درمان دارویی وسواس فکری عملی (OCD)

اختلال وسواس فکری – عملی (OCD) با دارو درمانی و روان درمانی قابل درمان است. دارو درمانی در کنار جلسات روان درمانی (درمان شناختی رفتاری، درمان روانپویشی) به کنترل و بهبود علایم کمک می کند. در ادامه این مطلب از دپارتمان سلامت روان مجله سلامت دکتر بهشتیان شما را با داروهای مختلف درمان وسواس فکری عملی یا OCD از جمله ضد افسردگی‌ها (مانند SSRIs) و آنتی سایکوتیک آشنا خواهیم کرد. اثربخشی این داروها در مطالعات علمی ثابت شده است.

داروهای وسواس فکری

داروهایی مثل داروهای ضد افسردگی که مسیرهای سروتونین مغز را هدف قرار می‌دهند، به خوبی برای درمان افراد مبتلا به OCD مناسب هستند. اگر این داروها اثر نکنند؛ شاید داروهای ضد روانپریشی یا آنتی سایکوتیک مفید واقع شوند.

داروهای ضد افسردگی

بازدارنده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI ها) یکی از داروهای ضد افسردگی رایج در درمان دارویی وسواس فکری عملی هستند. دهه هاست که این داروها برای درمان افسردگی به کار می‌رفتند. پژوهش‌ها، کارآیی SSRI ها برای درمان وسواس فکری عملی را هم نشان داده‌اند. در واقع SSRI ها به درمان ۷۰ درصد از مبتلایان OCD کمک کرده‌اند.

چهار داروی SSRI مورد تأیید وزارت غذا و دارو (FDA) برای درمان بزرگسالان مبتلا به OCD به شرح زیر هستند:

• فلووکسامین
• پاروکستین
• فلوکستین
• سرترالین

اگر SSRI ها برایتان اثربخش نباشد، روان پزشک می‌تواند کلومی پرامین را تجویز کند. این دارو به عنوان داروی ضد افسردگی سه حلقه‌ای شناخته شده و مورد تأیید FDA است. این دارو دارای عوارض جانبی مثل خشکی دهان، تاری دید، تپش قلب و در برخی از افراد افزایش وزن و یبوست است.

دوز داروها

دوز SSRI های مورد استفاده برای روند دارو درمانی وسواس فکری عملی بیشتر از مقدار تجویزی برای درمان افسردگی است. احتمالاً روان پزشک برای شروع درمان از دوز کمتر شروع کرده و در صورت نیاز آن را افزایش خواهد داد.

دوزهای زیر مقادیر پیشنهادی انجمن روانپزشکی آمریکا هستند.

نام دارو	دوز شروع (میلی گرم در روز)	دوز مصرف پیوسته (میلی گرم در روز)	حداکثر دوز مصرفی (میلی گرم در روز)
فلووکسامین	۵۰	۲۰۰	۳۰۰
پاروکستین	۲۰	۶۰-۴۰	۶۰
فلوکستین	۲۰	۶۰-۴۰	۸۰
سرترالین	۵۰	۲۰۰	۲۰۰

دوزهای مصرفی خودتان را چک کنید و در این باره با پزشک تان مشورت کنید تا دوز مناسب را مصرف کنید. اگر بعد از ۱۲ هفته، علایمتان در حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد کاهش پیدا نکرد؛ پس پزشکتان باید مقدار دز مصرفی را تفییر داده یا از SSRI دیگری استفاده کند.

داروهای SSRI و SNRI که Off-Label هستند

علام وسواس اغلب افراد در صورت مصرف داروهای ضد افسردگی تا حدی تسکین پیدا می کند. البته بسیاری از آنها هنوز همان علایم قبل را دارند. پزشکان معمولا در این شرایط از داروهای «Off-Label» استفاده می‌کنند تا به بهبودی بیشتری برسند.

دو داروی سیتالوپرام، اس سیتالوپرام گاهی اوقات به عنوان داروی Off-Label برای درمان دارویی وسواس فکری عملی به کار می‌روند. طبق پژوهش‌های انجام شده دو داروی دولوکستین و ونلافاکسین هم به اندازه داروهای خط مقدم تجویزی، کارآمد هستند.

