سروتونین چیست؟ (+ معرفی داروها و روش های طبیعی افزایش آن )

سروتونین (Serotonin)، که به نام علمی ۵-هیدروکسی‌تریپتامین (۵-HT) نیز شناخته می‌شود، یکی از مهم‌ترین انتقال‌ دهنده‌های عصبی در بدن است که تأثیر قابل‌توجهی بر عملکردهای فیزیولوژیکی و روانی دارد. این ماده شیمیایی در تنظیم خلق‌ و خو ، خواب، اشتها، درد، و بسیاری از فرآیندهای دیگر بدن نقش دارد. علاوه بر این، سروتونین در پزشکی و داروسازی به دلیل نقش حیاتی‌اش در اختلالات روانی و عصبی مانند افسردگی، اضطراب، و میگرن اهمیت ویژه‌ای یافته است.

در این مقاله به بررسی جامع سروتونین، عملکردهای آن در مغز و بدن، اختلالات مرتبط با آن، و داروهایی که به طور مستقیم یا غیرمستقیم بر آن تأثیر می‌گذارند، می‌پردازد.

سروتونین چیست؟

سروتونین یک انتقال‌دهنده عصبی است که عمدتاً در سیستم عصبی مرکزی (CNS) و دستگاه گوارش تولید می‌شود. این ماده تأثیرات گسترده‌ای بر رفتار، احساسات و عملکردهای فیزیکی دارد. حدود ۹۰٪ از سروتونین بدن در سلول‌های انتروکرومافین روده تولید می‌شود و در تنظیم حرکات روده‌ای و گوارش نقش دارد. باقی‌مانده آن در مغز تولید شده و به عنوان یک انتقال‌دهنده عصبی عمل می‌کند (منبع).

تولید سروتونین

سروتونین از طریق فرآیندی بیوشیمیایی از آمینواسید تریپتوفان تولید می‌شود. این آمینواسید از غذاهای خاصی وارد بدن می‌شود و در مغز به وسیله آنزیم‌ها به سروتونین تبدیل می‌گردد. غذاهای غنی از تریپتوفان شامل موارد زیر هستند:

• ماهی (مانند سالمون و تن)
• گوشت قرمز
• تخم‌مرغ
• لبنیات (مانند شیر و پنیر)
• آجیل و دانه‌ها (مانند بادام و دانه کنجد)
• موز

مطلب پیشنهادی: ۷ روش کارآمد برای افزایش هورمون های شادی

نقش سروتونین در بدن

این ماده ی شیمیایی در طیف گسترده‌ای از عملکردهای بدن و مغز نقش دارد. برخی از مهم‌ترین کارکردهای آن عبارتند از:

۱. تنظیم خلق‌ و خو

شناخته‌شده‌ترین نقش این ماده شیمیایی، در تنظیم خلق‌ و خو و احساسات است. سطح پایین سروتونین با اختلالات روانی مانند افسردگی، اضطراب و خشم مرتبط است. به همین دلیل، بسیاری از داروهای ضد افسردگی بر افزایش سطح این ماده تمرکز دارند.

۲. خواب

این ماده ی شیمیایی در تولید هورمون ملاتونین نقش دارد که چرخه خواب و بیداری را تنظیم می‌کند. کاهش سطح سروتونین می‌تواند منجر به بی‌خوابی یا اختلالات خواب شود.

۳. کنترل اشتها

سطح این انتقال دهنده عصبی، تأثیر مستقیمی بر اشتها و عادات غذایی دارد. کاهش سطح آن می‌تواند باعث پرخوری، به خصوص میل به کربوهیدرات‌ها شود، در حالی که افزایش سطح این ماده ممکن است اشتها را کاهش دهد.

۴. تنظیم دمای بدن

این ماده در تنظیم دمای بدن نقش دارد و اختلال در این فرآیند ممکن است به مشکلاتی مانند تب یا کاهش دمای بدن منجر شود.

