کتاب جامع تربیت کودک 2

خصلت ها و ویژگی های کودکان

تفاوت رفتار و ویژگی

رفتار عبارت است که عملی که کودک انجام می دهند و ما می توانیم آن را ببینیم. کارهایی مثل کتک زدن خواهر، فحش دادن، دروغ گفتن، شوت کردن توپ و غیره را رفتار می گوییم. اما ویژگی یا خصوصیت چیست؟ ویژگی عمیق تر از رفتار است. رفتارها در سطح قرار دارند. رفتار انجام عملی خاص است اما ویژگی شیوه نگرش فرد به زندگی و دنیا است. رفتار را شما می توانید ببینید. اما ویژگی را نمی توانید ببینید. ویژگی ها پایدارتر از رفتار هستند. مثلا ممکن است گاهی فرزند شما تقلب کند که در این حالت او رفتار تقلب کردن را انجام داده است اما اگر مدام به چنین کاری دست بزند او فردی متقلب است و تقلب کردن یکی از ویژگی های او شده است. به عبارت دیگر می توانیم بگوییم که ویژگی رفتارهایی است که به صورت عادت درآمده باشد.

برخی از خصوصیات ویژگی ها عبارتند از:

• رفتار به مرور تبدیل به ویژگی می شود. اگر رفتارهای غلط کودکی متوقف نشود به مرور در او تبدیل به عادت و ویژگی می شود. مثلا بچه ای که خشم خود را به شکل نامناسبی مثل زدن دیگران، پرت کردن اشیا و اوقات تلخی نشان می دهد. اگر این رفتارهایش اصلاح نشوند، در او تبدیل به عادت شده و به مرور او فردی زورگو می شود و این اعتقاد را پیدا می کند که با استفاده زور می توانم هر چیزی را که بخواهم بدست آورم.
• ویژگی ها عمیق هستند و می تواند تا پایان عمر ادامه پیدا کند.
• ویژگی های منفی پایه شخصیت ناسالم هستند. کودکی که بی مسولیت و تنبل است در بزرگسالی نیز نمی تواند شغل مناسبی داشته باشد و از پس مشکلاتش برآید.
• ویژگی منفی ممکن است باعث ایجاد مشکلاتی مثل طرد شدن از طرف دیگران و عدم رضایت از زندگی شود. مثلا کودکی که خودخواه و متوقع است و به حقوق دیگران احترام نمی گذارد، نمی تواند در آینده ازداوج موفقی داشته باشد.
• بسیاری از والدین فکر می کنند ویژگی چیزی نیست که در دوران کودکی شکل بگیرد و معمولا شکل گیری خصوصیات فرد تا دوران نوجوانی به طول می انجامد. اما این تصور غلط است چون تحقیقات نشان داده است که ممکن است در یک کودک ۵ ساله نیز بسیاری از ویژگی های منفی شکل گرفته باشد.
• ویژگی ها منفی یک شبه ایجاد نمی شوند. همانطور که قبلا گفته شد ابتدا رفتارهای غلط ایجاد شده سپس این رفتارها تبدیل به عادت می شوند و درنهایت عادتها به ویژگی تبدیل می شوند. اشتباهی که اکثر والدین می کنند این است که وقتی رفتار غلطی را از فرزندشان مشاهده می کنند از کنار آن می گذرند و با خودشان می گویند موقتی است و دیگر تکرار نمی شود و یا آنکه به مرور از بین خواهد رفت.
• هر کودکی ممکن است ویژگی های منفی پیدا کند. چه در خانواده ثروتمندی زندگی کند چه خانواده فقیر. چه خواهر یا برادر داشته باشد یا نداشته باشد.

چقدر درباره ویژگی های کودکان می دانید؟

در ادامه پرسشنامه ای ارایه شده که میزان اطلاعات شما درباره خصوصیات و ویژگی های کودکان را می سنجد. هر یک از جملات را بخوانید و بگویید که این جمله به نظر شما صحیح  است یا غلط.

• ویژگی های فرزند شما قبل از به دنیا آمدنش شکل گرفته است.

صحیح  ............                 غلط..........

• ویژگی های فرزندتان غیر قابل تغییر است.

صحیح  ............                 غلط..........

• ویژگی های شما اثر زیادی بر ویژگی های فرزندتان دارد.

صحیح  ............                 غلط..........

• اگر فرزند شما باهوش باشد و در مدرسه نمرات خوبی بیاورد، به احتمال زیاد ویژگی های خوبی دارد.

صحیح  ............                غلط..........

• ثروتمند بودن و داشتن تحصیلات اثر کمی بر ویژگی های مثبت و منفی فرزندان دارد.

صحیح  ............                غلط..........

• ویژگی های منفی کودکان زودگذر و مقطعی هستند.

صحیح  ............                غلط..........

• والدین نسبت به همسالان، رسانه ها و مدرسه اثر بیشتری بر ویژگی فرزندانشان دارند.

صحیح  ............                غلط..........

• ویژگی ها کودکان بخش مهمی از شخصیت آنها است. بنابراین اگر بخواهیم این ویژگی ها را تغییر دهیم او را خود واقعی اش دور کرده ایم.

صحیح  ............                غلط..........

• اگرچه فرزندم تحت فشار است اما نباید من مشکلات او را برایش حل کنم.

صحیح  ............                غلط..........

• پس از سن ۱۱ سالگی، دیگر نمی توان ویژگی های کودکان را تغییر داد.

صحیح  ............                غلط..........

