انواع اختلالات خلقی: از افسردگی تا اختلال دوقطبی
اختلالات خلقی یکی از شایعترین مشکلات روانشناختی در دنیای مدرن هستند که تأثیر قابل توجهی بر روان، رفتار و عملکرد اجتماعی افراد دارند. این اختلالات میتوانند بر اساس شدت و نوع علائم متغیر باشند و از افسردگی ملایم تا دورههای شدید شیدایی متغیر باشند. شناخت اختلالات خلقی و آگاهی از علائم و روشهای درمان آنها میتواند به بهبود کیفیت زندگی افراد و کاهش اثرات منفی این اختلالات کمک کند.
اختلالات خلقی چیست؟
اختلالات خلقی گروهی از بیماریهای روانی هستند که با تغییرات غیرطبیعی و پایدار در خلقوخو مشخص میشوند. این تغییرات ممکن است شامل دورههای افسردگی شدید، شیدایی، یا ترکیبی از هر دو باشند. این اختلالات بر احساسات، افکار و رفتار افراد تأثیر میگذارند و در صورت عدم درمان میتوانند به مشکلات جدی روانی و جسمی منجر شوند.
انواع اختلالات خلقی
۱. مانیا یا هیپومانیا
- مانیا: حالتی از خلق بسیار بالا، پرانرژی و غیرطبیعی است که معمولاً با رفتارهای تکانشی، کاهش نیاز به خواب و افزایش اعتمادبهنفس همراه است. این حالت میتواند خطرناک باشد، زیرا فرد ممکن است تصمیمات غیرمنطقی بگیرد.
- هیپومانیا: حالتی خفیفتر از مانیا است که شدت کمتری دارد اما همچنان باعث افزایش انرژی و فعالیت میشود.
مطلب پیشنهادی: اختلالات جنسی چیست؟
۲. افسردگی اساسی (Major Depressive Disorder)
افسردگی اساسی نوعی اختلال خلقی است که با احساس شدید غم، بیحالی، ناامیدی و کاهش علاقه به فعالیتهای روزمره همراه است. این اختلال میتواند به مشکلات جسمی و روانی جدی منجر شود.
۳. افسردگی پس از زایمان
نوعی افسردگی است که پس از تولد نوزاد رخ میدهد و معمولاً به دلیل تغییرات هورمونی، استرس و کمبود خواب تشدید میشود. این اختلال میتواند بر توانایی مادر در مراقبت از نوزاد تأثیر بگذارد.
۴. افسردگی فصلی (SAD)
این نوع افسردگی معمولاً در ماههای پاییز و زمستان رخ میدهد و با کاهش نور خورشید مرتبط است. علائم آن شامل خستگی، افزایش خواب و میل به خوردن غذاهای پرکالری است.
۵. اختلال دیس تایمیک (Dysthymia)
این نوع افسردگی مزمن اما خفیفتر است که علائم آن میتواند برای دو سال یا بیشتر ادامه داشته باشد. افراد مبتلا به دیس تایمیک معمولاً احساس ناامیدی و بیانرژی بودن دارند.
۶. اختلال سیکلوتایمیک (Cyclothymic Disorder)
این اختلال شامل نوسانات خلقی مداوم بین دورههای هیپومانیا و افسردگی خفیف است که شدت آن کمتر از اختلال دوقطبی است اما همچنان میتواند عملکرد روزمره فرد را مختل کند.
اختلالات خلقی در DSM-5
در نسخه پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5)، اختلالات خلقی به دو دسته اصلی تقسیم میشوند:
- اختلالات افسردگی: شامل افسردگی اساسی، اختلال دیس تایمیک و افسردگی پس از زایمان.
- اختلالات دوقطبی: شامل اختلال دوقطبی نوع ۱، اختلال دوقطبی نوع ۲ و اختلال سیکلوتایمیک.
علائم اختلالات خلقی
علائم اختلالات خلقی بسته به نوع آن متفاوت است، اما برخی از علائم شایع عبارتند از (منبع):
- احساس غم و ناامیدی مداوم
- کاهش یا افزایش انرژی
- بیعلاقگی به فعالیتهای روزمره
- تغییرات در اشتها و خواب
- احساس بیارزشی یا گناه
- افکار خودکشی یا آسیب به خود
- رفتارهای تکانشی و غیرمنطقی (در مانیا)
مطلب پیشنهادی: درمان افسردگی و اضطراب با کتامین تراپی
مقایسه این اختلالات در گروههای سنی مختلف
| گروه سنی | علائم شایع | شدت و ویژگیها |
| کودکان | تحریکپذیری، بیقراری، مشکلات در تمرکز، کاهش علاقه به بازیها | ممکن است به اشتباه بهعنوان مشکلات رفتاری یا اختلال نقص توجه تفسیر شود. |
| جوانان | احساس غم، کاهش انگیزه تحصیلی، کنارهگیری از دوستان، تغییر در خواب و اشتها | علائم اغلب با تغییرات هورمونی و فشارهای اجتماعی مرتبط است. |
| بزرگسالان | خستگی مزمن، تغییرات شدید خلقی، بیعلاقگی به کار یا فعالیتهای روزمره، رفتارهای غیرمنطقی در مانیا | علائم ممکن است با مشکلات شغلی، خانوادگی یا بیماریهای جسمی همراه باشد. |
اختلالات خلقی در کودکان
اختلالات خلقی در کودکان اغلب به صورت تحریکپذیری، اضطراب یا مشکلات تمرکز ظاهر میشود. این علائم ممکن است باعث کاهش عملکرد تحصیلی و اجتماعی کودک شود. تشخیص این اختلالات در کودکان دشوار است، زیرا علائم آنها با بسیاری از مشکلات رفتاری همپوشانی دارد.
