طرحواره اطاعت: علائم، علل و روش های درمان

طرحواره‌های ناسازگار اولیه، الگوهای عمیق فکری و هیجانی هستند که از دوران کودکی شکل می‌گیرند و به طور ناخودآگاه بر رفتارها، احساسات و روابط افراد در بزرگسالی تأثیر می‌گذارند. یکی از این طرحواره‌ها، طرحواره اطاعت است. این طرحواره به رفتاری اشاره دارد که در آن فرد برای اجتناب از تنبیه، طرد شدن یا ایجاد تعارض، نیازها، خواسته‌ها و احساسات خود را به طور مداوم سرکوب می‌کند و نیازهای دیگران را در اولویت قرار می‌دهد.

تعریف طرحواره اطاعت

طرحواره اطاعت (Subjugation Schema) به معنای تسلیم مفرط به خواسته‌ها و نیازهای دیگران است، به گونه‌ای که فرد احساس می‌کند خواسته‌ها یا احساسات خودش بی‌اهمیت است یا اگر ابراز شود، نتیجه آن تنبیه، انتقاد یا طرد شدن خواهد بود. افراد مبتلا به این طرحواره معمولاً به دلیل ترس از تعارض یا خشم دیگران، ترجیح می‌دهند خود را قربانی کنند و به دیگران اجازه دهند که بر آن‌ها تسلط داشته باشند (منبع).

این طرحواره به دو شکل عمده بروز می‌کند:

1. اطاعت از نیازها: فرد خواسته‌ها و نیازهای خود را نادیده می‌گیرد و تنها به خواسته‌های دیگران عمل می‌کند.
2. اطاعت از هیجانات: فرد احساسات و عواطف خود (مانند خشم یا ناراحتی) را سرکوب می‌کند تا باعث ناراحتی دیگران نشود.

مطلب پیشنهادی: طرحواره رهاشدگی چیست ؟

نشانه‌های طرحواره اطاعت

افراد دارای طرحواره اطاعت معمولاً ویژگی‌ها و رفتارهای زیر را نشان می‌دهند:

1. سرکوب مداوم خواسته‌ها: این افراد به ندرت خواسته‌ها و نیازهای خود را بیان می‌کنند و همیشه دیگران را در اولویت قرار می‌دهند.
2. ترس از تعارض: از هر نوع تعارض، مخالفت یا ابراز مخالفت با دیگران اجتناب می‌کنند.
3. احساس قربانی بودن: احساس می‌کنند که دیگران از آن‌ها سوءاستفاده می‌کنند یا همیشه تحت سلطه دیگران هستند.
4. رنجش پنهان: به دلیل سرکوب مداوم خواسته‌ها و نیازها، ممکن است احساس خشم و رنجش درونی داشته باشند که اغلب بیان نمی‌شود.
5. وابستگی بیش از حد: ممکن است به شدت به تایید دیگران وابسته باشند و از خودشان استقلال کافی نداشته باشند.
6. عدم اعتماد به نفس: تصور می‌کنند که خواسته‌ها یا احساساتشان بی‌ارزش است و دیگران بهتر از آن‌ها می‌دانند.
7. احساس گناه: اگر بخواهند نیازهای خود را در اولویت قرار دهند، دچار احساس گناه می‌شوند.

مثال‌هایی از رفتارهای مرتبط با طرحواره اطاعت

برای درک بهتر این طرحواره، به چند مثال واقعی از رفتارهای ناشی از آن توجه کنید:

1. محیط کاری: فردی که این طرحواره را دارد، ممکن است همیشه درخواست‌های اضافه‌کار یا وظایف غیرضروری را قبول کند، حتی اگر از نظر زمانی یا انرژی برایش امکان‌پذیر نباشد، زیرا نمی‌خواهد رئیس یا همکارانش را ناراحت کند.
2. روابط عاطفی: در یک رابطه عاشقانه، ممکن است فرد به طور مداوم خواسته‌های شریک زندگی خود را در اولویت قرار دهد، حتی اگر این خواسته‌ها برخلاف نیازها یا ارزش‌های خودش باشد.
3. دوستی‌ها: فرد ممکن است همیشه از دوستان خود حمایت کند و نیازهای آن‌ها را برآورده کند، اما وقتی خودش به کمک نیاز دارد، احساس می‌کند که نمی‌تواند درخواست کند.
4. خانواده: ممکن است فردی که این طرحواره را دارد، به طور مداوم تسلیم خواسته‌های اعضای خانواده شود، حتی اگر این رفتار باعث خستگی یا آسیب به او شود.

مطلب پیشنهادی: طرحواره درمانی چیست برای چه اختلالاتی مناسب است؟

علل ایجاد طرحواره اطاعت

طرحواره اطاعت معمولاً در دوران کودکی شکل می‌گیرد و ریشه در تعاملات اولیه فرد با والدین یا مراقبان اصلی دارد. دلایل رایج عبارت‌اند از:

1. والدین کنترل‌گر: اگر والدین بیش از حد کنترل‌گر باشند و به کودک اجازه ندهند که نیازها یا احساسات خود را ابراز کند، کودک یاد می‌گیرد که برای اجتناب از تنبیه یا خشم، تسلیم شود.
2. والدین مستبد یا خشمگین: والدینی که به جای تعامل مثبت، از تنبیه، سرزنش یا خشم برای کنترل کودک استفاده می‌کنند، باعث می‌شوند کودک احساس کند که ابراز خواسته‌ها یا احساساتش خطرناک است.
3. والدین بی‌ثبات: اگر والدین رفتارهای غیرقابل پیش‌بینی داشته باشند، کودک ممکن است برای اجتناب از تعارض، همیشه در حالت تسلیم باشد.
4. والدین وابسته: والدینی که خودشان به شدت به تایید دیگران وابسته هستند یا رفتارهای اطاعتی دارند، ممکن است این الگو را به کودک انتقال دهند.
5. والدین بی‌محبت: اگر محبت والدین مشروط به رفتارهای مطیعانه کودک باشد، کودک یاد می‌گیرد که برای دریافت محبت، نیازها و احساسات خود را سرکوب کند.

