وسواس فکری-عملی در کودکان

وسواس فکری-عملی (OCD)  نوعی اختلال اضطرابی است. در واقع وسواس‌ها (Obsesions) افکار تکرارشونده و رفتارهای جبری (Compulsions) اعمال تکرارشونده هستند.

کودک مبتلابه OCD افکار وسواسی دارد که پسندیده نیست. این وسواس غالباً با ترس‌های مختلف مانند لمس اشیاء کثیف مرتبط است. این دسته از کودکان از عادت‌های جبری برای کنترل ترس‌های مذکوراستفاده می‌کنند؛ مانند شستن بیش‌ازحد دست‌ها.

هم‌زمان با رشد کودکان و براساس سن آن‌ها معمولا عادات و افکار وسواسی هدفمند و متمرکزتر می‌شوند. کودکان پیش‌دبستانی معمولاً در وعده‌های غذایی، استحمام و زمان خواب عادات و روال خاصی دارند. این عادت‌ها به ثبات انتظارات و دیدگاه آن‌ها نسبت به جهان پیرامونشان کمک می‌کند. کودکان در سنین مدرسه هنگام یادگیری بازی‌های دسته‌جمعی، شرکت در ورزش‌های گروهی و گروه موسیقی، به‌نوعی برای خود رفتار‌های گروهی ایجاد می‌کنند. کودکان و نوجوانان بزرگ‌تر شروع به جمع‌آوری اشیا و سرگرمی می‌کنند. این رفتارها و عادات به کودکان کمک می‌کند که با همسالان خود معاشرت کنند و یاد بگیرند که با اضطراب کنار بیایند.

وقتی کودک دچار OCD می‌شود، ممکن است شدت و میزان تکرار افکار و رفتارهای جبری او افزایش یابد. این مسائل امکان دارد که در زندگی روزمره کودک و رشد طبیعی او اختلال ایجاد کنند. البته OCD بیشتر در نوجوانان دیده می‌شود.

چه عواملی باعث بروز OCD در کودکان می‌شود؟

OCD  علت مشخصی ندارد. تحقیقات نشان می‌دهد که امکان دارد این بیماری یک اختلال مغزی باشد که در اثر آن افراد مبتلابه OCD به میزان کافی ماده شیمیایی سروتونین را در مغز خود ندارند.

همچنین گاهی OCD یک اختلال موروثی است؛ اما ممکن است بدون سابقه خانوادگی نیز رخ دهد. در برخی موارد، عفونت‌های استرپتوکوکی ممکن است باعث OCD شوند یا آن را تشدید کنند.

علائم OCD در کودک چیست؟

هر کودک مبتلابه این اختلال ممکن است علائم متفاوتی داشته باشد. موارد زیر رایج‌ترین علائم در بین کودکان هستند:

• وسواس شدید نسبت به خاک یا میکروب؛
• تردیدهای مکرر مانند قفل بودن یا نبودن در؛
• غرق شدن در افکار مربوط به خشونت، صدمه زدن یا کشتن شخصی یا آسیب به خود؛
• صرف مدت‌زمان طولانی برای لمس اشیا، شمارش و تفکر درباره اعداد و توالی‌ها؛
• درگیری ذهنی درباره نظم، تقارن یا دقت بیش‌ازحد؛
• تفکر مداوم درباره انجام اعمال جنسی توهین‌آمیز یا رفتارهای ممنوع؛
• آشفتگی در مواجهه با افکار مغایر با اعتقادات مذهبی شخصی؛
• نیاز شدید به دانستن یا به خاطر سپردن مواردی که ممکن است بسیار جزئی باشد؛
• توجه زیاد به جزئیات؛
• نگرانی بیش‌ازحد در مورد اتفاقات بدی که وجود ندارد؛
• افکار، اصرارها یا رفتارهای پرخاشگرانه.

در واقع رفتارهای جبری عادات و رسوم تکرارشونده‌ای هستند که از آن‌ها برای کاهش اضطراب ناشی از وسواس استفاده می‌شود. این رفتارها ممکن است بیش‌ازحد، مختل‌کننده و وقت‌گیر باشند؛ در نتیجه در فعالیت‌ها و روابط روزمره اختلال ایجاد می‌کنند. موارد زیر ازجمله این‌گونه رفتارها هستند:

• شستشوی مکرر دست (اغلب ۱۰۰ بار یا بیشتر در روز)؛
• بررسی و چک کردن مکرر، مانند اینکه مطمئن شوید درب قفل شده است؛
• پیروی از قوانین محکم نظم، مانند اینکه هر روز لباس را به همان ترتیب بپوشید؛
• احتکار اشیا؛
• زیاد شمردن و بازگو کردن؛
• گروه‌بندی اشیا یا قرار دادن اشیا به ترتیب خاص؛
• تکرار کلماتی که توسط خود یا دیگران گفته می‌شود؛
• بارها و بارها پرسیدن سؤالات مشابه؛
• استفاده مکرر از اصطلاحات زشت یا انجام حرکات بی‌ادبانه (ناپسند)؛
• تکرار اصوات، کلمات، اعداد یا موسیقی برای خود.

