وسواس چیست؟ انواع وسواس های فکری و عملی
در این مقاله سعی می کنم پاسخ مشخص و علمی به سئوال وسواس (OCD) چیست؟ بدهم. اختلال وسواس فکری-عملی یا همان وسواس، یک اختلال روانشناختی است که در هر سنی ممکن است فرد به آن مبتلا شود. این اختلال زمانی رخ می دهد که شخص در چرخه ای از افکار و اعمال وسواسی گیر می افتد.
وسواسها (یا افکار وسواسی)؛ افکار، تصاویر و یا امیال ناخواسته و مزاحمی هستند که شدیدا فرد را مضطرب می کند و اعمال وسواسی (اجبارها)، رفتار هایی هستند که فرد با قصد رهایی از افکار وسواسی و یا کاهش اضطرابش، انجام می دهد.
بیشتر مردم در بخش هایی از زندگی خود برخی از افکار یا اعمال وسواسی را تجربه می کنند اما به این معنی نیست که همه ی ما تاحدی به اختلال OCD مبتلا هستیم. کسی که به اختلال وسواس مبتلاست چرخه وسواس و اجبارش آنقدر شدید است که وقت زیادی از او می گیرد و در انجام کارهای روزمره زندگی او مشکل ایجاد کند.
تعریف علمی اختلال OCD
وسواس فکری افکار، تصاویر و تکانه هایی هستند که مرتبا در ذهن فرد تکرار می شوند و به نظر می رسد خارج از کنترل فرد هستند و علی رغم میل او به ذهنش می آیند. مثل اینکه فرد مدام فکر می کند مبادا دستش آلوده باشد (فکر وسواسی) و برای کاهش نگرانی از آلوده بودن دستش آن را مدام می شوید (اجبار یا وسواس عملی)
در مکالمات روزمره به کرات از کلمه ی وسواس و وسواسی استفاده می شود. اما بیشتر به معنی “اهمیت دادن” به چیزی است. مثلا فردی که می گوید من روی کارم وسواس دارم یعنی کارم برایم اهمیت دارد و به این معنی نیست که OCD مبتلاست.
شما می توانید به شدت درگیر موسیقی مورد علاقه خود باشید اما باز هم به کارهای روزمره ی خود برسید و با دوستانتان شام بخورید، سر ساعت مشخصی برای خواب آماده شوید و صبح ها به موقع سرکار بروید. پس شما مبتلا به OCD نیستید.
حتی داشتن افکار آزار دهنده هم به معنی فکر وسواسی نیست. مثلا هرکسی ممکن است گاهی نگران بیمار شدن خودش یا عزیزانش باشد، اما این نگرانی لزوما نشانه های OCD نیستند.
چون شدت و مدت زمان درگیری با این افکار زیاد نیستند و زندگی عادی فرد را دچار اختلال نمی کند.
علایم وسواس فکری
به طور خلاصه می توانم بگویم برای آنکه فردی به وسواس فکری مبتلا باشد باید علایم زیر را داشته باشد:
- وجود افکار، تصویرها یا تکانه هایی که مدام در ذهن او تکرار شوند. مثلا این فکر که دستانم آلوده هستند. یا بیماری ایدز دارم. نکنه به فرزندم آسیب بزنم
- افکار یا تصاویر باید غیر منطقی باشند. مثلا فردی که به خاطر عبور از کنار یک سطل زباله نگران این است که مبادا به ایدز مبتلا شود. فکر غیر منطقی دارد. چون می داند ایدز فقط از طریق خون منتقل می شود و عبور از کنار سطل زباله نمی تواند باعث ابتلا به ایدز شود.
- شدت و میزان افکار زیاد باشد به طوری که روند زندگی او را مختل کند. مثلا اگر شما امروز برای عیادت فردی به بیمارستان رفته باشید و پس از برگشتن همه لباس های خود را ضدعفونی کنید لزوما به وسواس مبتلا نیستید اما اگر روزها پس از عیادت ذهن تان درگیر آن روز باشد و مراقبت های ویژه ای بکنید احتمالا به وسواس فکری مبتلا هستید.