۵. حساسیت به درد

این ماده ی شیمیایی می‌تواند آستانه درد را تنظیم کند. کاهش آن ممکن است منجر به افزایش حساسیت به درد شود.

۶. عملکرد گوارشی

این ماده انتقال دهنده عصبی، در دستگاه گوارش برای تنظیم حرکات روده‌ای و همچنین درک احساسات گوارشی (مانند سیری یا تهوع) نقش دارد.

۷. انعقاد خون

پلاکت‌های خون حاوی این ماده شیمیایی هستند و در هنگام جراحت، این ماده آزاد می‌شود تا به انعقاد خون کمک کند.

اختلالات مرتبط با سروتونین

سطح این انتقال دهنده عصبی در بدن اگر بیش از حد کم یا زیاد باشد، می‌تواند منجر به بروز اختلالات مختلفی شود. برخی از این اختلالات عبارتند از:

۱. افسردگی

سطح پایین این ماده ی شیمیایی یکی از دلایل اصلی افسردگی به شمار می‌رود. این ارتباط باعث شده است که بسیاری از داروهای ضد افسردگی، مانند SSRIs، برای افزایش سطح سروتونین در مغز استفاده شوند.

مطلب پیشنهادی: همه چیز درباره داروهای ضد افسردگی

۲. اضطراب

کاهش سطح این انتقال دهنده عصبی، ممکن است به اختلالات اضطرابی مانند اختلال اضطراب عمومی (GAD) و اختلال اضطراب اجتماعی (SAD) منجر شود.

۳. اختلال وسواس فکری-عملی (OCD)

اختلال وسواس فکری-عملی با کاهش سطح این ماده شیمیایی مرتبط است. داروهایی که سروتونین را افزایش می‌دهند، می‌توانند به کاهش علائم این اختلال کمک کنند.

۴. میگرن

میگرن‌ها به دلیل اختلال در عملکرد گیرنده‌های این ماده رخ می‌دهند. داروهای تریپتان‌ها با تأثیر بر گیرنده‌های سروتونین می‌توانند حملات میگرنی را کاهش دهند.

۵. سندرم سروتونین

افزایش بیش از حد این انتقال‌دهنده عصبی، که می‌تواند در اثر مصرف داروهای خاص یا ترکیب آن‌ها ایجاد شود، به سندرم سروتونین منجر می‌شود. این وضعیت می‌تواند خطرناک باشد و علائمی مانند تعریق شدید، افزایش ضربان قلب، تب، لرزش، و حتی تشنج ایجاد کند.

داروهای مستقیم مرتبط با این انتقال‌دهنده عصبی در مغز داروهای متعددی به طور مستقیم یا غیرمستقیم بر سطح یا عملکرد سروتونین تأثیر می‌گذارند. این داروها عمدتاً در درمان اختلالات روانی و عصبی استفاده می‌شوند. در ادامه، به بررسی کامل‌تر این داروها می‌پردازیم:

داروهای مستقیم مرتبط با سروتونین

۱. مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRIs)

این گروه دارویی با جلوگیری از بازجذب این ماده توسط نورون‌ها، سطح آن را در مغز افزایش می‌دهند. SSRIs معمولاً خط اول درمان برای افسردگی و اختلالات اضطرابی هستند. معروف‌ترین داروهای این دسته عبارتند از:

• فلوکستین : برای درمان افسردگی، اختلال وسواس فکری-عملی (OCD)، و اختلالات اضطرابی استفاده می‌شود.
• سرترالین : کاربرد آن در درمان افسردگی، PTSD، و اختلالات وحشت (Panic Disorder) است.
• پاروکستین : برای درمان افسردگی، اختلال اضطراب اجتماعی و PTSD تجویز می‌شود.
• سیتالوپرام : برای افسردگی و اختلالات اضطرابی استفاده می‌شود.
• اس‌ سیتالوپرام : یک نسخه بهبودیافته از سیتالوپرام با اثربخشی بیشتر.

