اختلال شخصیت نمایشی چیست و چه علایمی دارد؟

اگر بزرگ ترین انگیزۀ شما در زندگی این است که مورد توجه و تأیید دیگران قرار بگیرید و این مسئله روی زندگی شما تأثیر منفی گذاشته، احتمالاً دچار اختلال شخصیت نمایشی (HPD) هستید.

در اختلال شخصیت نمایشی، فرد به شرایط نگاه هیجانی و عاطفی دارد و به رفتارهای بیش از حد نمایشی متوصل می شود تا مدام توجه دیگران را به خود جلب کند.

توجه داشته باشید رفتار نمایشی روشی آگاهانه برای فریب یا کنترل دیگران نیست، بلکه فرد این رفتار را طبیعی می داند و نسبت به تأثیر رفتار خود روی دیگران آگاه نیست.

رفتارهای نمایشی کدام است؟ خب، بستگی دارد. مدل و شدت رفتار نمایشی در افراد مختلف با یکدیگر متفاوت است.

اختلال شخصیت نمایشی چیست؟

شخصیت نمایشی یکی از ۱۰ اختلال شخصیت است و در کنار اختلال شخصیت مرزی، ضد اجتماعی و خودشیفته، ذیل دستۀ B اختلالات شخصیت قرار می گیرد.

ویژگی های زیر در اختلالات شخصیتی گروه B از جمله اختلال شخصیت نمایشی مشترک است:

• مشکل در کنترل احساسات
• تمایل به رفتارهای نمایشی و غیر قابل پیش بینی

به ویژه در اختلال شخصیت نمایشی، یک الگوی مداوم از رفتارهای اغراق شده برای جلب توجه دیده می شود.

همچنین، فرد تمایل دارد تا به شیوۀ اغراق آمیز خود را به دیگران معرفی کند و همیشه نسبت به این وضعیت آگاه نیست.

به علاوه، کنترل رفتار و احساسات برای این دسته از افراد چالش برانگیز است. در نتیجه، در روابط با مشکل رو به رو می شوند.

به همین دلیل، آمار موارد زیر در بین افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی بیشتر است:

• افسردگی
• اضطراب
• اختلال علائم جسمانی (که در گذشته خودبیمارانگاری یا هیپوکندریا نام داشت)

علائم اختلال شخصیت نمایشی

خصوصیت نمایشی در وجود همۀ ما هست و در برخی شرایط، مثل مهمانی با دوستان یا در مشاغلی مثل هنرپیشگی و مدلینگ، نمود پیدا می کند.

بنابراین، طبیعی است که حین بررسی علائم این اختلال، با یک یا چند مورد همذات پنداری کنید.

اگر شما تعدادی از ویژگی های اختلال شخصیت نمایشی (یا سایر اختلالات شخصیتی) را در خود می بینید، به این معنی نیست که حتماً دچار این اختلال هستید.

تفاوت اینجاست: کسی که با اختلال شخصیت دست و پنجه نرم می کند، در اکثر شرایط این ویژگی ها را در قالب رفتار از خود بروز می دهد. در نتیجه، در روابط خود دچار مشکل می شود.

به همین دلیل، متخصصان سلامت روان برای تشخیص دقیق اختلال شخصیت نمایشی، معتقدند لازم است ۵ مورد از ۸ علامت زیر در بلند مدت در فرد دیده شود.

جلب توجه

در اختلال شخصیت نمایشی، فرد احساس می کند مدام باید طوری رفتار کند تا همیشه و همه جا توجه دیگران را به خود جلب کند. در غیر این صورت، معذب و سرخورده می شود.

فرد برای جلب توجه، به روش های مختلف متوصل می شود. از جمله:

• پوشیدن لباس های نمایشی و تحریک آمیز
• داستان پردازی یا اغراق در توضیح اتفاقات
• اغراق در علائم بیماری یا تظاهر به بیماری
• تعریف بیش از حد و ابراز عشق و محبت به کسی که تازه با او آشنا شده
• درگیر کردن خود در حوادث جزئی تا دیگران او را «نجات» دهند
• رقابت با دیگران یا تلاش برای تغییر بحث به سمت خود (مثلاً می گویند: «برای من بهترش اتفاق افتاد»)

یادتان باشد فرد عمداً تلاش نمی کند تا دیگران را فریب دهد.