شدت وسواس
شدت درگیری فرد درباره افکار یا اعمال وسواسی متفاوت است. اگر فردی ساعات زیادی از وقت خود را درگیر افکار یا اعمال وسواسی خود باشد دچار وسواس فکری شدید یا وسواس عملی شدید است. مثلا اگر حمام رفتن فردی بیش از 2 ساعت طول بکشد به وسواس شدید مبتلاست.
یا فردی که ساعات زیادی از روز درگیر افکار وسواسی اش است به طوری در کار و تحصیل او اختلال جدی ایجاد کرده است به وسواس فکری شدید مبتلاست. به عبارت دیگر ملاک وسواس فکری شدید میزان اختلالی است که وسواس در زندگی روزمره او ایجاد کرده است.
وسواس های فکری شایع
وسواس آلودگی و وسواس نجس و پاکی
- مایعات بدن (مثل: ادرار و مدفوع)
- میکروب/ بیماری (مثل: ایدز، سرطان و …)
- آلاینده های محیطی (مثل: امواج رادیویی)
نگرانی درباره از دست دادن کنترل خود
- ترس از آسیب زدن به خود و دیگران
- ترس از به ذهن آمدن تصاویر وحشتناک و خشن به ذهن
- ترس از توهین کردن و زدن حرف های رکیک در جمع
- ترس از دزدیدن اشیاء
نگرانی درباره آسیب زدن به دیگران
- ترس از مسئول بودن برای رخ دادن اتفاقات بد (مثلا نگرانی درباره اینکه مبادا کاری کند که ساختمان آتش بگیرد)
- ترس از آسیب زدن به کسی به دلیل بی احتیاطی (مثال: مبادا به دلیل آلودگی دست های من دستگیره خانه کثیف شده و باعث شود مادرم بیماری لاعلاج بگیرد)
وسواس های مرتبط با کمال گرایی
- وسواس تقارن (مثلا همه کتاب های داخل قفسه کتاب از نظر اندازه قرینه باشند)
- ناتوانی در تصمیم گیری برای نگه داشتن اشیاء یا نگه داشتن آنها
- ترس از گم کردن چیزی
وسواس جنسی
- افکار یا تصاویر جنسی ممنوع
- افکار یا تخیلات جنسی درمورد دیگران
- افکار یا تصاویر جنسی درباره کودکان یا نزدیکان
- افکار آزار دهنده درمورد رفتار خشونت آمیز جنسی با دیگران
وسواسی مذهبی
- نگرانی درمورد زیر سئوال بردن خدا یا توهین به مقدسات
- نگرانی بیش از حد درمورد درست و غلط بودن امور اخلاقی
وسواس های دیگر
- افکار بدبینانه در مورد خوش شانسی و یا بدشانسی اعداد و یا رنگ های خاص
وسواس علمی
وسواس عملی (یا همان اجبار) بخش دوم اختلال OCD است. .وسواس های عملی رفتارها یا افکاری هستند که فرد برای خنثی کردن افکار وسواسی و کاهش اضطراب خود انجام می دهد.
انجام وسواس های عملی زمان بر هستند و مانع انجام فعالیت های مهم و عادی فرد می شوند. البته انجام هر رفتار تکراری به معنی این نیست که فرد وسواس عملی دارد. مثلا، داشتن ساعات خواب منظم، انجام منظم اعمال دینی و یا داشتن زمان مشخص برای مطالعه نوعی رفتار های تکرار شونده هستند و معمولا کارکرد مثبتی دارند و به رشد فرد کمک می کند.
تفاوت دیگر وسواس عملی با سایر کارهای تکراری این است که در OCD فرد خود را مجبور به انجام اجبارها می داند و در صورت انجام ندادن آنها شدیدا مضطرب می شود.
وسواس های عملی رایج
وسواس شستشو
- شستن دست ها بیش از حد معمول و یا به روشی خاص (مثلا 10 بار شستن دست ها)
- بیش از حد طولانی بودن کارهایی مثل دوش گرفتن، مسواک زدن یا دستشویی رفتن (که یکی از دلایل طولانی بودن این کارها داشتن قواعد خاصی برای انجام آنهاست. مثلا حمام رفتن باید دقیقا طبق یک قاعده مشخص انجام شود).
