۱۰ فیلم جذاب درباره‌ اختلال اسکیزوفرنی

اسکیزوفرنی بیماری است که عموم مردم درک صحیحی از آن ندارند. در ابتدا باید گفت بیماری اسکیزوفرنی یک اصطلاح کلی است که انواع مختلفی دارد؛ از جمله ی آن ها می توان از اختلالات سازمان نیافته مثل جنون جوانی و اسکیزوفرنی تمایز نیافته نام برد. علاوه بر آن می توان به مقایسه ی علائم ظهور این بیماری اشاره کرد که در مردان نسبت به زنان، و در کودکان نسبت به بزرگسالان متفاوت می باشد.  در این مطلب از دپارتمان سلامت روان مجله سلامت دکتر بهشتیان به معرفی ۱۰ فیلم اسکیزوفرنی خواهیم پرداخت.

البته، این تفاوت های اساسی همیشه در فیلم های سینمایی به تصویر کشیده نمی شوند. در عوض، در اکثر فیلم ها و برنامه های تلویزیونی بیماران اسکیزوفرنی به صورت کاملاً سطحی شخصیت پردازی می شوند و معمولاً به تاثیرات و پیچیدگی های شخصیتی این بیماری پرداخته نمی شود. خوشبختانه برخی از فیلم‌ها با توجه و دقت بیشتری این بیماری روانی را به تصویر کشیده اند. در این مقاله از دپارتمان مشاوره روانشناسی مجله دکتر بهشتیان به معرفی ۱۰ فیلم سینمایی با شخصیت های مبتلا به اسکیزوفرنی خواهیم پرداخت که تصویر دقیق تری از این بیماری ارائه می‌دهند.

۱. ذهن زیبا

وقتی صحبت از فیلم های مربوط به اسکیزوفرنی به میان می آید، اولین فیلمی که نامش را به یاد می آوریم فیلم «ذهن زیبا» است. این فیلم براساس داستان زندگی جان نش، ریاضیدان آمریکایی و برنده ی جایزه ی نوبل ساخته شده است. ممکن است شنیده باشید که این فیلم تصویر نادرستی از بیماری اسکیزوفرنی ارائه می دهد. البته به دلیل داستانی بودن این فیلم، تصویرسازی این بیماری کمی جای بحث دارد. اما جنبه های دقیقی از این بیماری را می توان در آن مشاهده کرد که دلیلی بر محبوبیت این کار سینمایی می باشد.

علائم اسکیزوفرنی پارانوئید زمانی در جان نش پدیدار شد که دانشجوی کارشناسی ارشد در دانشگاه پرینستون بود. او دچار توهم شده بود و می گفت به طور مخفیانه علیه شوروی سابق نقشه می کشد. یک پزشک اقدام به درمان جان نش می نماید، اما پس از مدتی بیماری وی عود می کند و با انجام اعمال خطرناکی جان همسر و فرزندش را در معرض خطر قرار می دهد. در بخش پایانی فیلم، نش با حمایت همسرش دارو درمانی را متوقف می کند. او با وجود داشتن توهمات فراوان و علم به غیرواقعی بودن آن ها، زندگی پرباری برای خود رقم می زند.

 داستان جان نش تصویری بسیار واضح از تاثیر این بیماری بر روی دیگر اعضای خانواده ی فرد بیمار به ما ارائه می دهد. مسئله برانگیزترین بخش این فیلم این است که بیماران اسکیزوفرنی به عنوان شخصیت های قابل درکی توصیف شده اند که شما با آن ها در تعامل هستید. علاوه بر آن، انتهای این فیلم که با توقف درمان دارویی نش به پایان می رسد مورد اعتراض برخی از متخصصین سلامت روان بوده است؛ آن ها به دلیل امکان تشویق مردم به قطع دارو درمانی ابراز نگرانی کرده اند.