علائم OCD ممکن است مشکلات دیگری نیز برای سلامتی شخص به وجود آورد؛ بنابراین از فرزند خود بخواهید برای تشخیص صحیح به پزشک خانوادگی‌تان مراجعه کند.

نحوه تشخیص OCD در کودکان

روانپزشک کودک یا سایر متخصصان بهداشت روان به‌راحتی  OCD را در کودک شما تشخیص می‌دهند. برای این کار ابتدا کودک شما ارزیابی سلامت روانی می‌شود. در صورتی اختلال OCD  برای کودک شما تشخیص داده می‌شود که رفتارهای وسواسی مداوم، شدید و اخلال‌کننده داشته باشد؛ چنانچه به این رفتارها زندگی روزمره فرزند شما آسیب برسانند.

در بیشتر موارد، رفتارهای خاص بیماران OCD مانند شستن دست یا چک کردن قفل درها بیش از یک ساعت از روز را به خود اختصاص می‌دهند. این رفتارها همچنین باعث پریشانی در سلامت روان می‌شوند و بر نحوه تفکر کودک شما تأثیر می‌گذارند. در بیشتر موارد، بزرگسالان متوجه غیرطبیعی بودن رفتارها و اعمال کودک مبتلابه این اختلال می‌شوند؛ اما کودکان اغلب متوجه رفتار غیرمنطقی و غیرعادی خود نیستند.

چگونه OCD در کودک درمان می‌شود؟

درمان این اختلال به عوامل متعددی ازجمله علائم، سن و سلامت عمومی کودک شما بستگی دارد. شدت بیماری نیز از عوامل تعیین‌کننده در درمان اختلال است.

درمان OCD اغلب شامل ترکیبی از موارد زیر است:

• درمان با روش‌های شناختی و رفتاری: روش‌های شناختی به کودک کمک می‌کند که ترس خود را شناسایی و درک کند. آن‌ها همچنین به کودک روش‌های جدیدی برای حل بهتر مسائل و یا کاهش ترس می‌آموزند. روش‌های رفتاری به کودک و خانواده آن‌ها کمک می‌کند که پیمان‌ها یا قوانینی را برای محدود کردن یا تغییر رفتارهای مخرب تنظیم کنند. یک مثال تنظیم حداکثر دفعاتی است که فرد بیمار اجازه دارد دست‌های خود را بشوید.
• خانواده‌درمانی: والدین در هر فرآیند درمانی نقش حیاتی دارند. مدرسه و محل تحصیل کودک نیز ممکن است در روند درمان مؤثرباشد.
• مهارکننده‌های انتخابی جذب مجدد سروتونین (SSRI) : این داروها به افزایش سطح سروتونین در مغز کمک می‌کنند.
• آنتی‌بیوتیک‌ها: ممکن است کودک شما در صورت ارتباط OCD با عفونت استرپتوکوکی به این داروها نیاز داشته باشد.

نوجوانان مبتلابه OCD همچنین ممکن است در خوردن یک یا چند نوع اختلال داشته باشند که این اختلالات نیز خود نیاز به درمان مجزا دارند.

چگونه می‌توانم مانع بروز OCD در کودک خود شویم؟

در حال حاضر متخصصان نمی‌دانند که چگونه از ابتلا به اختلال وسواس فکری-عملی در کودکان و نوجوانان جلوگیری کنند؛ اما اگر علائم OCD را در کودک خود مشاهده کردید، با ارزیابی و اقدام در اسرع وقت به او کمک کنید. درمان زودهنگام باعث کاهش علائم می‌شود و رشد طبیعی کودک شما را افزایش می‌دهد. همچنین کیفیت زندگی وی را بهبود می‌بخشد.