- نظافت بیش از حد وسایل خانه و اشیاء دیگر
- انجام کار های دیگر به منظور جلوگیری از تماس با آلودگی (مثلا دست نزدن به دستگیره درها)
وسواس چک کردن
- چک کردن اینکه به دیگران آسیب نمی رسانید (مثلا چک کردن مداوم خاموش بودن اجاق گاز)
- چک کردن این که اتفاق بدی رخ نداده نباشد (مثلا زنگ زدن مداوم به عزیزان)
- چک کردن این که اشتباهی مرتکب نشده باشید (چک کردن چندین باره قفل درب)
- چک کردن شرایط جسمی خودتان (انجام مکرر و بیش از اندازه آزمایشات، مثلا آزمایش ایدز)
وسواس تکرار
- دوباره خوانی یا دوباره نویسی (مثلا 5 بار خواندن یک پاراگراف)
- تکرار فعالیت های روزمره (مثلا قبل از نشستن یک بار بلند شدن و نشستن)
- تکرار حرکات بدنی (مثال: ضربه زدن با انگشت، چشمک زدن، تکان دادن سر و ..)
اجبارهای ذهنی
- مرور ذهنی وقایع به منظور جلوگیری از آسیب (چند بار فکر کردن به یک اتفاق مشخص)
- دعا کردن برای جلوگیری از آسیب دیدن خود یا دیگران
- شمارش در حین انجام یک تکلیف تا رسیدن به یک شماره ی “خوب”، “درست” یا “امن” (مثلا شمردن قدم ها یا پله ها)
- “لغو کردن” یا “حذف کردن” (مثال: جایگزین کردن یک کلمه ی “بد” یا یک کلمه “خوب” برای از بین بردن اثر منفی آن)
اجبارهای دیگر
- سئوال پرسیدن مداوم برای اطمینان گیری (مثلا از دوست خود می پرسد مطمئنی لباسم به سطل آشغال نخورده؟)
- اجتناب از موقعیت هایی که ممکن است وسواس را راه اندازی کند (مثلا راه رفتن با فاصله زیاد از سطل آشغال)
روش های درمان وسواس
برای آشنایی با روش های درمان وسواس فکری و عملی پیشنهاد می کنم این دو مقاله را مطالعه کنید.
مراحل درمان قطعی وسواس فکر و عملی
10 شرط موفقیت درمان وسوس
خلاصه و جمع بندی
در این مقاله به طور خلاصه درباره اینکه وسواس چیست؟ و علایم وسواس فکری و عملی را مرور کردیم در مقالات بعدی درباره علل ابتلا به وسواس و روش های درمان آن صحبت خواهیم کرد.
در کلینیک وسواس می توانید به سایر مطالب و مقالات مربوط به وسواس دسترسی داشته باشید.
دوستان با بیشترین امتیاز در 2 هفته اخیر
بهرز
سلام من ۱۴ سالم بیشتر نیست و نسبت به خیلی از هم سن و سالان خودم آدم بهتر و پاک تری هستم اما بعضی اوقات حس میکنم یه کار بدی رو انجام دادم و همش تو فکرمه و اذیتم میکنه با اینکه تا حدودی یادمه که اون کار رو انجام ندادم و تقریبا اطمینان دارم یا به این فکر میکنم اگه یکی ازم بپرسه اون کار رو کردی یا نه باید چی بگم من تقریبا تمام وسواس هایی که شما اشاره کردین رو دارم و از هفت سالگی پیش دکتر رفتم و دارو میخورم اما این یه چند ماهی هست که به سراغم آمده لطفا اگه میتونید کمکم کنید
[…] انجام خواهید داد. علاوه بر احساس گناه و نگرانی دائمی، وسواس گناه میتواند به احساس شرم و اضطراب نیز منجر […]
سپاسگزارم، مطالب دسته بندی شده ی خیلی خوبی بود. هم از نظر مفهومی و هم عملیاتی غنی بود.