برای جذابیت بخشیدن به داستان، جان با شخصیت های کاملاً واقعی در ارتباط است و گفتگو می کند. اما با پیش رفتن فیلم، مشخص می شود که این شخصیت ها ساخته و پرداخته ی ذهن بیمار او هستند. اشکال این موضوع این است که امکان دارد مخاطبان به این نتیجه برسند که بیماری اسکیزوفرنی این گونه است و بیمار اسکیزوفرنی تنها افراد دیگری را در ذهن تصور می کند. در صورتی که به هیچ وجه این گونه نیست. بسیاری از بیماران اسکیزوفرنی از هذیان ها و وسواس های فکری رنج می برند و توهم تحت تعقیب و آزار و اذیت قرار گرفتن دارند؛ این اوهام منجر به ایجاد تفکر توطئه در آن ها می گردد. هذیان های ناشی از اسکیزوفرنی، عموماً صداهایی هستند که به باور شخص بیمار ملکوتی بوده و از آسمان ها می آیند. اما اینطور نیست که چند نفر در اطراف خود ببینند و تشخیص ندهند که وجود آن افراد ناشی از تصورات آنها است.

جالب است بدانید جان نش واقعی گفته بود که در این فیلم او را بیش از حد واقعی به دارو وابسته نشان داده اند. همچنین معتقد بود که به داروهای روان درمانی بیش از حد بها داده شده است. با این حال، باید به این نکته توجه کرد که ایده ی نادیده گرفتن علائم اسکیزوفرنی که در این فیلم به تصویر کشیده شده است، به هیچ وجه پشتوانه ی علمی ندارد.

۲. وقار وحشی

فیلم فوق العاده ی دیگری که بیماری اسکیزوفرنی را به تصویر کشیده است، فیلم «وقار وحشی» است. در این درام محصول سال ۲۰۰۷، جولیان مور، استیون دیلان و هیو دنسی ایفای نقش کرده اند. این فیلم که بر اساس کتابی با همین نام ساخته شده است، داستان باربارا دالی بکلند معروف را روایت می کند. او توسط پسرش، آنتونی بکلند که به اسکیزوفرنی مبتلا بود، به قتل رسید.

داستان از این قرار است که وقتی آنتونی جوان بود، رفتاری نامتعادل و همسو با بیماری اسکیزوفرنی پارانوئید از خود نشان می داد. در حالی که او کاملاً به این بیماری مبتلا شده بود، خانواده‌اش بخاطر احساس شرمندگی از بیماری پسرشان، به او اجازه ندادند که به روانپزشک مراجعه کند. در روابط بین آنتونی و مادرش مشکلات زیادی وجود داشت. اینطور که گفته شده است آنتونی همجنس‌گرا یا دوجنس‌گرا بود و مادرش می‌خواست او را به اصطلاح «درست» کند. به همین منظور برایش روسپی می آورد و در روابطش دخالت می کرد و حتی اظهار شده که به او تجاوز می کرد.

فیلم وقار وحشی تصویر زندگی آنتونی از جوانی تا بزرگسالی و همچنین لحظه‌ی به قتل رساندن مادرش را به نمایش می گذارد. این فیلم به وضوح بیان می کند که وقتی افراد نیاز به کمک دارند ولی از آن ها دریغ می شود، ممکن است چه پیامدهای جبران ناپذیری داشته باشد.

۳. بنی و جون یک فیلم اسکیزوفرنی دیگر

از میان تمام فیلم‌های مربوط به اسکیزوفرنی، فیلم «بنی و جون» احتمالاً یکی از هوشمندانه ترین فیلم ها در زمینه ی این بیماری است. اگرچه در این فیلم ابتلای جون به این بیماری به وضوح بیان نمی شود، اما نشانه های متعددی وجود دارد که نشان می‌دهد او به اسکیزوفرنی تمایز نیافته مبتلا است.

بنی از خواهرش جون مراقبت کرده و در حل مشکلاتش به او کمک می کند. این فیلم به نیاز بیماران اسکیزوفرنی به نگهداری و مراقبت می پردازد، نیازی که توسط برخی اعضای خانواده ی آنها اغنا می شود. همچنین به بحث و بررسی داروها پرداخته و فراز و نشیب های این بیماری را به تصویر می کشد. مهم تر از همه این فیلم نشان می دهد افراد مبتلا به اسکیزوفرنی زمانی که تحت درمان دارویی مناسبی قرار بگیرند می توانند افرادی مستقل و کارآمد باشند.