داروهای آنتی سایکوتیک تقویتی

در حدود ۴۰ تا ۶۰ درصد مبتلایان به OCD، پاسخ رضایت بخشی به مصرف تکی SSRI ها نشان نمی‌دهند. به عنوان یک قاعده پاسخ درمانی به صورت کاهش ۲۵ تا ۳۰ درصدی در مقیاس وسواس فکری-عملی یل براون (تستی که شدت علایم OCD را رتبه بندی می‌کند: Y-BOCS) تعریف می‌شود.

اگر بعد از ۱۲ هفته، داروهای SSRI نتوانند علایم شما را تسکین دهند؛ پزشک تان می‌تواند اثرات SSRI را با یک داروی آنتی سایکوتیک تقویت کند. تقویت کردن به معنای اضافه کردن یک داروی دیگر است. در اینجا از یک داروی آنتی سایکوتیک دیگر برای تقویت اثربخشی درمان اصلی استفاده می‌شود.

زمان استفاده از درمان تقویتی

درمان تقویتی به طور معمول در صورت عدم توانایی کلومی پرامین یا SSRI ها در بهبود علایم OCD و بعد از حداقل ۳ ماه درمان مورد استفاده قرار می‌گیرد. به ویژه که اغلب دستورالعمل‌های درمانی معتقدند که در یکی از شرایط زیر می‌توان از داروهای آنتی سایکوتیک استفاده کرد:

• عدم پاسخ به درمان: کمتر از ۲۵ درصد کاهش در شدت وسواس مشاهده شود.
• پاسخ نسبی به درمان: کاهشی بیش از ۲۵ درصد ولی کمتر از ۳۵ درصد در مقیاس Y-BOCS در صورت درمان کافی با یک SSRI مشاهده شود.
• بهبودی ناقص: به داروهای SSRI واکنش نشان داده (کاهش بیش از ۳۵ درصدی در مقیاس Y-BOCS) ولی بهبودی علایم حاصل نمی‌شود.

داروهای آنتی سایکوتیک

دو نوع از داروهای آنتی سایکوتیک برای درمان OCD به کار می‌روند که شامل آنتی سایکوتیک های نسل اول و نسل دوم هستند. داروهای نسل دوم تحت عنوان داروهای آنتی سایکوتیک آتیپیک هم شناخته می‌شوند که برای تقویت SSRI ها به کار می‌روند. داروهای آنتی سایکوتیک آتیپیک زیر، عملکرد خوبی داشتند:

• آریپیپرازول
• ریسپریدون
• کوتیتیاپین
• اولانزاپین
• تری فلوئوپرازین

یکی از داروهای آنتی سایکوتیک نسل اول به نام (هالوپریدول) هم به عنوان داروی تقویتی SSRI ها در درمان وسواس فکری عملی به کار می‌رود. با اینکه این دارو به خوبی قادر به درمان علایم OCD است ولی عوارض اکستراپیرامیدال (یعنی اختلالات حرکتی حاصل از مصرف دارو) این دارو در برخی از افراد نسبت به داروهای آنتی سایکوتیک آتیپیک، بیشتر است.

تری فلوئوپرازین و وسواس

معمولا داروهای آنتی سایکوتیک زمانی تجویز می شود که داروهای SSRI در درمان وسواس اثربخش نباشند یا شدت وسواس زیاد باشد. یکی از داروهای خانواده آنتی سایکوتیک قرص تری فلوئوپرازین هست که گاهی توسط روانپزشک برای درمان وسواس تجویز می شود.

البته داروهای دیگر خانواده آنتی سایکوتیک مثل هالوپریدول، رسپیریدون و آریپیپرازول بیشتر تری فلوئوپرازین برای وسواس تجویز می شوند.