پاسخنامه آزمون

• غلط. اگر چه برخی از ویژگی ها تحت تاثیر ژنتیک است اما اکثر آنها یاد گرفته می شوند.
• غلط. تحقیقات نشان داده است که اکثر ویژگی های منفی قابل تغییر هستند. اما شرط تغییر ویژگی های منفی این است که برای تغییر فرزندتان تلاش کنید و صبر داشته باشید. شکی نیست پدر یا مادر بودن سخت است!
• درست. کودکان تمایل دارند که از رفتار و خصوصیات والدینشان تقلید کنند. بنابراین اگر می خواهید فرزندتان را تغییر دهید آماده باشید که خودتان هم تغییر کنید!
• غلط. هیچ ارتباطی بین هوش، استعداد و نمرات کودکان با داشتن ویژگی مثبت نیست. همانطور که به تحصیلات فرزندتان اهمیت می دهید باید به ویژگی و خصوصیات او هم توجه کنید. این دو مساله از هم جدا هستند.
• درست. ثروت و تحصیلات والدین تضمین کننده این نیست که فرزند شما خودپسند یا بی عاطفه نشود. حتی ممکن است برعکس باشد.
• غلط. هر چه ویژگی های منفی تدوام بیشتری داشته باشد متوقف کردن آن سخت تر است. پس وقت را تلف نکنید و از همین امروز شروع کنید.
• درست. اثر شما بر ویژگی های فرزندتان از هر عامل دیگری بیشتر است. پس از این قدرت خود برای تغییر فرزندتان استفاده کنید.
• غلط. هدف این کتاب این نیست که شخصیت فرزندتان را تغییر دهید، بلکه می خواهد به شما کمک کند ویژگی های منفی او را اصلاح کنید.
• درست. یکی از وظایف شما به عنوان پدر یا مادر این است که به فرزندتان کمک کنید مستقل از شما شود. حل کردن مداوم مشکلات کودک باعث وابستگی او به شما شده و نمی تواند در آینده از پس مشکلات برآید.
• غلط. هیچوقت برای تغییر ویژگی های منفی کودکان دیر نیست. ممکن است تغییر ویژگی های کودک بزرگتر سخت تر باشد اما مسلما غیر ممکن نیست.

تعداد پاسخ های صحیح خود را بشمارید و تفسیر آن را از جدول زیر بخوانید.

دلایل ایجاد ویژگی منفی در کودکان

دلایل مختلفی باعث ایجاد ویژگی های منفی در کودکان می شود که برخی از آنها عبارت است از:

• رقابت با خانواده های دیگر

ما می خواهیم فرزندمان همان چیزهایی را داشته باشد که کودک همسایه یا فامیل دارد. چیزهایی مثل مدرسه خوب، کامپیوتر، اسباب بازی، لباس های مارک دار و غیره. بنابراین رادارهای خودمان را فعال می کنیم تا ببنیم که همسایه و یا فامیل چه کاری برای فرزندانشان انجام می دهد و ما هم همان کار را انجام می دهیم. شاید متوجه نباشیم اما با کسانی که فرزندشان همسن فرزند خودمان است رقابت می کنیم و به همین دلیل سعی می کنیم که با تقاضاهای فرزندمان مخالفت نکنیم.

• احساس گناه.

به دلیل شرایط اقتصادی و تمایل به درآمد بیشتر، اکثر پدر و مادرها مجبورند بیشتر ساعات روز را کار کنند و کمتر در کنار فرزندانشان باشند و این مساله باعث می شود که والدین  به خاطر اینکه کنار فرزندشان نبوده اند احساس گناه کنند. و برای کاهش احساس گناه شان او را کاملا آزاد می گذارند، هر چه می خواهد برایش می خرند و قوانین محدودی برایش تعیین می کنند.

• بچه دار شدن در سنین بالا.

بسیاری از والدین به دلیل اینکه دیر ازدواج کرده اند و یا به دلیل مشکلات مالی و یا مسایل دیگر درسنین بالا بچه دار می شوند و به همین دلیل نمی توانند بیش از یک بچه داشته باشند بر همین اساس به تک فرزندشان بیش از اندازه توجه می کنند و او را کاملا آزاد می گذارند و یا آنکه از او توقعات بیش از اندازه دارند.

• جبران نگرانی های موجود در جامعه.

برخی از والدین به دلیل آنکه معتقدند دنیا پر از خطر است از فرزندانشان بیش از اندازه محافظت می کنند و آزادی های بیرون از خانه را بسیار محدود می کنند. از طرفی برای جبران این محدودیت ها او را درخانه آزاد می گذارند و سعی می کنند هر چه می خواهد برایش تهیه کنند.

• استرس و فشارها زندگی

امروزه بسیاری از والدین آنقدر برای تامین مخارج زندگی تحت فشار هستند که نمی توانند آنطور که شایسته است به فرزندانشان رسیدگی کنند. بویژه اگر رفتار غلطی را از جانب او مشاهده کردند ترجیح می دهند آن را نادیده بگیرند به این امید که خودبخود اصلاح شود اما همین بی توجهی باعث می شود که این رفتار غلط در کودک تبدیل به عادت شود.

• تصور غلط از اعتماد به نفس

یکی از اشتباهات بزرگ برخی از والدین این است که فکر می کنند نه گفتن به خواسته های فرزندان باعث تخریب اعتماد به نفس آنها خواهد شد. اگر شما هم چنین تصوری دارید، بهتر است بدانید اعتماد به نفس یعنی آنکه کودک تصور خوبی از خودش داشته باشید و احساس کند که توانایی مقابله با مشکلات را دارد. حالا به نظر شما کودکی که ویژگی های منفی دارد می تواند اعتماد به نفس بالایی داشته باشد؟ او اعتبارش را در برابر دیگران از دست می دهد. دوستان و همسالانش به خاطر ویژگی های منفی اش او را طرد می کنند، از نظر تحصیلی به مشکل برمی خورد و در مجموع می توان گفت که چنین کودکی در همه حوزه های زندگی با مشکل روبروه خواهد شد حالا به نظر شما چنین کودکی می تواند عزت نفس بالایی داشته باشد. از طرف دیگر تحقیقات متعدد نشان داده است اگر والدین در تربیت خود از روش قاطعانه استفاده می کنند، عزت نفس کودکانشان بالاتر خواهد بود. در روش قاطعانه والدین انتظارات مشخصی از کودکان خود دارند، برای آنها قوانین مشخصی تعیین می کنند، در صورت نیاز به او نه می گویند و درکنار آن ارتباط محبت آمیزی با آنها دارند.