سلام
خواهر من نوعی وسواس داره که هر چیزی اضافه یا بیهوده باشه را باید حذف کنه
مثلا شیشه مربا مقداری ازش مصرف بشه باید بریزه توی یک شیشه کوچکتر تا ظرف همیشه پر باشه
یا
کاغذ یه مقدار نوشته باشه، میره با قیچی میبره تا قسمت نوشته شده را بندازه دور فقط سفید ها بمونه
اسم این وسواس چی هست ؟
سلام آقای دکتر همسرم و۴برادرانش وسواس داشتن زندگی برای من جهنم بود بالاخره از ترس اینکه مبادا مرابکشدباتهدیدطلاق داد الان فرزندارشدمن بشدت وسواسی شده و حاضر نیست داروبخوردوزندگیش درشرف ازهم پاشیدگی است تمام مواردی که درموردوسواس است خانوادگی دارندمن میخواهم سایت شمارا برای عروسم وپسرم بفرستم بلدنیستم پسرم حرف هیچکس راقبول نداردتازگی گفته اگرمتخصص بگوید گوش میدهم تمنادارم کمکم کنیدسایت شمارابرایش بفرستم .
درود بر شما
می تونید آدرس سایت رو براشون ارسال کنید
https://beheshtiyan.ir/
سلام خسته نباشید آیا من همیشه به خودم میگم زشتم و میرم جای آیینه وگریه میکنم وسواس فکری دارم واما همسرم وسواس فکری دارد اما خودش قبول نمیکنه و دکتر نمیره لطفا راه حلی بهم بگید خودم بتونم درمانش کنم.
سلام آقای دکتر خسته نباشید .
اختلالات وسواس فکری که ذهن رو آزار میده و فکر فرد و مختل میکنه. و هی مدام تو فکرشه
امکان داره تو زندگی روز مره رخ بده؟
با این که فرد کاملا مخالف اون افکاره.
تقریبا تمام موردای این لیست داشتم😑
اما خیلی اوقات با اینکه آرامش ذهنی ندارم سعی میکنم جلوشون بگیرم
مثلا هردفعه که از باشگاه برمیگردم چک میکنم وسیله ای جا نذاشته باشم اما بعضی اوقات با اینکه سه بار چک کردم ارامش ندارم
دیگه بعدا با خودم عهد کردم کلا یه بار چک کنم بعدش برم تو راه همش ذهنم درگیره اینه که جا گذاشتم یا نه ولی حداقلش اینه که وقتم تلف نمیکنم
خیلی روی موازی بودن وسایل روی میز و غیره حساسم مثلا حتما یه ضلع کتاب و اون گوشه نود درجش باید چسبیده باشن به میز و کاملا منطبق باشه
کلا ذهنم درگیرشون میشه مثل قفل کردن در و غیره اما بیشتر یه بار انجام نمیدم چون وقتم میگیره قبلن نمیتونستم اینکارو کنم و بالای بیست بار تو یه ساعت سر میزدم تا ببینم مشکلی نیست یا نه
سلام آقای دکتر من همیشه یک حس بد دارم همش حس میکنم گناه میکنم همش حس میکنم میمیرم
سلام اقای دکتر وقت بخیر
من وقتی یه وسایلی میخرم همش نگرانی های بیهوده دارم راجبشون. مثلا وقتی کتاب میخرم کتاب نباید هیچ خط و خش کوچیکی رو جلدش باشه و اگه ببینم اونجوریه تا چندین روز فکرم درگیر اون خط ریز روی کتاب میشه
ب نظرتون من وسواس دارم یا عادیه؟
منم اینطوریم و به شدت آزارم میده و انگار که اگه تکرار نکنم عذاب وجدان میگیرم ، همین الان هم متنی که نوشتم رو قسمتیش رو پاک کردم و دوباره نوشتم باید به دانشگاه مراجعه کنم چون وقتم تلف میشه خیلییی😪
سلام آقای دکترخواهرم وسواس فکری عملی داره که با مطالبی که نوشته بودید فرق میکنه مثلا اون از یه مسیر می خواد حرکت کنه چنذین بار میره ومیاد یا مثلا وقتی می خواد بشینه چندین بار بلند میشه واینکاروتکرار میکنه گاهی اوقات حتی چند ساعت هم درگیر این مشکل میشه یه مدتی کنترلش میکنه ولی دوباره بدتر میشه لطفا یه راه حل خوب بدید برای این مشکل واینکه این اصلا وسواس هست یانه.
