چرا قرص ملاتونین باعث درمان بی خوابی همه نمی شود؟

در طی جلسات درمان، شکایات بسیاری از مراجعانم مبنی بر عدم تاثیر ملاتونین بر خواب شان دریافت می کنم. ملاتونین نقش بسیار مهمی در چرخه خواب دارد ولی ممکن است همان چیزی نباشد که شما لازم دارید.

اگر شما هم جزو آن دسته از افرادی هستید که آرزوی یک خواب راحت شبانه را دارید، به احتمال زیاد حداقل از یکی از داروهای خواب موجود در بازار استفاده کرده اید. این داروها ممکن است حاوی دیفن هیدرامین یا آنتی هیستامین که در داروهای ضدحساسیت نیز استفاده می شود، باشند. همانطور که ممکن است بعد از استفاده از داروهای ضدآلرژی متوجه شده باشید، این ترکیبات اثرات آرامبخش نیز دارند و باعث خواب آلودگی شما می شوند.

یکی دیگر از داروهای رایج برای درمان بی خوابی ملاتونین است. تقریبا نیمی از افرادی که برای درمان بی خوابی نزد من می آیند از ملاتونین استفاده کرده اند یا هنوز هم می کنند که شاید نشانگر این باشد که چندان هم برایشان مفید نبوده است. شاید بهتر باشد بدانید که براساس مطالعه اخیری که یافته های داده های بالینی درخصوص استفاده از ملاتونین را بررسی کرده است، در مقایسه با دارونما، ملاتونین تنها حدود 8 دقیقه به خواب شبانه افراد اضافه کرده است که مسلماً زمان ناچیزی است. برای اینکه بفهمیم چرا تاثیر ملاتونین اینقدر کم بوده است ابتدا باید بدانیم ملاتونین چیست و مکانسیم اثر آن بر خواب چگونه است.

ملاتونین چیست؟

بدن ما به صورت طبیعی هورمون ملاتونین تولید می کند. این هورمون در غده صنوبری مغز که یک بخش کوچک در بالای ساقه مغز است تولید می شود. غده صنوبری توسط بخشی در هیپوتالاموس کنترل می شود که ریتم روز و شب ما یا ساعت بیولوژیک بدن ما را تنظیم می کند.

به لطف این بخش از مغز و چرخه 24 ساعته بدن، بسیاری از عملکردهای بدن مانند خوابیدن، بیدار شدن، دمای بدن، هورمون ها و متابولیسم با چرخه روشنایی و تاریکی و نیز فعالیت هایی که در طی روز و شب انجام می شوند، تنظیم می شوند. اگر تا به حال جت لگ یا پرواززدگی را تجربه کرده باشید، کاملا درک می کنید که عدم هماهنگی چرخه درونی بدن شما و نیازهای بیرونی می تواند چقدر عذاب آور باشد.

ترشح ملاتونین در بدن کاملا وابسته به چرخه خواب و بیداری ماست. این هورمون در طی روز به مقدار بسیار کمی تولید می شود و با نزدیک شدن به غروب آفتاب و زمان خواب، میزان آن افزایش پیدا می کند، در نیمه های شب به اوج خود می رسد و با نزدیک شدن به طلوع آفتاب و زمان بیداری، دوباره کاهش پیدا می کند.

بنابراین با توضیحاتی که داده شد، کاملا منطقی به نظر می رسد که انتظار داشته باشیم با مصرف مقدار بیشتری از ملاتونین، سریعتر به خواب خواهیم رفت. در حال حاضر ملاتونین در دوزهای 1، 3، 5 و حتی 10 میلی گرم در داروخانه ها موجود هستند. پس چرا طبق  نتایج مطالعات به طور میانگین 8 دقیقه به خواب ما اضافه می شود.

نقش ملاتونین در خواب

در انسان ها، که عموماً شب ها می خوابند، سطح ملاتونین بعد از غروب آفتاب افزایش می یابد. در جوندگان و مهره داران دیگری که زیست شبانه دارند و شبه ها فعال تر هستند نیز سطح ملاتونین در طی شب افزایش می یابد. بله درست است: بسته به نوع مهره داران، هورمون ملاتونین با دو الگوی رفتاری کاملا متضاد در ارتباط است.

برای نمونه، وقتی پژوهشگران به صورت مداوم سطح ملاتونین در موش ها را اندازه گیری کردند، متوجه ارتباط قوی بین سطوح بالای ملاتونین با میزان فعالیت بالای آن ها شدند. بنابراین می توان گفت هورمون ملاتونین علامتی برای رفتارهای شبانه روتین می فرستد. اگر شما فردی هستید که در طی روز فعالیت دارید، این علامت برای شما به معنی خوابیدن خواهد بود. برای موش و دیگر جوندگان  این علامت به معنای بیرون رفتن و پیدا کردن غذا خواهد بود. اگر شما با بی خوابی مزمن سر و کله می زنید، شاید روتین شبانه شما زل زدن به سقف و آرزوی خوابیدن باشد.

بنابراین اصلا جای تعجب ندارد که ملاتونین آرامبخش موثری برای شما نباشد. ملاتونین مانند ترکیبات آنتی هیستامین یا بنزودیازپین که اثرات آرام بخش دارند نیست. در حقیقت، نقش ملاتونین تطابق ساعت درونی بدن ما با نیازهای بیرونی ما، به خصوص رفتارها و نیازهایی که با چرخه روز و شب در ارتباط هستند، است. به دلیل شواهدی که بر تاثیر اندک ملاتونین وجود دارد، دستورالعمل های بالینی تجویز ملاتونین را برای بی خوابی مزمن توصیه نمی کنند.

استفاده از ملاتونین برای تغییر برنامه خواب

شاید شما هم جزو افرادی باشید که کاملا شب بیدار هستند. در چنین حالتی می توان از ملاتونین برای تغییر چرخه خواب استفاده کرد تا فرد بهتر بتواند با ساعات کاری یا برنامه تحصیلی خود هماهنگ شود.

در استفاده از ملاتونین به یاد داشته باشید که زمان بندی استفاده از آن باید به دقت و تحت نظر پزشک متخصص انتخاب شود. اگر زمان بندی استفاده نادرست باشد، مثلا خیلی زود یا خیلی دیر مصرف شود، می تواند منجر به بدتر شدن وضعیت فرد شود و بی خوابی وی را تشدید کند.