روانشناسی زرد چیست و آیا موثر است؟
روانشناسی زرد یک اصطلاح کلی است و شامل هرگونه ایدئولوژی، روش درمان یا سایر روش های روان شناسی است که در بین مردم محبوبیت زیادی دارد اما در اکثر موارد، هیچ مدرک یا تحقیق علمی پشت این رویکردها نیست.
روانشناسی زرد راه میانبرهای زیادی دارد و برای مشکلات پیچیده، راه حل های آسان ارائه می دهد. بسیاری آزمون های شخصیتی بخشی از روانشناسی زرد است که معمولاً اعتبار علمی ندارد. شخصیت های محبوب، مثل دکتر فیل مک گراو یا اپرا وینفری، که رویکردهای روانشناسی زرد را تبلیغ می کنند، نقش زیادی در رشد و گسترش روانشناسی زرد دارند.
در این مقاله از دپارتمان سلامت روان مجله سلامت دکتر بهشتیان، به تاریخچه و انواع روانشناسی زرد می پردازیم. همچنین به شما یاد می دهیم چطور اطلاعات زرد را تشخیص دهید و به مضرات وابسته شدن به این نوع محتوا اشاره می کنیم.
از کجا بفهمیم گرفتار روانشناسی زرد شدیم؟
از کجا بفهمیم کتابی که می خوانیم، ویدئویی که می بینیم یا متنی که در سایت بالا و پایین می کنیم پشتوانۀ علمی دارد یا صرفاً بر پایۀ روانشناسی زرد نوشته شده؟
حواستان به نشانه های زیر باشد:
- وعده و وعیدها آنقدر خوب است که باورکردنی نیست یا شواهد علمی ندارد.
- نویسنده/گوینده ادعا می کند در زمینۀ درمان یک بیماری تخصص دارد اما تا به حال کسی را درمان نکرده است.
- به صلاحیت، تخصص، مدرک یا گواهی فرد اشاره نمی شود.
محبوبیت یک کتاب، برنامه یا وب سایت به معنی بی فایده بودن آن نیست اما اگر علائم فوق درمورد چیزی که می خوانید یا می بینید صادق است، محتاط عمل کنید چون همۀ این ها علائم هشدار محسوب می شود.
انواع روانشناسی زرد
در ادامه به چند نمونه روانشناسی زرد اشاره می کنیم که به احتمال زیاد با آن ها رو به رو خواهید شد.
- سایت های اینترنتی: سایت های شخصی که توسط افراد غیر کارشناس و غیر متخصص نوشته شده است.
- مصاحبه/ برنامه های تلویزیونی/ پادکست: کیفیت این برنامه ها متغیر است. گاهی برنامه توسط روانشناس اجرا می شود و گاهی مجری کسی است که تا به حال روانشناسی نخوانده است.
- کانال یوتیوب: خیلی از یوتوبرها درمورد سلامت روان ویدئو می سازند و ادعا می کنند که در این زمینه تخصص دارند. قبل از تماشای این کانال ها، درمورد تخصص یوتوبر تحقیق کنید.
- کتاب های خودیاری: بعضی از کتاب های خودیاری شامل روش هایی است که هیچ پشتوانۀ علمی ندارد و توسط پژوهش های علمی به تأیید نرسیده است.
- محصولات خودیاری: اینترنت پر از محصولات خودیاری است که پایه و اساس علمی ندارد.
- تالارهای گفتگو: اینترنت پر از کاربرانی است که ادعا می کنند در زمینۀ روانشناسی اطلاعات دارند، در صورتی که اینطور نیست. پس قبل از اینکه روی این پلتفرم ها به حرف کسی گوش کنید، اول در مورد صلاحیت او تحقیق کنید.
قبل استفاده از روان شناسی زرد، به این نکات توجه کنید
روانشناسی زرد به شما فرصت می دهد تا ذهن و احساسات خود را کشف کنید و با ارائۀ روش های خودیاری، به شما کمک می کند تا زندگی، روابط و حرفۀ خود را بهتر کنید.
اما اگر با مشکلات روحی دست و پنجه نرم می کنید، رفتن سراغ آن دسته از روانشناسی های زرد که ریشه در تحقیق علمی ندارند و شواهد تجربی ارائه نمی دهند، خطرناک خواهد بود.
اگر می خواهید به عنوان بخشی از برنامۀ درمان مشکلات روانشناختی خود از روان شناسی زرد کمک بگیرید، نکات زیر را فراموش نکنید.
- به روانشناسی زرد متکی نباشید، بلکه در کنار سایر روش ها مثل روان درمانی یا مصرف دارو از آن بهره ببرید.
- از پزشک خود بپرسید کدام یک از روش های روانشناسی زرد برای شما قابل اجراست.
- یادتان باشد یک روش برای همه کارساز نیست. به جای داستان های شخصی و قصه های موفقیت این و آن، به شواهد علمی توجه کنید.
- پولتان را پای روش های روانشناسی زرد حرام نکنید چون نتیجۀ آن قطعی و تضمینی نیست.
- از خودتشخیصی (براساس اطلاعات اینترنتی) بپرهیزید.