در اکثر موارد، فرد به این الگوهای رفتاری واقف نیست و صرفاً چون در گذشته جواب داده، جزوی از شخصیت او شده است.

هربار که فرد با انجام این رفتارها توجه مثبت دریافت کند، احساس می کند مورد قبول واقع شده و از این حس لذت می برد. به همین دلیل، این شرایط را تکرار یا بازسازی می کند تا دوباره همین احساس به او دست دهد و مدام تلاش می کند تا توجه دیگران را به خود جلب کند.

نیاز به جلب توجه اولویت اول و تبدیل به انگیزۀ اصلی می شود. به همین دلیل، برخی رفتارها این افراد خارج از هنجارهای اجتماعی است یا از نظر دیگران ناپسند است.

این مسئله باعث می شود فرد جذب آدم های ساده و بی دبدبه و کبکبه شود که از توجه گرفتن او ناراحت نمی شوند.

اغواگری

فرد حتی در محیط و شرایط نامناسب، مثلاً در محل کار با رئیس و سایر همکاران، لباس های تحریک آمیز می پوشد و عشوه گری می کند.

در واقع، فرد تلاش نمی کند تا واقعاً با دیگران وارد رابطۀ عاطفی شود، بلکه ناخودآگاه سعی دارد توجه اطرافیان را جلب کند.

احساسات سطحی که به سرعت نوسان پیدا می کند

در اختلال شخصیت نمایشی، فرد با نوسانات خلقی رو به روست و در عین حال، علایق و احساسات او هم به سرعت تغییر می کنند. طوری که دیگران فکر می کنند فرد تعادل روحی ندارد.

تغییر علایق و احساسات باعث می شود فرد در نگاه دیگران متظاهر و دروغگو جلوه کند.

یکی از پیامدهای تغییر روحیه و وضعیت عاطفی، تغییر مداوم سبک زندگی است.

همچنین ممکن است فرد برای یک پروژه یا رابطۀ عاطفی هیجان داشته باشد و بعد خیلی زود تمایلش را از دست بدهد.

برای مثال، این مسئله باعث می شود فرد بارها شغلش را عوض کند، سراغ سرگرمی های جدید برود یا وارد روابط متعدد شود.

در نتیجه، شانس رابطۀ بلندمدت را به قیمت تجربۀ هیجان ناشی از روابط و فعالیت های جدید از دست می دهد.

تمرکز روی ظاهر

در اختلال شخصیت نمایشی، فرد مدام در ظاهر خود دست می برد تا توجه دیگران را به خود جلب کند.

این رفتار به طرق مختلف ظاهر می شود:

• تغییر مکرر مدل یا رنگ مو که گاهی با تصمیمات نمایشی و عجیب و غریب همراه است
• پوشیدن لباس و کفش های زرق و برق دار
• استفاده از زیورآلات رنگی یا نمایشی

حرف های مبهم و نمایشی

فرد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی شاید پر حرف باشد اما چگونه گفتن را به چه گفتن ترجیح می دهد و بیشتر مایل است از کلمات قلمبه سلمبه استفاده کند تا اینکه به جزئیات بپردازد.

به طوری که اگر حین صحبت کسی از آن ها بپرسد هدف از این حرف ها چیست، از توضیح باز می مانند و ناراحت می شوند.

همچنین ممکن است بی دلیل درمورد کسی یا چیزی نظر دهند.

برای مثال، ممکن است به کسی بگویند عاشق فلان بازیگر هستند و فکر می کنند در کارش بهترین است. طرف مقابل دلیل این امر را می پرسد و می خواهد بداند از کدام ویژگی بازیگر معروف خوشش می آید. در این لحظه، فرد گیج می شود و فقط می گوید فلان بازیگر عالی است و تمام ویژگی های او بی نظیر است.

این مکالمات باعث می شود فرد در نظر دیگران سطحی دیده شود یا در روابط مشکل به وجود بیاید.