• زندگی در دنیای مصرف گرا

باید بپذیریم که اکثر ما بزرگسالان تحت تاثیر تبلیغات قرار می گیریم چه رسد به کودکان. تحقیقات نشان داده است که در مقایسه با سال ۱۹۷۰ میانگین تعداد تبلیغ هایی که یک کودک در طول یک سال می بیند از حدود ۲۰۰۰۰ به حدود ۴۰۰۰۰ عدد رسیده است و همین امر باعث شده است که مصرف گرایی  و ایجاد برخی از ویژگی های منفی در کودکان افزایش پیدا کند.

• می خواهیم بهترین دوست فرزندمان باشیم.

در برخی از خانواده به جای آنکه والدین نقش پدر و مادر را در خانه داشته باشند نقش یک دوست را برای فرزندشان بازی می کنند. آنها به نوع ارتباط خود با فرزندشان بیشتر از مدیریت رفتارها و هدایت او اهمیت می دهند و این مساله می تواند باعث ایجاد برخی از ویژگی منفی در کودک شود.

آیا  می دانید:

در تحقیق گسترده ای که در کشور آمریکا انجام شده مشخص شده که بیش از ۶۰ درصد مسولین مدرسه معتقد بودند که بچه ها  نسبت به گذشته پرخاشگرتر شده اند.

در تحقیقی که روی کودکان ۱۲ تا ۱۷ سال انجام شد مشخص شد در مواقعی که کودکی چیزی را بخواهد ولی والدین او موافق خرید آن نباشند، او به طور متوسط ۹ بار نق می زند و اصرار می کند که آن چیز برایش خریده شود و ۵۰ درصد از والدین نیز تسلیم خواسته فرزندشان می شوند.

نتایج تحقیقی نشان داد که حدود ۶۵ درصد والدین معقدند که فرزندانشان میزان ارزشمندی خودشان را بر اساس دارایی هایشان اندازه می گیرند نه بر اساس توانایی هایشان.

در تحقیقی ۸۵ درصد افراد معتقد بودند که کودکان امروزی لوس هستند.

در تحقیقی ۹۰ درصد افراد معقتد بودند که بی ادبی  کودکان یک مشکل جدی است.

در تحقیقی فقط ۱۲ درصد والدین معتقد بودند که فرزندانشان رفتار مودبانه دارند. اکثر شرکت کنندگان در این تحقیق، معتقد بودند که کودکان امروزی بی ادب، بی مسولیت و بی نظم هستند.

۷ اشتباه در تغییر ویژگی های منفی کودکان

احتمالا تا قبل از مطالعه این کتاب شما برای تغییر ویژگی منفی فرزندتان تلاش کرده اید اما به نتیجه ای نرسیده اید. فکر می کنید چرا روش های شما نتیجه بخش نبوده است؟ در این بخش ۷ اشتباه شایع والدین در تغییر ویژگی های منفی کودکان توضیح داده شده است.

• این ویژگی ها اقتضای سن اوست. وقتی بزرگ بشه خوب می شه؟

ویژگی های منفی معمولا به صورت خودبخود اصلاح نمی شوند. برای تغییر آنها نیاز به مداخله والدین است. هر چه بیشتر صبر کنید امکان اینکه این ویژگی در فرزندتان پایدارتر شود، بیشتر است. بنابراین به جای آنکه منتظر آینده باشید تا ببینید آیا  او تغییر می کند از همین امروز برای تغییر فرزندتان اقدام کنید.

• الگوی نامناسب برای کودک بودن.

خصوصیات و رفتارهای ما الگوی بسیار قوی برای کودکان است.کودکان معمولا دوست دارند که رفتارها و ویژگی های والدینشان را تقلید کنند. بنابراین اگر می خواهید ویژگی را در فرزندتان تغییر دهید که خودتان هم آن را دارید قبل از هر اقدامی باید فکری برای تغییر خودتان بکنید وگرنه بعید است بتوانید فرزندتان را تغییر دهید.

• اقدام به تغییر همزمان چند ویژگی منفی.

برخی از والدین می خواهند یک دفعه همه خصوصیات بد فرزندشان را اصلاح کنند که انجام چنین کاری باعث می شود تغییری در کودک ایجاد نشود. بهترین روش برای تغییر ویژگی منفی کودکان این است که هر بار فقط روی یکی از ویژگی های منفی تمرکزکنید و برای تغییر آن برنامه مشخصی داشته باشید. برای تغییر ابتدا دقیقا مشخص کنید که چه چیزی را می خواهید تغییر دهید سپس اقدام به تغییر آن کنید.

• اقدام به تغییر بدون داشتن برنامه

پس از آنکه دقیقا مشخص کردید که می خواهید چه چیزی را در فرزندتان تغییر دهید، باید یک برنامه مشخص و دقیق داشته باشید. در این برنامه باید اولا دقیقا مشخص کنید که چه چیزی را می خواهید تغییر دهید ثانیا باید بدانید که دقیقا می خواهید با چه روش آن را تغییر دهید ثالثا چه چیزی را می خواهید جایگزین و یژگی منفی قبلی بکنید. و رابعا در صورت تداوم ویژگی و بی اثر بودن برنامه های قبلی، تنبیهی را تعیین و اجرا کنید. این کتاب به شما کمک می کند به همه این هدفها دست پیدا کنید و با یک برنامه مشخص ویژگی های منفی فرزندتان را تغییر دهید.

• تقویت نکردن ویژگی مثبت جایگزین

 وجود هر ویژگی بد در فرزند شما نشانه آن است که او فاقد ویژگی مثبت متضاد با آن است. مثلا اگر فرزند شما بی ادب است یعنی رفتارهای مودبانه انجام نمی دهد و یا اگر متقلب است یعنی صداقت ندارد. اگر شما پس از کاهش ویژگی بد کودک خود ویژگی مثبتی را جایگزین آن نکنید و بروز ویژگی های مثبت را تایید و تشویق نکنید احتمال بازگشت مجدد ویژگی منفی وجود خواهد داشت.