۲. مهارکننده‌های بازجذب سروتونین-نوراپی‌نفرین (SNRIs)

این داروها علاوه بر این ماده، بر نوراپی‌نفرین نیز تأثیر می‌گذارند و معمولاً برای موارد شدیدتر افسردگی یا دردهای مزمن استفاده می‌شوند. شناخته‌شده‌ترین SNRIs عبارتند از:

• دولوکستین : برای درمان افسردگی، اضطراب، و دردهای مزمن مانند فیبرومیالژیا.
• ونلافاکسین : برای افسردگی، اختلال وحشت، و PTSD.

۳. مهارکننده‌های مونوآمین اکسیداز (MAOIs)

این داروها با جلوگیری از تجزیه سروتونین توسط آنزیم مونوآمین اکسیداز، سطح آن را افزایش می‌دهند. MAOIs معمولاً برای موارد مقاوم به درمان استفاده می‌شوند. از جمله این داروها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• فنلزین
• ترانیل‌ سیپرومین
• ایزوکاربوکسازید

۴. آگونیست‌ها و آنتاگونیست‌های سروتونین

این داروها مستقیماً بر گیرنده‌های سروتونین تأثیر می‌گذارند. برخی از آن‌ها شامل:

• بوسپیرون : یک آگونیست دارویی برای درمان اضطراب.
• ترازودون: برای درمان افسردگی و مشکلات خواب استفاده می‌شود.
• میرتازاپین : یک داروی ضدافسردگی که بر گیرنده‌های سروتونین اثر می‌گذارد.

۵. تریپتان‌ها

این داروها برای درمان میگرن استفاده می‌شوند و بر گیرنده‌های این ماده ی شیمیایی اثر می‌گذارند. برخی از معروف‌ترین تریپتان‌ها عبارتند از:

• سوماتریپتان
• ریزاتریپتان
• الترپیتان

داروهای غیرمستقیم مرتبط با سروتونین

برخی داروها به صورت غیرمستقیم بر سیستم سروتونین تأثیر می‌گذارند. برای مثال:

• ترامادول: یک مسکن که با افزایش سطح این  و نوراپی‌نفرین عمل می‌کند.
• متامفتامین و MDMA (اکستازی): این مواد محرک باعث افزایش شدید آزادسازی سروتونین می‌شوند اما مصرف طولانی‌مدت آن‌ها به تخریب سیستم عصبی منجر می‌شود.

مطلب پیشنهادی: دوپامین چیست و چه نقشی در بدن دارد؟

افزایش طبیعی سروتونین

علاوه بر داروها، روش‌های طبیعی نیز برای افزایش سطح این ماده ی شیمیایی وجود دارد. این روش‌ها شامل:

1. ورزش منظم: فعالیت‌های هوازی مانند دویدن و یوگا می‌توانند سطح سروتونین را افزایش دهند.
2. قرار گرفتن در معرض نور خورشید: تولید این ماده با نور طبیعی تحریک می‌شود.

1. مصرف غذاهای غنی از تریپتوفان: مانند تخم‌مرغ، ماهی، آجیل، و لبنیات.
2. مدیتیشن و کاهش استرس: استرس مزمن سطح سروتونین را کاهش می‌دهد.
3. خواب کافی: خواب کیفیتی مناسب تولید طبیعی این ماده شیمیایی را تضمین می‌کند.

نتیجه‌گیری

سروتونین یکی از حیاتی‌ترین انتقال‌دهنده‌های عصبی بدن است که در تنظیم خلق‌وخو، خواب، اشتها، و بسیاری از عملکردهای دیگر نقش دارد. اختلال در سطح سروتونین می‌تواند منجر به مشکلات روانی و جسمی شود. داروهای متعددی برای تنظیم این ماده شیمیایی طراحی شده‌اند، اما استفاده از آن‌ها باید تحت نظر پزشک باشد. علاوه بر داروها، روش‌های طبیعی مانند ورزش، تغذیه مناسب، و کاهش استرس می‌توانند در افزایش سطح این ماده و بهبود سلامت روانی و جسمی کمک کنند.