۴. تکنواز

فیلم دیگری که بر اساس داستان واقعی یک فرد مبتلا به اسکیزوفرنی ساخته شده است، «تکنواز» نام دارد که جیمی فاکس و رابرت داونی جونیور در آن به ایفای نقش پرداخته اند. این فیلم داستان یک نوازنده ی مستعد کنتر باس، ناتانیل آیرز، را روایت می کند. او در مدرسه جولیارد (یک کنسرواتوار خصوصی) پذیرفته شد اما در سال دوم تحصیلش دچار اختلال روانی شد. آیرز مدتی در آسایشگاه بستری شد و بعد از مرخص شدن از آنجا با مادرش زندگی می کرد. او سال ها تحت درمان با الکترو شوک قرار گرفت و بعد از مرگ مادرش بی خانمان شد.

در فیلم  تکنواز، یک روزنامه نگار از روزنامه ی لس آنجلس تایمز، آیرز بی خانمان را که در خیابان ها موسیقی می نوازد ملاقات می کند. موسیقی آیرز به قدری زیبا است که توجه روزنامه نگار را به خود جلب می کند و علاقه مند می شود که داستان زندگی وی را بشنود. روزنامه نگار متوجه می شود که بعضی افراد سعی در کمک به آیرز داشته و بعضی سیستم ها در شکست او دخیل بوده اند. تکنواز تصویری فوق العاده از سختی هایی ارائه می دهد که یک بیمار اسکیزوفرنی ممکن است با آن ها مواجه شود.

۵. پناه بگیر یک فیلم اسکیزوفرنی دیگر

در فیلم روانشناختی «پناه بگیر»، مایکل شانون در نقش شخصیت کورتیس لافورک ایفای نقش می کند.  کورتیس یک همسر و پدری است که احتمالاً مبتلا به اسکیزوفرنی است. مادر او نیز در سن و سال کورتیس علائم ابتلا به اسکیزوفرنی پارانوئید رانشان داده بود. این فیلم شما را در کشمکش های این بیماری با لافورک همراه می کند و علائم معمول اسکیزوفرنی را نشان می دهد که شامل توهمات، رویاهای آشکار و عدم اعتماد به اطرافیان است. لافورک بدلیل ترس های ناشی از بیماریش به بازسازی پناهگاهی می پردازد که برای در امان ماندن از طوفان ساخته شده بوده است و با رفتارهای جدید اطرافیانش را تحت فشار قرار می دهد.

این فیلم دشواری هایی که در تشخیص اسکیزوفرنی وجود دارد را برجسته می کند. همچنین ترس های ناشی از وجود این بیماری در خانواده را به تصویر می کشد.

۶. تمیز، تراشیده شده

در یکی از فیلم هایی  که با نگاهی دقیق و واضح در مورد اسکیزوفرنی ساخته شده، پیتر گرین نقش مردی به نام پیتر وینتر را بازی می کند که به تازگی از موسسه ی روان درمانی مرخص شده است. پیتر که شدیداً در تلاش برای برقراری ارتباط با دختر و مادرش است و می خواهد به زندگی عادی برگردد، از توهمات و هذیان های معمول در بیماری اسکیزوفرنی رنج می برد.

این فیلم کم‌ هزینه، نمایش یک زندگی واقعی، تکان دهنده و تراژیک است. پیتر که در زندان ذهن خود گرفتار شده است، در یک کابوس بی وقفه زندگی می کند. در این فیلم، یک کارآگاه برای پیتر اسباب دردسر شده و او را متقاعد می کند که کودکی را به قتل رسانده است. این اتفاق، آشفتگی شخصیتی پیتر را پیچیده تر می کند. مناظر و صداهای موجود در فیلم که پیچیدگی ها و چالش های بیماری اسکیزوفرنی را به طرز هنرمندانه ای تقویت می کنند، تماشاگران را در دنیای پیتر غرق می کند.

۷. گلوله

«گلوله» فیلم دیگری با تم اسکیزوفرنی است. طرح اصلی فیلم با بازی ستارگانی چون توپاک شکور، میکی رورک و تد لوین، جنگ خشونت آمیزی را بر سر مواد مخدر دنبال می کند. شکور نقش یک فروشنده ی مواد مخدر را ایفا می کند و رورک بازیگر نقش یک معتاد به هروئین است که از زندان آزاد شده است. رورک یک برادر نابغه به نام لوین دارد که مبتلا به اسکیزوفرنی پارانوئید است.

