طرحواره بازداری هیجانی : علائم ، علل و روش های درمان

طرحواره بازداری هیجانی یکی از طرحواره‌ های ناسازگار اولیه است که توسط جفری یانگ در نظریه طرحواره‌ درمانی مطرح شده است. این طرحواره زمانی شکل می‌گیرد که فرد در کودکی یاد بگیرد هیجانات، نیازها و احساسات خود را سرکوب کند یا آن‌ها را ابراز نکند، زیرا ابراز هیجانات به دلایل مختلف (مانند تنبیه، تمسخر یا عدم دریافت حمایت) برای او امن نبوده است.

تعریف طرحواره بازداری هیجانی

طرحواره بازداری هیجانی به معنای محدود کردن یا سرکوب هیجان‌ها، احساسات و رفتارهایی است که ممکن است در روابط یا موقعیت‌های اجتماعی باعث بروز ناراحتی یا قضاوت دیگران شود. افرادی که این طرحواره را دارند، معمولاً احساس می‌کنند که باید احساسات خود را کنترل و سرکوب کنند تا از طرد شدن، شرمساری یا تنبیه جلوگیری کنند (منبع).

مطلب پیشنهادی: طرحواره درمانی چیست برای چه اختلالاتی مناسب است؟

نشانه‌های طرحواره بازداری هیجانی

افرادی که این طرحواره را دارند، اغلب نشانه‌های زیر را تجربه می‌کنند:

1. سرکوب هیجانات مثبت و منفی
   • نمی‌توانند شادی، عشق یا هیجانات مثبت را آزادانه ابراز کنند.
   • همچنین از ابراز خشم، ناراحتی یا ترس خودداری می‌کنند.
2. ترس از قضاوت
   • نگران این هستند که ابراز احساسات باعث قضاوت یا طرد شدن آن‌ها شود.
3. کنترل بیش از حد بر احساسات
   • احساس می‌کنند همیشه باید آرام و منطقی باشند و نباید احساسات خود را نشان دهند.
4. دوری از موقعیت‌های عاطفی
   • از موقعیت‌هایی که نیاز به ابراز هیجان دارند (مثل صحبت درباره احساسات) اجتناب می‌کنند.
5. کمال‌گرایی هیجانی
   • فکر می‌کنند باید همیشه “خونسرد” و “عقلانی” باشند و نباید احساساتشان بر تصمیمات یا رفتارهایشان تأثیر بگذارد.
6. مشکلات در روابط
   • به دلیل ناتوانی در ابراز احساسات، روابط نزدیک و عاطفی آن‌ها معمولاً سطحی و سرد باقی می‌ماند.

مثال‌های طرحواره بازداری هیجانی

1. در محیط کار
   • فردی که نمی‌تواند خشم خود را از رفتار ناعادلانه همکارش نشان دهد، زیرا می‌ترسد قضاوت شود یا موقعیت شغلی‌اش به خطر بیفتد.
2. در روابط عاطفی
   • شخصی که نمی‌تواند به شریک عاطفی‌اش بگوید که از او ناراحت است، زیرا می‌ترسد رابطه به خطر بیفتد.
3. در جمع دوستان
   • کسی که از ابراز شادی یا هیجان در جشن تولد خودداری می‌کند، زیرا فکر می‌کند ممکن است دیگران او را مسخره کنند.

علل ایجاد طرحواره بازداری هیجانی

طرحواره بازداری هیجانی معمولاً در دوران کودکی شکل می‌گیرد. برخی از مهم‌ترین عوامل مؤثر در ایجاد این طرحواره عبارتند از:

1. والدین سخت‌گیر یا منتقد
   • والدینی که ابراز احساسات کودک را سرکوب می‌کنند (مثلاً می‌گویند “گریه نکن، بچه نباش!”) یا احساسات او را بی‌ارزش می‌دانند.
2. شرایط فرهنگی یا اجتماعی
   • در برخی فرهنگ‌ها، ابراز هیجانات (به‌ویژه هیجانات منفی) به‌عنوان ضعف یا ناپسندی تلقی می‌شود.
3. تجربه تنبیه یا تمسخر
   • کودکانی که به‌خاطر ابراز احساسات خود مورد تمسخر، انتقاد یا تنبیه قرار گرفته‌اند.
4. الگوهای خانوادگی
   • در خانواده‌هایی که والدین نیز هیجانات خود را سرکوب می‌کنند، کودکان نیز این الگو را فرا می‌گیرند.

