طرحواره محرومیت هیجانی چیست و چطور درمان می شود؟

طرحواره‌های ناسازگار اولیه، الگوهای فکری، رفتاری و هیجانی عمیقی هستند که در دوران کودکی یا نوجوانی شکل می‌گیرند و به طور ناخود آگاه بر زندگی فرد در بزرگسالی تأثیر می‌گذارند. یکی از این طرحواره‌ها، طرحواره محرومیت هیجانی است که به احساس کمبود عاطفی، عدم دریافت محبت، همدلی یا حمایت هیجانی اشاره دارد.

این طرحواره باعث می‌شود فرد به طور مداوم احساس کند که نیازهای عاطفی و احساسی او برآورده نشده و حتی این نیازها هرگز برآورده نخواهند شد.

تعریف طرحواره محرومیت هیجانی

طرحواره محرومیت هیجانی به نوعی احساس دائمی و ناخود آگاه است که فرد تصور می‌کند نیازهای هیجانی‌اش، مانند محبت، همدلی، درک شدن و حمایت، از طرف دیگران برآورده نمی‌شود یا نخواهد شد. این طرحواره به سه دسته محرومیت هیجانی تقسیم می‌شود (منبع):

1. محرومیت از محبت: فرد احساس می‌کند دیگران او را دوست ندارند یا به زبان ساده تر دوست داشتنی نیستند (در کودکانی که والدین کمال گرا دارن این طرحواره بیشتر دیده میشه، ۱۸ نمره خوبیه اما می تونستی ۲۰ بشی، باید شاگرد اول باشی و…).
2. محرومیت از همدلی: فرد معتقد است که هیچ‌کس او را درک نمی‌کند یا به احساسات او اهمیت نمی‌دهد ( در خانواده های پرجمعیت یا خانواده ای که پدر و مادر حضور ندارن به خاطر کار یا مشکلات دیگه این طرحواره بیشتر دیده میشه).
3. محرومیت از حمایت: فرد تصور می‌کند که در زمان نیاز، هیچ‌کس برای کمک یا حمایت از او وجود ندارد ( این هم در خانواده هایی که پدر و مادر کمتر حضور دارن بیشتر دیده میشه، بخصوص اگه پدر و مادر هر دو شاغل باشن).

این طرحواره می‌تواند منجر به ناامیدی عمیق، احساس تنهایی مزمن و مشکلات جدی در روابط بین‌فردی شود.

نشانه‌های طرحواره محرومیت هیجانی

افرادی که با این طرحواره زندگی می‌کنند، اغلب نشانه‌هایی از کمبود عاطفی و هیجانی را در زندگی روزمره خود تجربه می‌کنند. برخی از مهم‌ترین نشانه‌های این طرحواره عبارت‌اند از:

1. احساس تنهایی مداوم: حتی در میان جمع یا در روابط صمیمی، این افراد احساس می‌کنند که تنها هستند و کسی نمی‌تواند به آن‌ها نزدیک شود.
2. انتظارات غیرواقعی از دیگران: آن‌ها ممکن است توقع داشته باشند که دیگران تمام نیازهای هیجانی‌شان را برآورده کنند، اما حتی در صورت دریافت محبت یا حمایت، همچنان احساس کمبود دارند. این افراد کسانی هستند که در رابطه عاطفی مدام طلبکار هستند و انتظار دارند همه توجه و محبت پارتنرشان به او باشد و حتی اجازه ندارد به یک بچه کوچک هم محبت کند.
3. ناامیدی در روابط: این افراد معمولاً از روابط خود ناامید می‌شوند زیرا تصور می‌کنند دیگران قادر به درک یا حمایت از آن‌ها نیستند. این افراد ممکن است به سادگی رابطه را کات کنند یا تنش های زیادی در رابطه ایجاد کنند.
4. اجتناب از صمیمیت: به دلیل ترس از طرد شدن یا ناامیدی، ممکن است از روابط عاطفی عمیق خودداری کنند.
5. خشم و احساس قربانی بودن: ممکن است نسبت به دیگران احساس خشم یا رنجش داشته باشند، زیرا تصور می‌کنند که دیگران نیازهایشان را نادیده می‌گیرند.
6. افسردگی و اضطراب: احساس مداوم کمبود و ناکامی در برآورده شدن نیازهای عاطفی می‌تواند منجر به مشکلات روانی مانند افسردگی یا اضطراب شود.
7. رفتارهای جبرانی: برخی افراد ممکن است با رفتارهایی مانند کار بیش از حد، خرید افراطی یا مصرف مواد تلاش کنند احساس کمبود عاطفی را جبران کنند.