شخصیت لوین به طرز واقع گرایانه ای اسکیزوفرنی پارانوئید شدید را که با روان پریشی همراه شده است، به تصویر می کشد. در طول این فیلم تلخ، تاریک و ناراحت کننده، لوین به طور پنهانی شخصیت های دیگر را زیر نظر دارد. این فیلم با دیدگاهی باورنکردنی نشان می‌دهد که اسکیزوفرنی پارانوئید چگونه می تواند زندگی بیمار و خانواده او را ویران ‌کند. در این فیلم، از ابتدا تا انتها تصویر بسیار درستی از بیماری اسکیزوفرنی ارائه شده است.

۸. جزیره ی شاتر یک فیلم اسکیزوفرنی جذاب

لئوناردو دی کاپریو در فیلم «جزیره ی شاتر» به کارگردانی مارتین اسکورسیزی به ایفای نقش پرداخته است. دی کاپریو با بازی در نقش یک مارشال فدرال که کنترل ضعیفی بر واقعیت دارد، پس از آن که به زندانی مخصوص جنایتکاران روانی در جزیره ای کوچک در ماساچوست منتقل می شود، سعی می کند خود را با وضعیت جدید سازگار کند. این جزیره ی دورافتاده، استعاره ای از اسکیزوفرنی پارانوئیدی است که مارشال باید به آن فائق آید. این فیلم یکی از قوی ترین فیلم های هالیوود در مورد اسکیزوفرنی است.

شخصیت دی کاپریو از اختلال استرس پس از وقوع حادثه (PTSD) رنج می برد که بعد از جنگ جهانی دوم به آن مبتلا شده است. کار او شامل کمک به آزادسازی افراد اردوگاه کار اجباری داخائو و پس از آن کشتن نگهبانان نازی بوده است. تحقیقات مارشال به دلیل غم و اندوهی که دارد پیچیده تر می شود، چرا که نمی تواند با از دست دادن همسرش که در آتش سوزی جان خود را از دست داده است کنار بیاید.

مسائلی که شخصیت دی کاپریو با آن دست و پنجه نرم می کند شامل سروکار داشتن با فراریان نازی، نظریه ی توطئه و آزمایش هایی با استفاده از کنترل ذهن است. در پایان فیلم علاوه بر اسکیزوفرنی، دی کاپریو به روان پریشی نیز دچار می شود.

۹. دانی دارکو

فیلم های اسکیزوفرنی همیشه نمی توانند تصویر دقیقی از این اختلال به بیننده ها ارائه دهند. با این حال «دانی دارکو» یک استثنا است. جیک جیلنهال، در نقش شخصیت اصلی فیلم یعنی دانی دارکو بازی می کند. دانی یک بیماری روانی است که با مراجعه به روانپزشک دارو مصرف می کند. با این حال، نیمه شب در حال پرسه زدن یک خرگوش غول‌پیکر می بیند که به او می گوید این پایان دنیاست.

در این فیلم سورئال، انتقادی و حتی طنز، مرد جوانی به تصویر کشیده شده است که با دوران بلوغ و دبیرستان سروکار دارد. در عین حال، شخصیت بسیار مضطربی دارد و گاهاً به دلیل اتفاقات عجیب و غریب اطرافش ارتباطش با دنیای واقعی قطع می شود. موتور یک هواپیما به روی خانه ی او سقوط می کند. دانی که در زمین گلف خوابیده بوده است، هیچ آسیبی نمی بیند. ولی اگر موقع وقوع آن سانحه در خانه می بود قطعاً کشته می شد.

آیا دانی مبتلا به اسکیزوفرنی است؟ آیا او یک پیامبر است؟ تنش موجود در سرتاسر این فیلم که سفر در زمان را به‌ عنوان طرح اصلی داستان دنبال می کند، تماشاگرانش را مبهوت و متحیر از پاسخ به این سوالات نگه می دارد. این فیلم نمونه ی دیگری از فیلم هایی با تم اسکیزوفرنی است که به خوبی نشان می دهد این بیماران با چه کشمکش هایی مواجه هستند.

۱۰. عنکبوت یک فیلم اسکیزوفرنی فوق العاده

در بین فیلم‌های ساخته شده در مورد اسکیزوفرنی، «عنکبوت» فیلمی است به کارگردانی دیوید کراننبرگ و بازی رالف فاینس در نقش مردی با روحیه ای ضعیف که ذهن خود را از یادآوری خاطرات ناراحت کننده ی مادرش باز می‌دارد. این فیلم سرشار از احساس که شخصیت اصلی آن مبتلا به اسکیزوفرنی است، بازی‌های چشمگیری از فاینس، گابریل برن و میراندا ریچاردسون را به نمایش می گذارد.