اطلاعات دوز مصرفی دارو

هیچ پیشنهاد خاصی در مورد دوز مصرفی داروهای تقویتی آنتی سایکوتیک برای درمان وسواس فکری عملی وجود ندارد. بسیاری از متخصصان معتقدند که داروهای آنتی سایکوتیک تنها باید در دوزهای متوسط مورد استفاده قرار گیرند. با این حال طبق برخی از مطالعات انجام شده، دوزهای متوسط به بالا، اثربخش‌تر از دوزهای کم هستند. در جدول زیر طیف دوزها برای درمان تقویتی با آنتی سایکوتیک ها مطرح شده است.

نام دارو	طیف اثربخشی (برحسب میلی گرم در روز)
آریپیپرازول	۱۵-۳۰
رسپیریدون	۲-۱
کوئتیاپین	۱۵۰-۶۰۰
الانزاپین	۵-۱۰

البته طبق توافق متخصصان، به کارگیری داروی آنتی سایکوتیک به عنوان درمان تقویتی OCD مشابه مصرف این داروها برای درمان اسکیزوفرنی یا اختلال دوقطبی نیست. معمولاً دوزهای بسیار کمتری برای کمک به درمان وسواس فکری عملی لازم است. در نهایت، تصمیم گیری در مورد دوز مناسب برای درمان علایم شما وابسته به نظر پزشک تان است.

در حین استفاده از داروی آنتی سایکوتیک برای درمان تقویتی OCD بهتر است که اول از دوزهای کم شروع کنید. طبق مطالعات انجام شده، داروهای آنتی سایکوتیک در دوزهای بالاتر می‌توانند علایم OCD را بدتر کنند.

بازه زمانی و ترک دارو

انتظار نداشته باشید که مصرف داروهای آنتی سایکوتیک، فوراً روی علایم OCD شما اثر بگذارند. در طول چند روز اول کمی متوجه بهبودی می‌شوید. با این حال حس کردن فواید کامل این داروها به چند هفته زمان نیاز دارد.

طبق برخی از دستورالعمل‌ها بعد از بهبود علایم تان، حداقل تا یکسال باید به مصرف داروی آنتی سایکوتیک ادامه دهید. قطع زودتر از موعد می‌تواند احتمال عود علایم را افزایش دهد.

هیچگاه بدون تأیید روانپزشک تان، مصرف داروی آنتی سایکوتیک را قطع نکرده و مقدارش را تغییر ندهید. حتی اگر حس بهتری داشتید؛ باز هم این کار را انجام ندهید. این کارها بدون هماهنگی با پزشک و برحسب نوع داروی مصرفی می‌تواند باعث ایجاد عوارض ناخواسته و مشکلاتی در مدیریت بیماری شود.

بهترین قرص برای وسواس فکری چیست؟

ای کاش برای این سئوال پاسخ مشخص و دقیقی وجود داشت. اما واقعیت این است نمی توان گفت بهترین قرص برای وسواس فکری چیست؟ چون اثربخشی تمام داروها از جمله داروهای وسواس در افراد مختلف متفاوت است.

مثلا  قرص آسنتر در وسواس های فکری بسیاری از افراد موثر است اما برخی می گویند هیچ اثری در آنها نداشته است. حتی عوارض جانبی داروها در افراد مختلف متفاوت است. به همین دلیل پیشنهاد می شود تحت نظر روانپزشک داروهای مختلف را امتحان کنید تا روانپزشک بتواند بهترین قرص برای درمان وسواس فکری شما را شناسایی و تجویز کند.

البته فراموش نکنید که پروتکل های مشخصی برای تجویز داروهای ضد وسواس وجود دارد که بر اساس آنها روانپزشک برای شما دارو تجویز می کند اما لزوما اثربخشی داروها برای همه افراد یکسان نیست.

کلام آخر

در مورد درمان وسواس فکری عملی هم مثل هر بیماری دیگری باید شروع داروی جدید یا اضافه کردن دارو به راهبرد درمانی تنها با مشورت روانپزشک انجام شود. همچنین به هیچ وجه بدون مشورت با روانپزشک تان داروها را سرخود قطع نکنید. قطع ناگهانی داروهای درمان وسواس فکری عملی می تواند باعث تشدید علائم شود. قطع دارو باید زیر نظر پزشک و به تدریج انجام شود.