اغراق و مبالغه

افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی در احساسات خود مبالغه می کنند. همین مسئله منجر به بروز احساسات نمایشی و رفتارهای تکانشی می شود.

برای مثال:

• ابراز شوق و هیجان زیاد از دیدن کسی که همین چند ساعت پیش با او بودید یا هر روز او را می بینید
• بوسیدن یا در آغوش گرفتن اغراق آمیزِ کسانی که با آن ها رابطۀ صمیمی ندارید
• اغراق در بیان احساس فیزیکی، مثلاً می گویید الآن غش می کنید چون هوا خیلی گرم است

در برخورد اول، این رفتارها برای دیگران جالب و هیجان انگیز به نظر می رسد اما خیلی زود غیر قابل تحمل می شود و دیگران از فرد فاصله می گیرند.

به راحتی تحت تأثیر دیگران قرار می گیرند و تلقین پذیر هستند

در اختلال شخصیت نمایشی، فرد بیش از حد به دیگران اعتماد می کند و خیلی زود تحت تأثیر نظر این و آن قرار می گیرد.

این مسئله باعث می شود فرد جدیدترین ترندها را دنبال کند و حتی دست به تصمیمات بزرگ بزند. همچنین، خیلی زود تحت تأثیر فلسفه و مدل زندگی دیگران قرار می گیرد، درصورتی که شناخت کافی نسبت به آن ندارد.

حزب باد بودن روابط را با مشکل رو به رو می کند.

احساس نزدیکی بیش از حد با افراد در صورتی که در واقعیت اینطور نیست

فرد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی خیلی زود با دیگران، حتی با کسانی که به تازگی با آن ها آشنا شده، صمیمی می شود. در نتیجه، کنار آن ها احساس راحتی می کند و بدون اجازه یا تأیید فرد، از او تعریف می کند یا جلوی جمع به او ابراز محبت می کند.

خود فرد نمی داند که این رفتار دور از ادب است و به شکل غریزی با دیگران اینطور رفتار می کند و ابراز محبت را طبیعی می داند.

اما دیگران تازه می خواهند با فرد آشنا شوند و با دیدن این رفتار، احساس می کنند او دروغگو است و از او زده می شوند.

فرد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی تظاهر به دوست داشتن نمی کند، بلکه با دیگران احساس نزدیکی می کند و نیاز دارد که دیگران هم همین احساس را نسبت به او داشته باشند.

به همین دلیل، برای ایجاد صمیمیت در رابطه به مشکل می خورد و بدون اینکه بداند، نقش خاصی را در روابط بر عهده می گیرد.

در بسیاری از موارد، فرد خیلی زود به دیگران وابسته می شود. این مسئله دیگران را می ترساند و باعث می شود از او دور شوند.

پشت علائم اختلال شخصیت نمایشی چه چیزی نهفته است؟

شاید اینطور به نظر برسد که فرد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی از جلب توجه لذت می برد اما لزوماً اینطور نیست.

در اغلب موارد، پشت این علائم، احساسات شدید و قدرتمند نهفته که در قالب خشم، سرخوردگی، افسردگی و اضطراب ظاهر می شود؛ وجود دارد.

پشت رفتارهای نمایشی، احساس نیاز به پذیرفته شدن و احساس صمیمیت با دیگران نهفته و معمولاً فرد مدام با احساس سرخوردگی رو به رو می شود چون کم پیش می آید که به خواستۀ خود برسد.

فرد مدام تلاش می کند تا با دیگران صمیمی شود ولی این حس متقابل نیست چون دیگران تحمل این رفتار را ندارند یا از دیدن این همه احساس صمیمیت و محبت سردرگم می شوند.

از طرفی، مدام در روابط خود با دیگران به بن بست می خورند چون تلاش برای جلب توجه باعث می شود اطرافیان احساس خطر کنند.

در اختلالات شخصیتی، فرد نمی داند چرا رفتارهای او روابط را پیچیده می کند.

در واقع، باور دارد مشکل از طرف مقابل است یا هنوز دوست یا شریک مناسب را پیدا نکرده است. حتی ممکن است برای بهبود روابط به روانشناس مراجعه کند ولی متوجه نقش خود در این مشکلات نباشد.