• کمک نگرفتن از بقیه اعضای خانواده

هر برنامه خوب تغییر ویژگی منفی کودک، اگر بدون همکاری بقیه اعضای خانواده باشد به احتمال زیاد با شکست مواجه خواهد شد. برای اجرای برنامه خود باید سعی کنید همکاری همسر، فرزندان، معلم، مربی، پدر بزرگ، مادربزرگ و هر فردی که به طور جدی با فرزندتان در ارتباط است را جلب کنید.

• زود تسلیم شدن

تغییر ویژگی های منفی نیاز به زمان دارد (حداقل ۲۱ روز). بنابراین نباید به سادگی تسلیم شوید. سعی کنید خودتان را متعهد به اجرای برنامه ای که طرحریزی کرده اید، بکنید و فراموش نکنید که تغییر ویژگی ها کودکان از تغییر رفتارهای آنها سخت تر است و به زمان بیشتری نیاز است.

باورهای شما درباره ویژگی های کودکان

شما تاثیر خارق العاده ای روی  ویژگی ها و رفتارهای فرزندتان دارید. قبل از اینکه شروع به برنامه ریزی برای تغییر فرزندتان بکنید. نگاه جدی به خودتان بیندازید. گاهی ممکن است شما باعث تداوم ویژگی های منفی در فرزندتان می شوید. در ادامه برخی از مواردی که باعث ایجاد یا تداوم ویژگی های منفی در کودکان می شود توضیح داده شده است.

جملات زیر را بخوانید و ببینید که کدامیک برای شما صادق است.

• من وقت و انرژی لازم را ندارم که بتوانم ویژگی های منفی فرزندم را تغییر دهم.
• من هیچوقت به ویژگی منفی او به عنوان یک مشکل نگاه نکردم. فکر می کنم این ویژگی ها موقتی است و به زودی تمام می شود.
• من شک دارم که بتوانم ویژگی منفی فرزندم را تغییر دهم چون فکر می کنم آنها جزیی از شخصیت او هستند.
• من می خواهم فرزندم را متفاوت با روشی که خودم تربیت شده ام، تربیت کنم. من می خواهم چیزهایی که والدینم به من ندادند را برای فرزندم جبران کنم.
• فرزند من چند شکست سخت را تجربه کرده است و می خواهم سعی کنم که زندگی برایش کمی راحت تر و لذت بخش تر باشد.
• من بچه های زیادی را دیده ام که ویژگی های منفی دارند و والدینشان هم اقدامی برای تغییر فرزندانشان نمی کنند. چرا من باید چنین کاری را انجام دهم.
• من می ترسم که اگر ویژگی های منفی فرزندم را تغییر دهم ضربه بزرگی به شخصیت و روح او بزنم.
• من می خواهم که فرزندم شاد باشد و دوران کودکی لذتبخشی داشته باشد. اگر با ویژگی ها منفی اش مقابله کنم مسلما باعث ناراحتی او خواهد شد.
• من نمی خواهم به فرزندم نه بگویم چون می ترسم او دیگر مرا دوست نداشته باشد.
• من به تنبیه اعتقاد ندارم.
• اگر سعی کنم که ویژگی های منفی فرزندم را اصلاح کنم به اعتماد به نفسش لطمه وارد می شود.
• من سعی می کنم که دوست بچه هایم باشم. و فکر می کنم که این مساله یکی از نکات مهم در تربیت فرزند است و اگر بتوانم دوست فرزندانم باشم ویژگی منفی پیدا نخواهند کرد.

پذیرفتن هر یک از جملات فوق مانع اثر بخشی تلاش شما برای تغییر فرزندتان می شود و باعث می شود که شما نتوانید یک پدر یا مادر خوب و کارآمد برای فرزندتان باشید.

 شما چگونه والدی هستید؟

هیچ راه دقیقی وجود ندارد که به کمک آن بتوانید میزان تاثیری که ویژگی های شما بر شخصیت و رفتار فرزندتان دارد را تعیین کنید. اما یکی از راه های مناسب این است که ببینید دیگران درباره نوع تربیت شما چه نظری دارند. می توانید سوالات زیر را به اطرافیان خود بدهید و از آنها بخواهید که درباره شما نظر بدهند. اگر نمی خواهید چنین کاری را انجام دهید سعی کنید خودتان را جای دیگران بگذارید و با توجه به صحبت هایی که دیگران درباره روش تربیت شما گفته اند به سوالات زیر پاسخ دهید.

• دیکتاتور: من معتقدم که این کار باید اینطوری که من می گم انجام بشه. پس انجامش بده.
• سازشکار: می خواهم نظر تو را درباره این مساله بشنوم بعدا می تونیم درباره آن تصمیم بگیریم.
• بی توقع: برام مهم نیست. هرکاری که انجام بدی خوبه.
• بی اراده: دوست ندارم که تو اینکار را انجام بدی...... خوب طوری نیست می تونی انجامش بدی.
• حمایت کننده: ناراحت نباش. من با پدرش صحبت می کنم و بهش می گم که دیگه اجازه نده پسرش با تو اینطوری رفتار کنه.
• خودپسند: حالا نه. الان وقت ندارم
• مسولیت ناپذیر: این قانون پدرته. بذار شب که بیاد خونه بهش می گم که تو آن را رعایت نکردی.
• سرزنش کننده: تو هم مثل باباتی
• ایجاد کننده احساس گناه: آخرش از دست تو سکته می کنم.
• رشوه دهنده: اگر کاری که ازت خواستم را انجام بدی من هم برایت یک اسباب بازی می خرم.
• انجام دهنده به جای کودک: عزیزم من اسباب بازیهات را جمع می کنم. می دونم که چقدر اینکار برات سخته
• متخصص: من همه کتابهای تربیت کودک را خوندم پس به حرفهای من گوش بده.
• درمانگر: تو خیلی ناراحت به نظر می رسی. به من بگو چه احساسی داری؟

چگونه از این کتاب استفاده کنید؟

بازار کتاب پر از کتاب هایی است که ادعا می کنند انواع و اقسام مشکلات فرزندپروری را حل می کنند و اکثر آنها روشهای کلی و مبهمی را ارایه کرده اند اما این کتاب با بقیه کتابها فرق می کند.

