنظیم شود.

۵. آیا مصرف این دارو بر خواب تأثیر دارد؟بله، ریسپریدون ممکن است باعث خواب‌آلودگی شود و به بهبود مشکلات خواب در برخی بیماران کمک کند.