تفاوت طرحواره بازداری هیجانی و محرومیت هیجانی

این دو طرحواره با یکدیگر تفاوت‌های مهمی دارند:

بازداری هیجانی
در این طرحواره، فرد به صورت فعال احساسات خود را سرکوب می‌کند. او یاد گرفته است که ابراز هیجانات خطرناک یا نامناسب است، بنابراین هیجانات خود را محدود می‌کند.

محرومیت هیجانی
در این طرحواره، فرد احساس می‌کند که دیگران نمی‌توانند نیازهای عاطفی او را برآورده کنند. این افراد معمولاً احساس می‌کنند از محبت، حمایت یا همدلی محروم هستند.

مثال تفاوت

• فرد با طرحواره بازداری هیجانی ممکن است گریه نکند، چون فکر می‌کند این کار اشتباه است.
• فرد با طرحواره محرومیت هیجانی ممکن است گریه کند، اما احساس کند هیچ‌کس او را درک نمی‌کند یا به او اهمیت نمی‌دهد.

روش‌های درمان طرحواره بازداری هیجانی

درمان این طرحواره نیازمند تلاش برای تغییر الگوهای فکری و رفتاری است که ریشه در کودکی دارد. روش‌های اصلی درمان عبارتند از:

۱. طرحواره‌ درمانی

شناسایی و بررسی طرحواره
درمانگر به فرد کمک می‌کند تا منشأ این طرحواره و تأثیر آن بر زندگی فعلی خود را کشف کند.

آموزش ابراز هیجان
با تمرین‌هایی تدریجی، فرد یاد می‌گیرد هیجانات خود را به شیوه‌ای سالم ابراز کند.

بازسازی شناختی
باورهای غلط درباره ابراز احساسات (مثلاً “اگر خشمگین شوم، همه مرا ترک می‌کنند”) شناسایی و اصلاح می‌شوند.

۲. درمان شناختی-رفتاری (CBT)

• تاکید بر شناسایی افکار خودکار منفی و جایگزینی آن‌ها با افکار منطقی.
• استفاده از مواجهه تدریجی برای تمرین ابراز هیجانات در موقعیت‌های امن.

۳. کار روی باورهای مرکزی

• باورهایی مثل “احساسات من مهم نیست” یا “ابراز احساسات خطرناک است” بررسی و اصلاح می‌شوند.

۴. روان‌درمانی مبتنی بر دلبستگی

• کار روی تجربه‌های گذشته و تقویت دلبستگی ایمن در روابط فعلی.

۵. تمرینات ذهن‌ آگاهی (Mindfulness)

• به فرد کمک می‌کند بدون قضاوت، هیجانات خود را بپذیرد و آن‌ها را تجربه کند.

مطلب پیشنهادی: مدیتیشن چیست و چه فوایدی دارد؟

تمرینات عملی برای تغییر طرحواره بازداری هیجانی

1. نوشتن احساسات
   • روزانه احساسات خود را بنویسید و به آن‌ها امتیاز دهید تا آگاهی بیشتری نسبت به آن‌ها پیدا کنید.
2. تمرین ابراز هیجان
   • در موقعیت‌های کوچک تمرین کنید احساسات خود را به زبان بیاورید (مثلاً به یک دوست بگویید که از او قدردان هستید).
3. چالش‌های رفتاری
   • به‌تدریج در موقعیت‌هایی که از آن‌ها اجتناب می‌کنید (مثل بیان خشم به شیوه‌ای سالم)، شرکت کنید.
4. تقویت ارتباطات عاطفی
   • با افرادی که به آن‌ها اعتماد دارید، درباره احساسات خود صحبت کنید.

نتیجه‌گیری

طرحواره بازداری هیجانی یک الگوی عمیق و ریشه‌دار است که می‌تواند روابط و کیفیت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد. با این حال، از طریق آگاهی، درمان و تمرین، می‌توان این طرحواره را تغییر داد و زندگی عاطفی غنی‌تری را تجربه کرد. درمان این طرحواره نیازمند صبر و تعهد است، اما نتایج آن می‌تواند تحول بزرگی در روابط و احساسات فرد ایجاد کند.