این کتاب شامل مجموعه ای از روش های و توصیه های گام به گام تغییر ویژگی های کودکان است. اثر بخشی روش ها و توصیه های ارایه شده در این کتاب همگی قبلا در تحقیقات مختلف تایید شده است. اما برای اینکه این کتاب به بهترین شکل بتواند به شما کمک کند نکات زیر را در نظر داشته باشید.

• در هر بخش سوالات متعددی از شما پرسیده شده است. که باید به این سوالات به دقت پاسخ دهید. سعی کنید قبل از آنکه به مطالعه بقیه کتاب بپردازید سوالات را پاسخ دهید. بهتر است یک دفتر یادداشت در حین مطالعه کتاب همراه داشته باشید و پاسخ سوالات را در آن یادداشت کنید. فراموش نکنید که هدف این کتاب سرگرم کردن شما نیست بلکه می خواهد به شما کمک کند ویژگی منفی فرزندتان را از اصلاح کنید.
• طبق برنامه کتاب پیش بروید.
• ثبات داشته باشید و صبور باشید.

تا رسیدن به نتیجه دلخواه دست از اجرای روش ها برندارید. فراموش نکنید که تغییر ویژگی های منفی نیاز به زمان و تلاش دارد. تغییر نگرشها یا رفتارهای غلط حداقل ۳ هفته زمان لازم دارد. پس به تلاش خود ادامه دهید و تسلیم نشوید.

• از کسانی که با فرزندتان ارتباط دارند کمک بگیرید.

سعی کنید از افرادی مثل معلم، اعضای فامیل، مربی و هر فردی که با فرزندتان ارتباط دارد کمک بگیرید. از آنها بخواهید که نظرشان را درباره ویژگی منفی فرزندتان بگویند. همچنین از آنها بپرسید که آیا  فرزندتان در رابطه با آنها هم این ویژگی منفی را دارد؟ اگر ندارد به نظر آنها دلیلش چیست؟ چه پیشنهادهایی برای اصلاح این ویژگی منفی فرزندتان دارند؟

فراموش نکنید که ویژگی های منفی یادگرفته می شوند پس می توان ویژگی مثبتی را جایگزین آن کرد. برای انجام این کار شما نیاز به طرح و برنامه دارید. هدف این کتاب هم ارایه یک برنامه دقیق و مشخص برای تغییر ویژگی های منفی کودکان است. تنها کاری که باید انجام دهید این است که طبق برنامه پیشنهادی کتاب پیش بروید.

چگونه تنبیه کنیم؟

تنبیه عبارت است از انجام کاری که برای کودک ناخوشایند باشد (مثل مرتب کردن انباری) و یا اجازه ندادن به کودک تا کار مورد علاقه اش را انجام دهد (مثل ندیدن کارتون). هدف تنبیه این است که کودک متوجه رفتار اشتباهش شود و بداند که اگر به انجام این رفتار ادامه دهد باید تاوان آن را بپردازد. همیشه از تنبیه به عنوان آخرین راه حل استفاده کنید یعنی وقتی بقیه روش های تغییر رفتار موثر نبود، از تنبیه استفاده کنید.

روش های مختلفی برای تنبیه کردن وجود دارد که برخی از مهمترین آنها در ادامه ارایه شده است. شما می توانید با توجه به سن و نوع اشتباه فرزندتان، یکی از آنها را انتخاب و اجرا کنید.

• جریمه پولی

قلک یا جعبه ای تهیه کنید و آن را در جایی که همه به آن دسترسی داشته باشند نصب کنید. سپس با همه اعضای خانواده توافق کنید که هر کس رفتار اشتباهی انجام داد، باید مقدار مشخصی پول داخل قلک بریزد. وقتی که قلک پر شد، پول جمع شده را به یک موسسه خیریه بدهید. برای کودک خردسالتان که درآمدی ندارد، کارهایی را در خانه تعیین کنید که به ازای انجام آنها پول دریافت کند و بتواند با درآمدی که به دست می آورد، جریمه اش را بپردازد.

• انجام کارهای بیشتر

 هر یک از اعضای خانه از جمله بچه ها باید وظایفی در خانه داشته باشند. علاوه بر این وظایف، لیستی از کارهای دیگر نیز تهیه کنید و به فرزندتان بگویید هر بار که رفتار اشتباهی انجام داد باید یکی از این کارها را به عنوان جریمه انجام دهد. اگر رفتار اشتباه کودک باعث آزار یکی از اعضای خانه شده است باید کاری را انجام دهد که به آن فرد ارتباط دارد مثلا یکی از وظایف روزانه او را به جایش انجام دهد.

• عذرخواهی کردن

گفتن "متاسفم" (با حالتی که واقعا نشان دهد کودک از کار خودش پشیمان است) در بسیاری از مواقع موثر است. در برخی از شرایط می توانید از فرزندتان بخواهید که یک نامه عذر خواهی برای فردی که ناراحت کرده است، بنویسد. همچنین روش دیگر این است که کودک همراه با عذر خواهی یک هدیه کوچک دست ساز (مثل یک نقاشی) نیز به طرف مقابل بدهد.

• در خانه ماندن

دراین تنبیه، کودک به جز برای رفتن به مدرسه، اجازه بیرون رفتن از خانه را برای مدت معینی (مثلا ۱ تا ۳ روز) ندارد. در حالت شدیدتر نه تنها کودک باید در خانه بماند، بلکه اجازه ندارد از هیچ یک از وسایل تفریحی داخل خانه مثل کامپیوتر، تلویزیون و اسباب بازی نیز استفاده کند. برای کودکان خردسال بهتر است مدت زمان این تنبیه بیش از ۱ تا ۲ ساعت نباشد.

• محروم شدن از مزیت ها:

این روش از معمول ترین و پرکاربردترین روش های تنبیه کودکان است. در این روش کودک به خاطر کار اشتباهی که انجام داده است، برای مدت معینی از یکی از مزایا و تفریحاتش محروم می شود. مثل دیدن تلویزیون، استفاده از کامپیوتر، بازی با اسباب بازی ها، رفتن به خانه خاله، رفتن به شهر بازی و غیره.