چگونه می‌توانیم به فرزندانمان کمک کنیم با OCD زندگی کنند؟

OCD  اغلب با استفاده از یک یا ترکیبی از درمان‌ها و با مصرف یک یا چند دارو قابل‌درمان است. نقش اصلی در درمان فرزندتان را شما برعهده دارید. در اینجا فهرستی از کارهایی که می‌توانید برای کمک به فرزند خود انجام دهید، آورده شده است:

• تمام ملاقات کودک خود با پزشک را ضبط کنید و نگه دارید.
• با ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی کودک خود در زمینه سایر پزشکانی که کودک شما تحت مراقبت آن‌ها قرار دارد صحبت کنید. کودک شما ممکن است از تیمی که شامل مشاوران، درمانگران، مددکاران اجتماعی، روان‌شناسان و روان‌پزشکان باشد کمک بگیرد. تیم مراقبت از کودک شما به نیازهای کودک و میزان شدت OCD بستگی دارد.
• به این علت که کودکان مبتلابه OCD ممکن است از اختلال خود احساس خجالت کنند؛ بنابراین ارتباط صمیمی با کودک خود داشته باشید و با او بازی کنید.
• درباره اختلال فرزند خود به دیگران بگویید. با پزشکان و مسئولان مدرسه کودک خود برای ایجاد یک برنامه درمانی صحبت و همکاری کنید.
• با گروه‌های پشتیبان محلی تماس بگیرید. در تماس بودن با والدین دیگری که دارای فرزند OCD هستند ممکن است مفید باشد.

نکات کلیدی در زمینه OCD در کودکان

OCD  نوعی اختلال اضطرابی است. کودک مبتلابه OCD افکار وسواسی دارد که پسندیده نیست. این افکار وسواسی با ترس، مانند لمس اشیا کثیف مرتبط هستند. کودک از عادات و رفتارهای اجباری مانند شستن دست برای کنترل ترس و اضطراب خود استفاده می‌کند. این عادت‌ها و رفتارها ممکن است در نظر شخصی که آن را انجام می‌دهد، عملی منطقی یا غیرمنطقی جلوه کند. به عبارتی کودک ممکن است اصلاً متوجه نشود که چرا این مناسک را انجام می‌دهند و یا از انجام این رفتارها احساس خجالت کند. در هر صورت این رفتارها و افکار قابل‌کنترل نیستند.

علت دقیق OCD مشخص نیست. کودکان مبتلابه OCD به‌اندازه کافی در مغز خود ماده شیمیایی به نام سروتونین ندارند.

علائم وسواسی این اختلال شامل تردیدهای مکرر و درگیری و ترس شدید از آلودگی یا میکروب است. رفتارهای جبری شامل احتکار اشیا و بررسی مکرر چیزها است. برای تشخیص OCD نیاز به ارزیابی سلامت روان است. درمان شامل روان‌درمانی و استفاده از دارو می‌شود.

مراحل بعدی

نکاتی که به شما کمک می‌کند از جلسه پزشکی فرزندتان حداکثر استفاده را ببرید:

• دلیل ویزیت و آنچه می‌خواهید اتفاق بیفتد را بدانید.
• قبل از هر ویزیت، سؤالاتی را که می‌خواهید پاسخ داده شود، یادداشت کنید.
• در هنگام ویزیت، نام اختلالات، داروها، روش‌های درمانی یا آزمایش‌ها را یادداشت کنید. همچنین هر دستورالعمل جدیدی که پزشک به کودک می‌دهد، یادداشت کنید.
• دلیل تجویز یک دارو یا درمان جدید را بدانید و اینکه این تجویز چگونه به کودک شما کمک می‌کند. همچنین بدانید که عوارض آن چیست.
• از پزشک خود بپرسید آیا وضعیت فرزند شما از راه‌های دیگری قابل‌درمان است.
• دلیل توصیه آزمایش یا روش‌های جدید را سؤال کنید و اینکه نتایج ممکن است به چه معنا باشد.
• بدانید که اگر کودک شما دارو نخورد یا از انجام آزمایش یا درمانی خاص امتناع کرد، چه کاری باید انجام بدهید.
• اگر فرزند شما قرار ملاقات بعدی دارد، تاریخ، زمان و هدف آن دیدار را یادداشت کنید.
• بدانید که چگونه می‌توانید با پزشک فرزند خود پس از پایان وقت اداری تماس بگیرید. این مسئله زمانی اهمیت پیدا می‌کند که کودک شما به‌یک‌باره بیمار شود و یا در این زمینه نیاز به مشاوره و پاسخ به سؤالاتی دارید.

در کلینیک کودک و نوجوان می توانید به سایر مطالب و مقالات مربوط به کودک دسترسی داشته باشید