اما به کمک روانشناس موفق می شود تا احساسات خود را کنترل کند و متناسب با شرایط رفتار کند.

به مرور زمان، علائم درمان پذیر است و کیفیت روابط ارتقا پیدا می کند.

آیا اختلال شخصیت نمایشی همان برون گرایی است؟

برون گرایی یک ویژگی شخصیتی است. معمولاً به کسی که اجتماعی است، از تعامل با دیگران لذت می برد و پر از انرژی است، برون گرا می گویند.

در مقابل، فرد درون گرا کسی است که حتی اگر از تعامل با دیگران لذت ببرد، ترجیح می دهد بیشتر وقت خود را تنها باشد.

درست همانطور که آدم برون گرا تحمل تنهایی زیاد را ندارد، آدم درون گرا هم در طولانی مدت از تعامل با دیگران خسته و معذب می شود.

از طرف دیگر، در اختلال شخصیت نمایشی عطش فرد به جلب توجه دیگران از بین نمی رود.

همۀ ما نیازمند برقراری ارتباط هستیم اما فرد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی نیاز دارد که دیگران همیشه به او توجه کنند.

در نتیجه، در رابطه با خود (هویت و عزت نفس) و در برقراری ارتباط با دیگران (ایجاد صمیمیت) دچار مشکل می شود.

آیا شخصیت نمایشی همان خودشیفتگی است؟

گاهی برخی از علائم اختلالات شخصیت با یکدیگر همپوشانی دارند. به ویژه اگر اختلال ها ذیل یک گروه مشترک باشند، شاهد این وضعیت هستیم.

برای مثال، هم افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی هم افراد خودشیفته از جلب توجه لذت می برند.

با این تفاوت که هدف فرد خودشیفته از جلب توجه این است که مورد تکریم، احترام و ستایش قرار بگیرد زیرا خود را برتر و بالاتر می بیند.

اما فرد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی از هر توجه ممکن استقبال می کند و مخصوصاً دنبال حس قدردانی یا برقراری ارتباط با دیگران است ولی لزوماً به دنبال تعریف یا تکریم نیست.

تشخیص اختلال شخصیت نمایشی

به نظر می رسد رفتارهای نمایشی در این اختلال ناشی از عوامل زیر است:

• ژنتیک
• روابط و تجارب کودکی
• تروما
• شرایط محیطی و فرهنگی

در برخی از موارد، یادگیری اجتماعی هم دخیل است. برای مثال، کودک رفتار و منش بزرگسالان را می بیند و بارها آن را تقلید می کند.

اما هنوز علت دقیق شخصیت نمایشی، یا سایر اختلالات شخصیتی، مشخص نیست.

در اکثر موارد، اختلال شخصیت در اواخر نوجوانی و اوایل بزرگسالی تشخیص داده می شود. تشخیص دقیق و درست این اختلالات فقط بر عهدۀ متخصص است.

متخصصان حوزۀ سلامت روان برای تشخیص اختلالات شخصیتی از نسخۀ پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-V) استفاده می کنند.

لازم است برای تشخیص اختلال شخصیت نمایشی با متخصص صحبت کنید و سوابق پزشکی، دغدغه ها و مشکلات خود را با او در میان بگذارید.

روانشناس افکار، احساسات و رفتارهای شما را ارزیابی می کند و به دنبال الگوهای رفتاری می گردد تا از طریق مقایسه با معیارهای راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، اطلاعات کافی را به دست آورد.

این الگوی رفتاری در شرایط مختلف بارز است و معمولاً از اوایل بزرگسالی ظاهر می شود. به همین دلیل، معمولاً اختلال شخصیت در کودکی یا اوایل دوران نوجوانی تشخیص داده نمی شود.

معمولاً هرچه سن فرد بالا می رود، از شدت علائم اختلال شخصیت نمایشی کم می شود (این مسئله درمورد اکثر اختلالات شخصیتی صادق است). شدیدترین علائم در دهۀ چهل یا پنجاه سالگی فروکش می کند.

اختلال شخصیت نمایشی در زنان بزرگسال بیشتر شایع است و در مجموع، ۲ تا ۳% جمعیت را تحت الشعاع قرار می دهد.