برای آن که اجرای تنبیه موثر باشد، نکات زیر را به خاطر بسپاردید.

قبل از اجرای تنبیه، دقیقا به فرزندتان بگویید از او چه انتظاری دارید و در صورت انجام ندادن آن، دقیقا از چه چیزی محروم خواهد شد. یکی از مهمترین ویژگی های تنبیه صحیح این است که فرزندتان بداند شما دقیقا از او چه انتظاری دارید و در صورت عدم انجام آن از چه چیزی محروم خواهد شد. بنابراین سعی کنید از بیان عبارات کلی پرهیز کنید.

"اگر رفتارت را با برادرت تغییر ندهی، اجازه نداری از کامپیوتر استفاده کنی."

این جمله مبهم است، چون کودک دقیقا نمی داند چه تغییری باید در رفتارش ایجاد کند و منظور شما از تغییر رفتار او با برادرش چیست.

مادر جوانا و سوزی به فرزندانش گفته بود، کسی می تواند شب ها پلی استیشن بازی کند که تکالیفش را انجام داده باشد و هر شب تکالیف آنها را بررسی می کرد و هر یک از آنها که تکالیفش را انجام نداده بود، از انجام بازی محروم می شد.

پدر جک از این که پسرش شب ها دیر به خانه می آمد، ناراحت بود. بنابراین تصمیم گرفت از روش محروم کردن برای تغییر این رفتار فرزندش استفاده کند. پدر جک می دانست که او خیلی به رفتن به باشگاه ورزشی علاقه دارد. به همین دلیل به او گفت اگر در هفته بیش از دو روز دیر به خانه بیاید، در آن هفته اجازه ندارد به باشگاه برود.

• تنبیهی که انتخاب می کنید متناسب با رفتار منفی فرزندتان باشد.
• قبل از اعمال تنبیه حتما آن را به اطلاع فرزندتان برسانید.

یکی از اشتباهات شایع والدین، اجرای اتفاقی تنبیه است. یعنی آنان با دیدن رفتار اشتباهی از طرف فرزندشان بلافاصله او را تنبیه می کنند. به عبارت دیگر بدون هشدار قبلی به کودک او را تنبیه می کنند. بنابراین قبل از اجرای تنبیه حتما آنرا به اطلاع فرزندتان برسایند. می توانید انتظارات خودتان و تنبیهی که در صورت عدم برآورده شدن انتظاراتان اجرا خواهید کرد را روی کاغذ یادداشت کرده و یک نسخه را پیش خودشان نگه داشته و یک نسخه هم به فرزندتان بدهید. اگر فرزندتان توانایی خواندن و نوشتن ندارد می توانید انتظارتان را برای او نقاشی کنید.

• در اجرای تنبیه ثابت قدم باشید.

وقتی تصمیم گرفتید که به خاطر انجام یک رفتار خاص فرزندتان را تنبیه کنید، به صورت پیوسته هر بار که او این رفتار را انجام داد، تنبیه مورد نظرتان را اجرا نمایید. درصورتی که پس از مشاهده رفتار اشتباه فرزندتان، گاهی او را تنبیه و گاهی تنبیه نکنید، او به انجام رفتار غلطش ادامه خواهد داد.

• در زمان اجرای تنبیه به شخصیت فرزندتان توهین نکنید و به او بفهمانید که از رفتار او ناراحت هستید و با خودش مشکلی ندارید.

مادر آنت به او گفته بود، از این به بعد هر وقت با خواهرش دعوا کند، آن روز نمی تواند با پلی استیشن بازی کند. فردای همان روز آنت با خواهرش دعوا کرد.

مادر (در حالی که پلی استیشن را جمع می کرد): "مثل این که تو آدم بشو نیستی." در اینجا مادر آنت به فرزندش توهین کرده و همین مساله باعث می شود که این تنبیه اثر منفی روی فرزندش داشته باشد.

اگر می خواهید تنبیه اثر منفی بر شخصیت فرزندتان نداشته باشد، سعی کنید در تنبیه فقط از رفتار فرزند خود انتقاد کنید و به او بگویید این تنبیه به خاطر آن است که فلان کار اشتباه را انجام دادی. مثلا بهتر بود که مادر آنت می گفت:

مادر (در حالی که پلی استیشن را جمع می کند):"گفته بودم که اگر با خواهرت دعوا کنی، نمی توانی با پلی استیشن بازی کنی."

• مجازات را با توجه به علایق فرزندتان انتخاب کنید.

مهم آن است که در تنبیه، فرزندتان را از انجام کار مورد علاقه اش بازدارید. کارهای مورد علاقه کودکان با یکدیگر تفاوت دارد. مثلا اگر دختر و پسرتان با یکدیگر دعوا می کنند و شما می خواهید هر دوی آنها را تنبیه کنید، ممکن است یک تنبیه برای هر دوی آنها اثر بخش نباشد. مثلا اگر آنها را از بازی با پلی استیشن محروم کنید، ممکن است این تنبیه برای پسرتان موثر باشد، اما چون دختر شما علاقه ای به بازی با پلی استیشن ندارد، این تنبیه برای او اثر بخش نباشد.

• در حین اجرای تنبیه آرام باشید.

سعی کنید در حین اجرای تنبیه آرام باشید. این کار یکی از سخت ترین و مهمترین نکاتی است که باید رعایت کنید. شما به خاطر رفتارهای غلط فرزندتان ناراحت هستید، اما سعی کنید خودتان عنوان الگوی مناسبی برای فرزندتان باشید و محترمانه و بدون توهین و عصبانیت، تنبیه مورد نظرتان را اجرا کنید.

• در حین اجرای تنبیه به او غر نزنید و او را نصیحت نکنید.
• به هیچ عنوان از تنبیه بدنی استفاده نکنید.

تنبیه بدنی آثار منفی در کودک دارد و به همین دلیل نباید از آن استفاده کرد. برخی از آثار منفی تنبیه بدنی عبارتند از:

الف- تنبیه بدنی باعث ایجاد احساس خصومت و سرکشی در کودک می شود.