پیامدهای طرحواره اطاعت

طرحواره اطاعت می‌تواند تأثیرات منفی گسترده‌ای بر زندگی فرد بگذارد. برخی از این پیامدها عبارت‌اند از:

1. مشکلات در روابط: این افراد معمولاً در روابط خود احساس می‌کنند که از آن‌ها سوءاستفاده می‌شود یا هیچ کنترلی بر رابطه ندارند.
2. فرسودگی روانی: سرکوب مداوم نیازها و خواسته‌ها می‌تواند منجر به احساس خستگی و فرسودگی شود.
3. رنجش و خشم پنهان: این افراد ممکن است به طور ناخودآگاه از دیگران خشمگین باشند، اما توانایی ابراز آن را ندارند.
4. عزت نفس پایین: احساس می‌کنند که ارزش و اهمیت کمتری نسبت به دیگران دارند.
5. افسردگی و اضطراب: سرکوب مداوم هیجانات و نیازها می‌تواند منجر به مشکلات روانی مانند افسردگی یا اضطراب شود.

مطلب پیشنهادی: کتامین‌ تراپی: روشی نوین برای درمان افسردگی و اضطراب

روش‌های درمان طرحواره اطاعت

درمان این طرحواره نیازمند آگاهی، تمرین و تغییر الگوهای فکری و رفتاری است. برخی از روش‌های درمانی موثر شامل موارد زیر می‌شود:

۱. طرحواره‌درمانی

• شناسایی ریشه‌های طرحواره: بررسی تجربیات دوران کودکی که باعث شکل‌گیری این طرحواره شده‌اند.
• تمرین ابراز خواسته‌ها و احساسات: یادگیری این که بیان نیازها و مخالفت با دیگران یک حق طبیعی است.
• بازسازی ذهنی: تغییر باورهای ناکارآمد مرتبط با بی‌ارزش بودن خواسته‌ها و احساسات.

۲. درمان شناختی-رفتاری (CBT)

• شناسایی افکار و باورهای غیرمنطقی مرتبط با اطاعت.
• جایگزینی این افکار با باورهای سالم‌تری مانند اینکه ابراز مخالفت به معنای ایجاد تعارض نیست.

۳. درمان هیجان‌مدار

• شناسایی احساسات سرکوب‌شده (مانند خشم یا ناراحتی) و اجازه دادن به خود برای بیان آن‌ها.
• کار بر روی مدیریت هیجانات و کاهش ترس از ابراز آن‌ها.

۴. روان‌درمانی پویشی

• بررسی روابط گذشته و تأثیر آن‌ها بر رفتارهای فعلی.
• تمرین برقراری روابط متعادل‌تر و سالم‌تر.

مطلب پیشنهادی: روان درمانی پویشی کوتاه مدت (ISTDP) چیست؟

۵. تمرین جرأت‌ورزی

• یادگیری مهارت‌های ارتباطی برای بیان نیازها و خواسته‌ها به شیوه‌ای محترمانه و قاطع.
• تمرین «نه» گفتن به درخواست‌هایی که با نیازها یا خواسته‌های فرد مغایرت دارند.

توصیه‌هایی برای کاهش طرحواره اطاعت

1. آگاهی از طرحواره: شناخت و پذیرش وجود این طرحواره اولین قدم برای تغییر آن است.
2. تمرین جرأت‌ورزی: به تدریج یاد بگیرید که خواسته‌ها و نیازهای خود را بیان کنید و از «نه» گفتن نترسید.
3. کنترل ترس از تعارض: یاد بگیرید که تعارض بخشی طبیعی از روابط است و همیشه به معنای طرد شدن نیست.
4. تقویت عزت نفس: باور کنید که خواسته‌ها و احساسات شما به اندازه دیگران ارزشمند هستند.
5. ایجاد روابط سالم: به دنبال روابطی باشید که در آن‌ها احترام متقابل و تعادل وجود داشته باشد.
6. درخواست کمک: اگر احساس می‌کنید که مدیریت این طرحواره دشوار است، از یک روان‌درمانگر کمک بگیرید.

نتیجه‌گیری

طرحواره اطاعت یکی از طرحواره‌های ناسازگار اولیه است که باعث می‌شود فرد به طور مداوم نیازها و خواسته‌های خود را قربانی کند تا از تعارض یا طرد شدن جلوگیری کند. این رفتار می‌تواند منجر به مشکلات جدی در روابط، کاهش عزت نفس و احساس خشم و رنجش شود. با این حال، با آگاهی، تمرین مهارت‌های ارتباطی و کمک گرفتن از درمان‌های تخصصی، می‌توان این طرحواره را مدیریت کرد و زندگی سالم‌تر و متعادل‌تری را تجربه کرد.