مطلب پیشنهادی: طرحواره بازداری هیجانی

مثال هایی از طرحواره محرومیت هیجانی در موقعیت های مختلف

برای درک بهتر این طرحواره، به چند مثال واقعی از رفتارهای ناشی از آن توجه کنید:

1. روابط عاشقانه: فردی که طرحواره محرومیت هیجانی دارد، از پارتنرش (شریک عاطفی) انتظار داشته باشد که همیشه در دسترس باشد، به تمام نیازهای او توجه کند و هیچ‌گاه او را ناامید نکند. بیشترین مشکلی که این طرحواره ایجاد می کند در روابط عاطفی و عاشقانه است.
2. محیط کار: فردی که این طرحواره را دارد، ممکنه در محیط کار از رئیس یا همکاران خود توقع داشته باشد که دائماً از او حمایت کنند، و وقتی این حمایت را دریافت نکند، احساس می‌کند که به او بی‌توجهی شده است.
3. خانواده: در روابط خانوادگی، این فرد ممکن است از اعضای خانواده انتظار داشته باشد که او اولویت اول باشد. در غیر اینصورت عصبانی می شود. معمولا چنین افرادی از همه اعضای خانواده خود طلبکار هستند.
4. دوستی‌ها: این افراد از دوستان خود هم توقع توجه زیادی دارند مثلا ممکن است از اینکه دوستش مدام حال او را نگرسیده است عصبانی و ناراحت شود.

علل شکل‌گیری طرحواره محرومیت هیجانی

طرحواره محرومیت هیجانی اغلب در کودکی شکل می‌گیرد و ریشه در تجربیات اولیه فرد با والدین یا مراقبان اصلی دارد. برخی از دلایل رایج شکل‌گیری این طرحواره عبارت‌اند از:

1. والدین سرد و بی‌ عاطفه: اگر والدین نتوانند محبت، همدلی و توجه کافی به کودک ارائه دهند، کودک احساس می‌کند که نیازهای هیجانی او نادیده گرفته شده است. از مراجعان زیادی شنیدم که می گویند به یاد نداریم که پدر یا مادرم من را بغل کرده باشند.
2. مشغولیت بیش از حد والدین: والدینی که به دلیل مشکلات شغلی، اقتصادی یا شخصی نمی‌توانند وقت کافی برای کودک بگذارند، ممکن است باعث شکل‌گیری این طرحواره شوند.
3. انتقاد یا سرزنش مداوم: والدین کمال گرا و سخت گیری که بیشتر از کودک انتقاد می‌کنند و کمتر او را تشویق یا حمایت می‌کنند، می‌توانند این احساس را در کودک ایجاد کنند که هیچ‌کس او را درک نمی‌کند.
4. بی‌ثباتی عاطفی در خانواده: محیط‌های خانوادگی پرتنش یا بی‌ثبات، جایی که محبت و حمایت به طور متناوب ارائه می‌شود، می‌توانند این طرحواره را در کودک تقویت کنند. والدینی که درگیر تنش های شخصی خودشان هستند معمولا توجه به فرزندان خود نمی کنند.
5. والدین بیش از حد مستقل: والدینی که خودشان از ابراز احساسات خودداری می‌کنند یا به کودک یاد می‌دهند که نباید نیازهای هیجانی داشته باشد، می‌توانند زمینه‌ساز این طرحواره شوند.