 ب- تنبیه بدنی باعث تخریب اعتماد به نفس کودک می شود.

ج- تنبیه بدنی باعث افزایش فاصله بین شما و فرزندتان می شود.

د- تنبیه بدنی باعث می شود که کودک به این نتیجه برسد که وقتی از دست کسی ناراحت می شود، می تواند او را کتک بزند. بنابراین اگر فرزندتان را کتک می زنید و دیدید که او هم گاهی برادر یا خواهر کوچکترش را می زند، نباید او را بازخواست کنید. چون او این رفتار را از شما یادگرفته است.

• به هیچ عنوان به طور ناگهانی از تنبیه استفاده نکنید.

یعنی همیشه باید فرزندتان بداند در صورت انجام چه کاری تنبیه خواهد شد.

در تعیین نوع تنبیه می توانید از فرزندتان کمک بگیرید. این روش بسیار خوبی است تا فرزندتان مسئولیت کار اشتباهی که انجام داده است را بپذیرد. لزومی ندارد که شما پیشنهادهای او را بپذیرید، فقط مهم آن است که او را در تعیین نوع تنبیه ها شرکت دهید.

• در زمان اجرای تنبیه نیازی نیست با او بحث کنید.

وقتی قوانین خود را تعیین کردید و آن را به اطلاع فرزندتان رساندید دیگر نیازی نیست با او بحث کنید.

• سعی کنید تنبیه را بلافاصله پس از انجام عمل اشتباه انجام دهید.

یکی از عوامل مهم در تاثیر تنبیه این است که بلافاصله پس از انجام رفتار اشتباه اجرا شود. مثلا اگر فرزندتان در رستوران قشقرق به پا کرد، همان لحظه او را از رستوران بیرون ببرید و تنبیهی را که قبلا با هم درباره آن توافق کرده اید را اجرا کنید.

• قبل از اجرای تنبیه، برنامه خود را به اعضای خانواده توضیح دهید تا مانعی در روش اجرایی شما ایجاد نکنند.

به همه افرادی که با فرزندتان در ارتباط هستند مثل همسر، خواهر و برادر، معلم و غیره بگویید که قصد دارید فلان رفتار غلط فرزندتان را اصلاح کنید و برای تغییر رفتار فرزندتان چه برنامه ای دارید و چه تنبیهاتی را تعیین کرده اید. انجام این کار باعث می شود که آنها در کار شما تداخل ایجاد نکنند. مثلا شما به علت کار غلط فرزندتان به او گفته اید که این هفته به او پول تو جیبی نمی دهید، ولی اگر با همسرتان هماهنگ نکرده باشید، فرزندتان پول مورد نیازش را می تواند از همسرتان بگیرید و برنامه شما بی اثر خواهد بود.

 روش استفاده از وقفه

وقفه یعنی آن که کودک برای مدت زمان معینی از مکانی که در آن رفتار غلطی انجام داده است، خارج شده و باید در مکان دیگری بماند. معمولا برای اجرای وقفه کودک را به اتاق دیگر، جایی که کسی حضور نداشته باشد، می فرستند و یا از او می خواهند روی صندلی که در گوشه اتاق است، بنشیند.

وقفه به خصوص به کودک برانگیخته و عصبی کمک می کند تا آرام شود. اگر به درستی از وقفه استفاده شود می تواند اثر زیادی در تغییر رفتار کودک داشته باشد. برای آن که وقفه در تغییر رفتار فرزندتان موثر باشد، نکات زیر را در نظر داشته باشید.

1. بهترین مکان وقفه، اتاق خواب کودک است. اما اگر کودک اتاق جداگانه ای ندارد، می توانید اتاق دیگری را برای این کار در نظر بگیرید و یا آنکه مبل ها را طوری بچینید که بخشی از سالن از بقیه قسمت ها جدا شود و از آنجا به عنوان مکان وقفه استفاده کنید و یا می توانید یک صندلی را در گوشه اتاق به طوری که در مرکز توجه نباشد قراد داده و از آن به عنوان صندلی وقفه استفاده نمایید.
2. اگر فرزندتان در اتاق وقفه قشقرق به پا می کند و اسباب و وسایل اتاق را به هم می ریزد، بهتر است قبل از اجرای وقفه، وسایل خطرناک و مهم را از اتاق خارج کنید. ولی وقتی او را به اتاق وقفه فرستادید، در برابر رفتارهای او در اتاق وقفه عکس العمل نشان ندهید. فراموش نکنید که فرزندتان با انجام این کارها می خواهد توجه شما را جلب کند و اعصاب شما را خرد کند، به همین دلیل اگر عکس العملی نشان دهید او به هدفش رسیده است. حتی اگر قشقرق او بیش از نیم ساعت نیز طول کشید، بازهم نباید دخالتی بکنید. مطمئن باشید که بالاخره آرام خواهد شد. تنها موردی که در زمان اجرای وقفه باید وارد اتاق شوید این است که احساس کنید که فرزندتان دارد به خودش آسیبی می رساند و یا کاری انجام می دهد که خطرناک است.
3. اطمینان حاصل کنید که هیچ وسیله تفریحی اعم از اسباب بازی، کامپیوتر، تلفن، تلویزیون و غیره در اتاق وقفه وجود نداشته باشد. البته برخی از روان شناسان معتقدند که نیازی به انجام این کار نیست، چون اگر کودک در اتاقش مشغول بازی شود، باز هم شما به هدفتان که همان آرام بودن کودک و انجام ندادن رفتار ناشایست است، رسیده اید.
4. مدت زمان مناسب وقفه بستگی به سن کودک دارد. برای کودکان کوچک تر از ۷ سال، برای هر سال، یک دقیقه درنظر بگیرید. مثلا زمان وقفه برای کودک سه ساله، ۳ دقیقه و برای کودک ۵ ساله، ۵ دقیقه است. فراموش نکنید که زمان محاسبه وقفه از لحظه ای است که کودک در اتاق وقفه آرام باشد. مثلا اگر به دلیل آن که فرزندتان قشقرق به پا کرده است، او را به وقفه فرستاده اید، اگر در اتاق وقفه هنوز گریه زاری و داد و فریاد می کند، نباید زمان را محاسبه کنید. بلکه باید به او بگویید:"از زمانی که آرام شدی باید ۳ دقیقه در اتاق بمانی."
5. جمله مربوط به وقفه را فقط یک بار بیان کنید. مثلا بگویید "از تو می خواهم به مدت ۴ دقیقه به اتاقت بروی و در آنجا آرام بنشینی. هر وقت که در اتاق ساکت شدی، زمان را محاسبه می کنم. من ساعت را تنظیم می کنم وقتی صدای زنگ ساعت و یا صدای من را شنیدی، می توانی از اتاق بیرون بیایی."
6. درب اتاق را ببندید. مهم آن است که کودک از مکانی که رفتار ناشایست انجام داده است دور شود و از خانواده و توجه آنها محروم بماند. بنابراین بهتر است درب اتاق را ببندید. اگر وقتی او را به اتاق وقفه فرستادید تلاش می کند که درب را باز کند، می توانید درب را قفل کنید.
7. در مدت زمان وقفه هیچ ارتباط کلامی با او نداشته باشید. حتی اگر فرزندتان در اتاق وقفه داد و فریاد می کند، نیازی نیست این جلمه را به او گوشزد کنید: "تا زمانی که ساکت نشده ای زمان را محاسبه نمی کنم". چون شما قبل از شروع وقفه این مساله را به او گوشزد کرده اید و دیگر نیازی به تکرار آن نیست.
8. سعی کنید وقفه را تا انتها ادامه دهید. مگر آنکه فرزندتان قول دهد رفتار اشتباهش را تکرار نکند و به قولش عمل کند.
9. سعی کنید در هر مکانی که فرزندتان رفتار اشتباه را انجام داد وقفه را اجرا کنید. مثلا اگر در خانه مادر بزرگ رفتار اشتباهی انجام داد، به او بگویید "تو برادرت را اذیت کردی، برو به اتاق خواب و ۷ دقیقه آنجا بمان." اگر در مکانی هستید که امکان اجرای وقفه وجود ندارد، سعی کنید هر چه سریع تر مکان مناسبی را برای اجرای وقفه پیدا کنید. یکی از نکات مهم در اثر بخشی تنبیه این است که تنبیه بلافاصله پس از انجام رفتار نامطلوب اجرا شود.