روش درمان

اولین قدم به سمت تغییر این است که بپذیرید ریشۀ مشکل در ارتباط با دیگران به رفتارهای شما برمی گردد.

غلبه بر این مرحله کار سختی است. بهتر است از متخصص حوزۀ سلامت روان کمک بگیرید.

موثرترین روش برای درمان اختلال شخصیت نمایشی، روان درمانی است که اهداف زیر را دنبال می کند:

• کاهش تشویش روانی
• ایجاد مهارت های اجتماعی سازنده
• تقویت عزت نفس
• شناخت نقش خود در شرایط تنش زا
• آگاه شدن از احساسات و رفتار خود

در مجموع، روان درمانی اهداف فوق را دنبال می کند. شما می توانید در جلسات درمان به صورت فعال در امر هدف گذاری با روان درمانگر همکاری کنید.

در روان درمانی، از روش های زیر برای درمان اختلال شخصیت نمایشی استفاده می شود:

• درمان روان پویشی
• درمان شناختی-رفتاری
• درمان میان فردی
• رفتاردرمانی دیالکتیکی
• گروه درمانی و خانواده درمانی

در برخی از موارد، برای درمان بعضی از حالت های روحی در اختلال شخصیت نمایشی از داروهای ضد افسردگی و تثبیت کنندۀ خلق استفاده می شود.

در مجموع، فرد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی می تواند زندگی مفید و سالمی داشته باشد. به ویژه اگر از متخصص سلامت روان کمک بگیرد، شرایط بهتر خواهد شد.

متخصص به شما کمک می کند نسبت به شرایط و رفتارهای خود آگاه شوید و مهارت های مقابله با این وضعیت را در خود بالا ببرید. این موارد در تقویت عزت نفس و برقراری روابط باکیفیت موثر است.

خلاصه و جمع بندی

تلاش برای جلب توجه و نوسانات روحی از جمله ویژگی های بارز شخصیت نمایشی است.

این رفتارها انتخاب فرد نیست بلکه علامت یک وضعیت روانی است که توسط متخصص تشخیص داده می شود.

اختلال شخصیت نمایشی درمان پذیر است. در اغلب موارد، روان درمانی موثرترین روش درمان است. افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی با مراجعه به متخصص مهارت های مقابله با این وضعیت را فرا می گیرند که به تقویت عزت نفس و برقراری روابط باکیفیت کمک می کند.

سوالات متداول

۱. اختلال شخصیت نمایشی چیست؟
اختلال شخصیت نمایشی (HPD) یک وضعیت روانی است که با رفتارهای توجه‌طلبانه، هیجانات افراطی و نیاز شدید به تأیید دیگران مشخص می‌شود.

۲. علائم اصلی اختلال شخصیت نمایشی چیست؟
علائم شامل رفتارهای نمایشی، هیجانات سطحی، تأثیرپذیری شدید از دیگران و نیاز مداوم به جلب توجه است.

۳. علت اختلال شخصیت نمایشی چیست؟
علت دقیق آن ناشناخته است، اما ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و تجربیات دوران کودکی در ایجاد آن نقش دارند.

۴. اختلال شخصیت نمایشی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص توسط روانشناس یا روانپزشک بر اساس معیارهای DSM-5 و ارزیابی رفتارها و الگوهای فکری فرد انجام می‌شود.

۵. آیا اختلال شخصیت نمایشی قابل درمان است؟
بله، با روان‌درمانی (مانند درمان شناختی-رفتاری) و در برخی موارد داروها می‌توان علائم را مدیریت کرد.

۶. آیا این اختلال بر روابط اجتماعی تأثیر می‌گذارد؟
بله، افراد مبتلا ممکن است در روابط خود دچار مشکل شوند، زیرا رفتارهای آنها می‌تواند برای دیگران آزاردهنده یا غیرقابل پیش‌بینی باشد.

۷. چگونه می‌توان به فرد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی کمک کرد؟
با حمایت عاطفی، تشویق به درمان و ایجاد محیطی پایدار می‌توان به بهبود کیفیت زندگی فرد کمک کرد