با شروع فیلم، فاینس در خانه ای دیده می شود که برای ریکاوری ترخیص شدگان از بیمارستان روانی در نظر گرفته شده است. در آنجا، او سعی می کند معمای مربوط به اتفاقات گذشته را حل کند که منجر به از دست دادن کنترل اوضاع و گیر افتادن او در این وضعیت آشفته گشته است.

برخی از صحنه های تراژدی این فیلم، خاطرات سرکوب شده ای است که شخصیت فاینس با مادرش دارد و نمی تواند با آن کنار بیاید. عنکبوت نیز مانند دیگر فیلم‌های اسکیزوفرنی که صحنه‌هایی برای انعکاس توهمات و هذیان های این بیماری دارند، با طراحی زیبایی به نمایش این صحنه ها می پردازد.

شخصیت اصلی فیلم عنکبوت یک بیمار اسکیزوفرنی است. میراندا ریچاردسون نقش مادر، نامادری و صاحبخانه ی فاینس را ایفا می کند. هدف ایفای هر سه نقش توسط یک بازیگر القای تصویر زنی است که در ذهن فاینس وجود دارد و نماینده ی تمام زنان زندگی فاینس می باشد. مخاطبان از دید ذهن فاینس همه چیز را می بینند، به همین دلیل نمی توانند واقعیت را از تخیل و تصور تشخیص دهند. او در گذشته، گمشده و سرگردان است.

خلاصه و جمع بندی 

هالیوود باید به ساخت فیلم های دقیق تری با شخصیت های مبتلا به اسکیزوفرنی بپردازد. اکثر مردم به بسیاری از بیماری‌های روانی، از جمله اسکیزوفرنی، به چشم لکه ی ننگ نگاه می کنند. اگر کسی اطلاعات دقیقی در مورد یک بیماری نداشته باشد، تنها چیزی که از آن بیماری می داند احتمالاً اطلاعاتی است که از طریق تماشای فیلم و برنامه های تلویزیونی کسب است. معرفی مبتلایان به اسکیزوفرنی به‌عنوان افرادی فوق‌العاده خطرناک، خشن و درمانده کمکی به رفع احساس خجالت این بیماران نمی کند.

سوالات متداول

۱. چه فیلم‌هایی درباره اختلال اسکیزوفرنی ساخته شده‌اند؟
فیلم‌هایی مانند “ذهن زیبا” (A Beautiful Mind) و “شیکاگو” (Shutter Island) به بررسی اختلال اسکیزوفرنی پرداخته‌اند.

۲. فیلم “ذهن زیبا” چه موضوعی را بررسی می‌کند؟
این فیلم زندگی جان نش، ریاضیدان نابغه و مبارزه او با اسکیزوفرنی را به تصویر می‌کشد.

۳. آیا فیلم‌ها به طور دقیق اسکیزوفرنی را نشان می‌دهند؟
برخی فیلم‌ها مانند “ذهن زیبا” تلاش می‌کنند تصویری واقع‌گرایانه ارائه دهند، اما گاهی برای دراماتیک‌کردن دقت کمتری دارند.

۴. فیلم “شیکاگو” چگونه اسکیزوفرنی را نمایش می‌دهد؟
این فیلم با تمرکز بر توهمات و سردرگمی‌های ذهنی، جنبه‌های پیچیده این اختلال را بررسی می‌کند.

۵. آیا فیلم‌ها به افزایش آگاهی درباره اسکیزوفرنی کمک می‌کنند؟
بله، فیلم‌های دقیق و آموزنده می‌توانند درک عمومی از این اختلال را بهبود بخشند.

۶. فیلم “دونده مارپیچ” (The Soloist) چه موضوعی دارد؟
این فیلم داستان یک نوازنده بی‌خانمان مبتلا به اسکیزوفرنی و رابطه او با یک روزنامه‌نگار را روایت می‌کند.

۷. چگونه فیلم‌ها می‌توانند به کاهش انگ اجتماعی کمک کنند؟
با نمایش واقع‌گرایانه زندگی افراد مبتلا به اسکیزوفرنی، فیلم‌ها می‌توانند همدلی و درک جامعه را افزایش دهند