- از خودتان بپرسید آیا ارزشش را دارد از کسی مشاوره بگیرید که تا به حال کسی با شرایط شما را معاینه یا درمان نکرده؟
مضرات روانشناسی زرد
روانشناسی زرد فواید زیادی دارد اما بی ضرر نیست. اصلی ترین عیب روانشناسی زرد این است که معمولاً بر پایۀ شواهد علمی نیست. به همین خاطر، نمی توان تأثیر آن را مورد آزمایش قرار داد.
در ادامه، به سایر مضرات روانشناسی زرد اشاره می کنیم:
- گمراه کننده: گاهی روانشناسی زرد بر مبنای اطلاعات علمی، نظریه ها و دیدگاه های قدیمی است.
- ناخوشایند: برخی محتواها با ارزش ها و باورهای فردی همخوانی ندارد. برای مثال، کسی که به باورهای مذهبی یک دین خاص پایبند است، آموزه های دینی یک مذهب دیگر را در روانشناسی زرد زننده و ناخوشایند می داند.
- منفعت محور: در اغلب موارد، روانشناسی زرد هیجان انگیز و بسیار ساده مطرح می شود چون به سود و منفعت توجه دارد. اگر بابت روانشناسی زرد پول خرج کنید، قربانی «شبه علم» می شوید. به عبارت دیگر، آرای کسانی که بر اساس روانشناسی زرد دارو و راه حل ارائه می دهند، از نظر علمی مورد آزمایش قرار نگرفته است.
- دل خوشکنک: این وضعیت زمانی اتفاق می افتد که یک دارو یا روش بی فایده به گروهی از افراد داده می شود اما از آنجایی که افراد منتظر نتیجه هستند، واقعاً نتیجۀ مثبت می گیرند.
- قابل بررسی نیست: دانشمندان تحقیقات خود را در مجلات علمی منتشر می کنند و اطلاعات خود را با سایر متخصصان در رشتۀ مورد نظر به اشتراک می گذارند. سپس سایر متخصصان کاستی های پژوهش را به آن ها گوشزد می کنند. اما روانشناسان زرد نظریات خود را در کتاب چاپ می کنند و برای تأیید ادعاهای خود، از حکایات و تجارب شخصی استفاده می کنند. تا زمانی که روانشناسی زرد خارج از قلمرو تحقیقات علمی کار کند، امکان ارزیابی تأثیرات و توسعۀ موفقیت های آن وجود ندارد.
- استفاده از روانشناسی زرد به جای درمان: یکی از مشکلات کتاب های روانشناسی زرد این است که باعث می شود افرادی که به درمان تخصصی نیاز دارند، به بیراهه بروند. یعنی سراغ روش هایی بروند که نه تنها بی فایده است، بلکه می تواند سلامت آن ها را به خطر بیندازد. به علاوه، فرض کنید کسی تحت درمان است. خواندن این کتاب ها می تواند اثر معکوس داشته باشد. برای مثال، کسی را در نظر بگیرید که برای درمان اختلال خوردن به روان شناس مراجعه کرده. بعد در یک کتاب می خواند که باید رژیم بگیرد. بدین ترتیب، پروسۀ درمان به بن بست می خورد.
کلام آخر
روانشناسی زرد یکی از روش های به اشتراک گذاشتن تجارب شخصی است. به همین دلیل، برای کسانی که به حمایت احتیاج دارند، موثر است. فواید روانشناسی زرد بر کسی پوشیده نیست چون هم سرگرم کننده است و هم برای برخی از افراد که هیچ منبع معتبر دیگری دسترسی ندارند، شاید تا حدی مفید باشد.
اما اگر می خواهید از روانشناسی زرد بهره ببرید، از خطرات آن غافل نشوید. تعداد کتاب ها و منابع روان شناسی زرد در اینترنت آنقدر زیاد است که باید این سوالات مهم و ضروری را از خود بپرسیم: آیا این نویسنده یا روان شناس صلاحیت لازم را دارد؟ آیا هزینه ای که بابت این روش ها پرداخت می کنم، منطقی است؟ آیا کسی که ادعای مشاوره می کند، تا به حال کسی با شرایط من را معاینه یا درمان کرده است؟
اگر برای این سوال ها جواب درست و منطقی پیدا کردید، آن وقت می توانید با چشمان باز درمورد مزایا و معایبِ همراه شدن با واگن روانشناسی زرد تصمیم بگیرید.
سوالات متداول
- روانشناسی زرد چیست؟
نوعی روانشناسی غیرعلمی که بر توصیههای سادهانگارانه تمرکز دارد. - چرا به آن زرد میگویند؟
به دلیل نبود پایه علمی و محتوای عامهپسند. - آیا این روانشناسی مؤثر است؟
معمولاً خیر، زیرا راهکارهای آن علمی نیستند. - چگونه آن را تشخیص دهیم؟
وعدههای غیرواقعی، عدم ارجاع به منابع علمی و سادهسازی بیش از حد. - آیا ممکن است آسیبزا باشد؟
بله، ممکن است افراد را از درمانهای واقعی دور کند. - چرا افراد به آن جذب میشوند؟
به دلیل ارائه راهحلهای سریع و جذاب. - چه باید کرد؟
به متخصصان معتبر و منابع علمی مراجعه کنید.