اختلالات خلقی در جوانان
جوانان به دلیل تغییرات هورمونی و فشارهای اجتماعی بیشتر در معرض اختلالات خلقی قرار دارند. افسردگی و اضطراب در این گروه سنی شایع است و ممکن است بر عملکرد تحصیلی، روابط اجتماعی و اعتمادبهنفس آنها تأثیر بگذارد (منبع).
اختلالات خلقی در بزرگسالان
بزرگسالان ممکن است این اختلالات را به صورت افسردگی مزمن، اختلال دوقطبی یا افسردگی فصلی تجربه کنند. فشارهای کاری، خانوادگی و مشکلات مالی میتوانند به تشدید این اختلالات در بزرگسالی کمک کنند.
مطلب پیشنهادی: اختلال کنترل تکانه چیست؟
اختلالات خلقی به چه علتی رخ میدهد؟
عوامل متعددی میتوانند در ایجاد اختلالات خلقی نقش داشته باشند، از جمله:
- عوامل ژنتیکی: سابقه خانوادگی اختلالات خلقی میتواند خطر ابتلا را افزایش دهد.
- عدم تعادل شیمیایی در مغز: کاهش یا افزایش برخی مواد شیمیایی مانند سروتونین و دوپامین.
- عوامل محیطی: استرس، از دست دادن عزیزان یا تجربه رویدادهای آسیبزا.
- عوامل هورمونی: تغییرات هورمونی در دوران بارداری، یائسگی یا بلوغ.
چه افرادی بیشتر در معرض اختلال خلقی قرار دارند؟
افراد با ویژگیهای زیر بیشتر در معرض ابتلا به این اختلالات هستند :
- کسانی که سابقه خانوادگی اختلالات خلقی دارند.
- افرادی که سابقه سوءاستفاده یا تروما دارند.
- زنان (به دلیل تغییرات هورمونی بیشتر).
- افرادی که دچار استرس شدید یا مزمن هستند.
تشخیص اختلالات خلقی (تست اختلال خلقی)
برای تشخیص اختلالات خلقی، پزشک روانشناس یا روانپزشک از روشهای زیر استفاده میکند:
- مصاحبه بالینی: بررسی سابقه بیماری، علائم و عوامل محرک.
- پرسشنامهها: مانند آزمون افسردگی بک (BDI) یا پرسشنامه اختلال دوقطبی.
- معاینه جسمی: برای رد علل جسمی مانند مشکلات تیروئید.
- ارزیابی روانشناختی: بررسی وضعیت روانی و عاطفی فرد.
راه درمان اختلال خلقی
درمان این اختلالات معمولاً شامل ترکیبی از روشهای زیر است:
- درمان دارویی: استفاده از داروهای ضدافسردگی، تثبیتکننده خلق یا آرامبخشها.
- رواندرمانی: شامل درمان شناختی-رفتاری (CBT) یا رواندرمانی بینفردی (منبع).
- تغییر سبک زندگی: ورزش منظم، تغذیه سالم، خواب کافی و کاهش استرس.
- نوردرمانی: برای درمان افسردگی فصلی.
- درمانهای جایگزین: مانند مدیتیشن، یوگا یا طب سنتی.
عوارض اختلالات خلقی
اگر این اختلالات درمان نشوند، ممکن است به عوارض زیر منجر شوند:
- خودکشی یا افکار خودکشی (منبع)
- مشکلات شغلی و اجتماعی
- اختلال در روابط خانوادگی
- سوءمصرف مواد
- مشکلات جسمی مانند بیماریهای قلبی
نتیجهگیری
این اختلالات، اگرچه شایع هستند، اما در صورت تشخیص و درمان بهموقع قابلکنترل و درمان هستند. آگاهی از علائم و علل این اختلالات و مراجعه به متخصص میتواند به کاهش اثرات منفی آنها کمک کند. همچنین، حمایت از افراد مبتلا به اختلالات خلقی و فراهم کردن محیطی امن و آرام برای آنها اهمیت بسیاری دارد.
سوالات متداول
- اختلالات خلقی چیست؟
گروهی از اختلالات روانی که با تغییرات پایدار و غیرطبیعی در خلقوخو مشخص میشوند. - شایعترین نوع اختلال خلقی کدام است؟
افسردگی اساسی شایعترین نوع اختلال خلقی است. - چه عواملی باعث بروز این اختلالات میشوند؟
عوامل ژنتیکی، عدم تعادل شیمیایی در مغز، استرس و تغییرات هورمونی. - چگونه اختلالات خلقی تشخیص داده میشوند؟
از طریق مصاحبه بالینی، پرسشنامههای روانشناختی و معاینه جسمی. - آیا این اختلالات درمانپذیر هستند؟
بله، با استفاده از دارو، رواندرمانی و تغییر سبک زندگی قابل درمان هستند.