• پس از اتمام وقفه، باید کودک کاری که قبل از اجرای وقفه از او خواسته اید را انجام دهد. مثلا اگر به دلیل اینکه اسباب بازی هایش را جمع نکرده است او را به اتاق وقفه فرستاده اید، باید پس از اتمام وقفه اسباب بازی هایش را جمع کند. اگر باز هم کاری که شما از او خواسته اید را انجام نداد، دوباره او را به وقفه بفرستید، اما این بار مدت زمان وقفه را دو برابر کنید.
• پس از اتمام زمان وقفه با خوشرویی از او استقبال کنید. با این کار شما به او نشان می دهید که از رفتاری که انجام داده است ناراحت هستید و با خودش مشکلی ندارید.
• در اولین اجرای وقفه با احتیاط عمل کنید. اگر تاکنون فرزندتان در مکانی تنها نبوده است و یا شما تا کنون او را به اتاق وقفه نفرستاده اید، ممکن است به خاطر اجرای وقفه شوکه شود، به همین دلیل بهتر است مدت زمان اجرای اولین وقفه حدود ۱۵ تا ۲۰ ثانیه باشد. سپس به مرور به این زمان اضافه کنید. و به او بگویید:" از این به بعد اگر فلان رفتار اشتباه را انجام بدی مدت زمان بیشتری را باید در اتاق بمانی."
• به هیچ عنوان، تاکید می کنم به هیچ عنوان از مکان های ترسناک مثل انباری، زیر زمین، حمام و غیره برای مکان وقفه استفاده نکنید.

 پس از اجرای تنبیه

پس از آن که تنبیه خود را اجرا کردید، از فرزندتان بپرسید که چه کار اشتباهی انجام داده است و دفعه بعد چطور باید رفتار کند. اگر او نمی داند چه کار اشتباهی انجام داده است برایش توضیح دهید و از او بخواهید حرف های شما را تکرار کند و اگر قبول ندارد که کار اشتباهی کرده است، تنبیه را مجددا اجرا کنید. برای کودکان خردسال که حافظه ضعیف تری دارند، بهتر است شما در پاسخگویی به این دو سوال به آنها کمک کنید. فراموش نکنید که یکی از بخش های مهم تغییر رفتار این است که کودک به خاطر بسپارد که چه کار اشتباهی انجام داده است و دلیل تنبیه شدنش چه بوده است.

برخی از والدین از فرزندانشان می خواهند با کشیدن یک نقاشی و یا نوشتن مطلبی رفتار اشتباهی که انجام داده اند را توصیف کنند. در این حالت بهتر است پس از کشیدن نقاشی از او بپرسید که در آینده می خواهد چه کاری انجام دهد تا دیگر آن رفتار اشتباه را تکرار نکند.

آیا می دانید

دکتر لئونارد اروین در دانشگاه سینسناتی تحقیقی در زمینه اثر تنبیه بر کودکان انجام داد. او ۸۷۰ کودک ۸ ساله شهری را که والدین آنها از روش های مختلف تربیتی مثل کتک زدن و تنبیه های معمول مثل محروم کردن استفاده می کردند را مورد مطالعه قرار داد. نتایج این تحقیق نشان داد کودکانی که تنبیه بدنی می شوند، به احتمال بیشتری نسبت به همسالانشان پرخاشگری بدنی دارند. دکتر لئونارد ۲۰ سال بعد نیز مجددا این کودکان را که اکنون ۲۸ ساله شده بودند، مورد بررسی قرار داد و متوجه شد که آنهایی که در کودکی از والدینشان کتک می خورده اند، پرخاشگری بیشتری دارند و جالب آن که کودکان آنها نیز پرخاشگرتر از بقیه کودکان هستند.