50 سوال مهمی که بچه ها می پرسند (جلد اول)

مقدمه مترجم

برای شروع باید بگویم که روش‌های تربیتی مطرح شده در این کتاب به روشی بسیار قابل فهم و در عین حال موثر مطرح شده‌اند. جهت جدا نشدن از حال و هوای محیط خانواده، حرف‌هایی که کودکان می زنند و مکالمه‌هایی که با آنها می شود را به زبان شکسته آورده‌ام. در ضمن، برخی از نکات و بحث‌های مطرح شده در این کتاب مناسب فرهنگ غربی بوده که بنده سعی کرده‌ام با نگاهی به وضعیت فرهنگ بومی ایران آنها را دوباره‌نویسی کنم. البته هرکجا این کار انجام شده در پانوشت آنرا توضیح داده‌ام. نیز بایستی ذکر کنم گرچه این کتاب را یک روانشناس امریکایی (دکتر سوزان بارتل) نوشته‌است، نکات تربیتی آن می‌تواند به خانواده‌های ایرانی در تربیت فرزندان سالم و مفید به حال خود و جامعه کمک نماید.

رضا رضائی

دی 89

مقدمه

پدر و مادرها بی صبرانه منتظر روزی هستند که کودکشان حرف زدن را آغاز کند. بعنوان والدین، این یکی از بزرگترین دل‌مشغولیهای زندگی ماست. اما زمانی فرا می رسد که کودک‌تان بی وقفه از شما سوال می​کند "این چیه؟ چرا اینجوریه؟" تا جائیکه بعضی اوقات آرزو می​کنید او این کلمات و کلمات دیگر را یاد نمی​گرفت تا با سرهم کردن آنها سوالهایی بپرسد که بیشتر اوقات کاملا بی​معنی هستند.

اما لحظه​ای صبر کنید! با اینکه کاملا قبول دارم سوالهای بی وقفه فرزند چهار تا هشت ساله​تان، شما را خسته می​کند و اعصابتان را به هم می​ریزد، باید بگویم که در این مرحله از رشد، سوالهای کودک کم​کم عمیق​تر شده و اگر به دنبال رمزگشایی معنی این سوالها باشید می​توانید به رویاها، آرزوها، بیم​ها و امیدهای او پی ببرید.

اگر دقیقا به سوال کودکتان توجه کنید، غالبا می​توانید به درون ذهن او راه یابید. پس از اینکه از سوالهای او فهم درستی پیدا کردید یاد می​گیرید طوری به او جواب دهید که ترجیح دهد به جای سکوت کردن حرف دلش را با شما بزند. در این صورت قادر خواهید بود بذر دوستی همیشگی بین خود و فرزندتان را بکارید.

والدین غالبا از عدم توانایی خود در برقراری ارتباط موفق با فرزندشان با من سخن می​گویند و از این مساله دلگیر هستند. دوست دارند کودک‌شان بیشتر با آنها حرف بزند. اگر روشی متفاوت برای جواب دادن به سوالهای فرزندتان یاد بگیرید قادر خواهید بود از همان زمان که او هنوز خیلی کم ‌سن‌و سال است ارتباط دوستانه‌ای با او برقرار کنید. سپس با بزرگتر شدن او می توانید این ارتباط را قویتر کنید. وقتی فرزندتان به سن نوجوانی برسد چنان ارتباط نزدیک و صمیمانه‌ای با او خواهید داشت که بهتر از آن ممکن نباشد.

هدف من در کتاب کودک می​پرسد: 50 سوال متداول کودکان 4 تا 8 ساله این است که به شما یاد دهم چطور مثل یک روان​شناس ماهر آنقدر به فرزندتان نزدیک شوید که از دلواپسی​ها، نگرانی​ها و حتی لحظه‌های شاد خودش برای شما بگوید. بهترین زمان برای شروع همین حالاست، چون فرزندتان در این سن در حال ورود به دنیای ارتباطات کلامی است. چشم فرزند شما از دو سه سالِ قبل از مدرسه تا دو سه سال اول مدرسه به روی تجارب جدید بسیاری باز می شود. در همین حال توانایی او در استفاده از زبان به شدت در حال رشد است. سوالهای او دیگر یک سری کلمات به هم چسبیده نیستند. او اکنون سوالهای معنادار می​پرسد. بعضی اوقات پاسخ به این سوالات چندان آسان نیست. این سوالات می​توانند چیزهای زیادی در مورد فرزندتان به شما بگویند.

سوالهایی که در این کتاب مطرح شده سوالهای واقعی هستند که والدین در آمریکا و دیگر نقاط جهان با آنها مواجه هستند. در واقع من در اینترنت از والدین خواستم سوالهایی که فرزندشان از آنها می​پرسند را برای من بفرستند. ممکن است این سوال برایتان پیش بیاید که از میان هزاران سوالی که برایم فرستاده شده ​بود معیار من برای انتخاب و حذف سوالها چه بوده​است؟ در واقع انتخاب سوالها بسیار آسان بود. همانطور که الگوی رشد جسمی کودک مشخص است، رشد شناختی و عاطفی کودک نیز مسیری قابل پیش​بینی را طی می​کند و این رشد در سوالاتی که او می​پرسد انعکاس می​یابد. بر این اساس چندان جای تعجب نیست که اکثر سوالات دریافتی مشابه باشند. شایع​ترین سوال برای این گروه سنی چنین بود: "اجازه میدی خوراکی بخورم؟" حتما تعجب کردید! برای من که عجیب نیست. بچه​کوچولوها این خوراکیها را دوست دارند. این خوراکیها بخش جدانشدنی زندگی در مدرسه است. مهمتر اینکه آنها همیشه چنان سرگرم بازی هستند که به تغذیه و انرژی نیاز پیدا می​کنند. در فصل یک بیشتر در مورد این خوراکیها بحث می​کنم.