مطلب پیشنهادی: تله های زندگی (۱۸ طرحواره ناسازگار)

تفاوت طرحواره محرومیت هیجانی با طرحواره بازداری هیجانی

این دو طرحواره شبیه به هم هستند اما تفاوت هایی دارند در طرحواره بازداری هیجانی فرد احساسش را سرکوب می کند اما در محرومیت هیجانی احساس کمبود محبت می کند:

اثرات طرحواره محرومیت هیجانی در زندگی روزمره

این طرحواره می‌تواند تأثیرات منفی زیادی بر زندگی فرد داشته باشد. برخی از پیامدهای مهم عبارت‌اند از:

1. مشکلات در روابط عاطفی: افراد با این طرحواره معمولاً در برقراری روابط صمیمی و پایدار مشکل دارند. یا بیش از حد به دیگران وابسته می‌شوند یا به دلیل ترس از ناامیدی، از روابط صمیمی اجتناب می‌کنند.
2. افسردگی و اضطراب: احساس مداوم نادیده گرفته شدن می‌تواند منجر به مشکلات روانی جدی مانند افسردگی، اضطراب یا عزت نفس پایین شود.
3. رفتارهای جبرانی ناسالم: برای جبران کمبود عاطفی، ممکن است افراد به رفتارهایی مانند پرخوری، مصرف مواد یا کار بیش از حد روی بیاورند.
4. شکست‌های مکرر در روابط: به دلیل انتظارات غیرواقعی یا عدم توانایی در برآورده کردن نیازهای عاطفی دیگران، این افراد ممکن است بارها در روابط خود شکست بخورند.

روش‌های درمان طرحواره محرومیت هیجانی

درمان این طرحواره نیازمند کار عمیق روان‌شناختی است و معمولاً شامل تکنیک‌های زیر می‌شود:

۱. طرحواره‌ درمانی

طرحواره درمانی بر شناسایی ریشه‌های طرحواره و بازسازی الگوهای فکری و هیجانی تمرکز دارد.

تکنیک‌های تجربی مانند بازسازی صحنه‌های کودکی برای پردازش احساسات سرکوب‌شده استفاده می‌شوند.

مطلب پیشنهادی: طرحواره درمانی چیست برای چه اختلالاتی مناسب است؟

۲. درمان شناختی-رفتاری (CBT)

شناسایی و اصلاح باورهای ناکارآمد مرتبط با طرحواره.

تمرین‌های رفتاری برای کاهش وابستگی به دیگران و افزایش خودکارآمدی.

۳. درمان روان پویشی

در درمان روان پویشی روش درمانی به بررسی روابط گذشته و تأثیر آن‌ها بر شکل‌گیری طرحوار پرداخته می شود و این ریشه های ناهشایر حل می شود.

کار مهم دیگری که در این روش درمانی انجام می شود کمک به فرد برای شناسایی و بیان احساسات سرکوب شده او در جلسه درمان و در نهایت در زندگی واقعی است.

۴. خودمراقبتی و خودمحبتی

توجه به هیجانات و نیازهای خود و خود مراقبتی یکی از روش هایی است که به این افراد کمک می کند میزان محرومیت هیجانی خود را کاهش دهند.

توصیه‌هایی برای کاهش طرحواره محرومیت هیجانی

برای کاهش اثرات این طرحواره، می‌توانید از راهکارهای زیر استفاده کنید:

1. آگاهی از طرحواره: شناخت و پذیرش این طرحواره اولین قدم برای تغییر آن است.
2. کاهش انتظارات غیر واقعی: تمرین کنید که دیگران را همان‌طور که هستند بپذیرید و از آن‌ها انتظارات غیرواقعی نداشته باشید.
3. ایجاد روابط سالم: سعی کنید روابطی متعادل و دو طرفه ایجاد کنید که در آن‌ها هم محبت دریافت کنید و هم محبت کنید.
4. تمرین خود شفقتی: به خودتان اهمیت دهید و نیازهای هیجانی خود را در اولویت قرار دهید.
5. درخواست کمک: در صورت شدت طرحواره محرومیت هیجانی شما زیاد است توصیه می کنم از یک روانشناس متخصص کمک بگیرید.

نتیجه‌گیری

طرحواره محرومیت هیجانی می‌تواند تأثیرات گسترده‌ای بر رفتار، روابط و احساسات فرد داشته باشد. این طرحواره باعث می‌شود فرد به طور مداوم احساس کند که نیازهای هیجانی‌اش نادیده گرفته شده‌اند. با این حال، از طریق درمان، آگاهی و تمرین می‌توان این طرحواره را مدیریت کرد و زندگی شادتری را تجربه کرد. افراد می‌توانند با تقویت خودمحبتی، کاهش وابستگی به دیگران و ایجاد روابط سالم، اثرات منفی این طرحواره را به میزان قابل توجهی کاهش دهند.