پنجاه سوال حاضر از میان شایع‌ترین سوالهایی که والدین در مورد فرزندان پیش از دبستان تا کلاس دوم ابتدایی فرستاده ​بودند انتخاب شده​اند. انتخابی که هم ساده بود و هم پیچیده. باید اعتراف کنم سوالهایی بودند که بسیار دوست داشتم و باعث می​شدند بخندم، گریه کنم، یا به فکر فرو روم ولی چون شایع نبودند نتوانستم آنها را انتخاب کنم.

با اینحال اگر سوالهایی را فرستاده​اید و اکنون آنها را در کتاب نمی​بینید شک نکنید که این سوالها را نیز مد نظر داشته​ام. من تک​تک سوالها را می​خوانم و موقع انتخاب بسیار دقت می​کنم. خدایا! همه جور خانواده پیدا می​شود: خانواده​های بی​نظیر، خانواده​های آشفته، خانواده​های جذاب، خانواده​های سخت​کوش، خانواده​های پرمشغله، خانواده​های خسته.

هنگام خواندن این کتاب باید توجه داشته​ باشید که روند رشد عاطفی، اجتماعی، شناختی، و درسی کودکان نیز همانند رشد جسمی آنها در کودکان مختلف متفاوت است. به همین دلیل این کتاب سنین 4 تا 8 سال را مد نظر قرار داده است چون ممکن است سوال خاصی را کودکی پیش از اینکه به دبستان برود بپرسد ولی همان سوال تا کلاس دوم به ذهن کودکی دیگر نرسد. هر دو طبیعی و سالم هستند.

شاید بپرسید چرا سنین پیش از دبستان را به همراه سالهای اولیه دبستان در یک کتاب آورده​ام. حقیقت اینست که شباهت پیش​دبستانی ها و مهدکودکیها از لحاظ رشدی بیشتر از تفاوت هایشان است. مهدکودکی ها شاید در مدارس متفاوتی باشند ولی نکته مهم این است که آنها از لحاظ رشدی شباهت بیشتری با کودکان سالهای اولیه دبستان دارند و از خصوصیات بچه​های سه، ​چهارساله فاصله می​گیرند. بسیاری از کودکان پیش دبستانی خواندن و نوشتن را یاد می​گیرند و از لحاظ اجتماعی شروع به مستقل شدن می​کنند. همانطور که خواهید دید، آنها به خوبی در این گروه می​گنجند.

البته اتفاق می​افتد که بعضی کودکان از لحاظ رشد عاطفی بسیار پیشرفته تر یا بسیار عقب​تر از همسن ​و ​سالانشان باشند. وقتی والدین با چنین مساله​ای مواجه می​شوند ممکن است نگران شوند که چرا رفتار کودکشان با بقیه همسالانش متفاوت است. اگر فکر می​کنید کودک‌تان از لحاظ رشدی، شناختی، یا اجتماعی یک جورهایی از بقیه "عقب​تر" یا بسیار جلوتر است، باید هشیار باشید. با پزشک، معلم، و یا مشاور مدرسه او صحبت کنید یا او را نزد روان​شناس کودک یا مددکار اجتماعی ببرید. اگر مشکلی باشد به صلاح خود و فرزندتان است که هرچه زودتر به آن رسیدگی کنید.

با نگاهی گذرا به فهرست مطالب خواهید دید که سوالات در 9 فصل با دقت کافی و بر اساس محدوده های رشد شناختی و عاطفی کودکان 4 تا 8 ساله دسته​بندی شده​اند. هنگام خواندن 50 سوال متوجه خواهید شد که تقسیم​بندی فصول، خردمندانه انجام شده​ است. حتی اگر هیچ سؤالی نفرستاده​ باشید خواهید دید که فرزندتان این سوالها را می​پرسد. با یاد گرفتن نحوه صحیح پاسخ به این سوالها خواهید دید که این کتاب آسان و جالب است.

در واقع روشهای مطرح شده اصلا مشکل نیستند. هر کاری کنید، بالاخره فرزندتان از شما سوال خواهد پرسید. کل چیزی که برای قوی کردن و عمق دادن به رابطه خود و فرزندتان نیاز دارید، دانستن روش پاسخدهی مناسب به سوالات او است. بدین ترتیب خواهید توانست ناکامی‌هایی که در ایجاد ارتباط با او دارید را کمتر کرده و طوری به سوالهای او پاسخ دهید که نیازهای شناختی و عاطفی​اش کاملا برآورده شود. با واکنش بهتر و برآورده کردن این نیازها، نق زدنهای دائمی کودک را کاهش خواهید داد و او را کمی بهتر از قبل خواهید شناخت. چطور است؟ بسیار خوب! فکر کنم الان می​توانیم شروع کنیم.

موفق باشید!

دکتر سوزان