سلام اقای دکتر من افکار تو ذهنم تکرار میشه مثلا هر کاری که باعث موفقیتم میشه تو ذهنم تکرار میشه که تو نمیتونی یا نمیشه نمیدونم من با اینکه مشکل اضطراب اجتماعی دارم ایا این افکار من خودگویای منفیه یا وسواس و سردرگمم که از دوره اعتماد بنفس استفاده کنم یا وسواس
درود بر شما
لطفا فرم مناسب بودن دوره رو تکمیل کنید.
سلام اقای دکتر من ابنجوریم که هرچه که باعث موفقیتم میشه تو ذهنم میگه نمیشه مثلا میگم فلان دوره رو میرم باعث میشه مشکلم حل بشه ذهنم میگه نمیشه یا مثلا تو اون دوره دمبال یه چیزی میگردم که با اطلاعاتی که از جاهای دیگه بدست اورد در تناقض باشه بعد بخودم میگم دیدی این دور یا این کتاب بدرد نمیخوره و این اتفاق باعث میشه انگیزم از بین بره و یه مقدار ذهنم بره تو حاشیه و باخیال راحت یه کارویو انجام نتونم بدم نمیدونم اقای دکتر به این میتونم بگم وسواس یا من خودم زیاد بزرگش میگم و با توجه به اینکه مشکل اعتماد بنفس هم دارم کدوم دوره برای من در اولویته
سلام من چند مدت وسواس مذهبی پیدا کردم انگار یکی تو ذهنم خدا پیغمبر فحش میده بخاطر همین نگرانم نکنه اتفاق برام بی افته همش احساس بدی دارم احساس میکنم برادرم میخواد بمیره مثلا میگم فعلان کار نکنم برا اتفاق می افتد
سلام آقای دکتر بهشتیان،من 24سالمه و یک برادر11ساله دارم،من از 13سالگی دچار وسواس فکری شدم،تقریبا از13تا16سالگی شامل تکرار توهین به مقدسات توی ذهنم بود و من هم دائم سعی میکردم این افکار سراغم نیان،به طوری که انقدر انرژی از من میگرفت که نصف روز خواب بودم،از16سالگی به بعد شکل این وسواسی به تکرار تصاویر جنسی ممنوعه تغییر کرد و خیلی ازش رنج میبردم،چندسال بعد،با خود درمانی هایی که انجام دادم و با مواجه شدن با اون محدودیت ها و چهارچوب هایی که برای ذهنم درست کرده بودم و شکوندن اون مرزها،کمی ذهنم آروم گرفت،هرچند این بیماری تاثیر کامل خودش رو،روی زندگیم گذاشت،از مشکلاتی مثل عدم تمرکز،از دست رفتن اعتماد به نفس،از دست رفتن فرصت های زندگیم علی رغم استعدادهایی که داشتم.ولی به هر حال من یک جورایی زهرش رو گرفتم و با این جمله که:((ترس از رنج،از خود رنج دردناکتره))با این وسواسیام مواجه شدم، بخاطر اینکه پیش روانشناس رفتن رو برای خودم خوب نمیدونستم هیچوقت به روانشناس یا روانپزشک مراجعه نکردم ،البته اینکه تقریبا در دوران دانشگاه،به مدت سه یا چهارسال این بیماری خیلی کمرنگ شده بود،بی تاثیر در عدم مراجعه من به روانشناس نبود.ولی چیزی که الان آزارم میده شرطی شدن ذهن منه،یعنی فکر کردن به اون تصاویر یا وسواسیا آزارم نمیده، برعکس اون دورانی که مقابله برای رد نشدن از خط قرمز های فکری آزارم میداد،چیزی که آزارم میده اینه که ذهنم شرطی شده و در موقعیت های حساس باید با فکر کردن به اون تصاویر خودمو آروم کنم.چجوری بهتون بگم،باطن فکر اذیتم نمیکنه،اینکه اصلا چرا باید اون افکار بیان تو ذهنم و عدم تمرکز ازارم میده.احساس میکنم ذهن من به تله افتاده،چجوری ذهنمو نجات بدم؟می ترسم تا آخر عمرم رها نشم از این بیماری
سلام من چند مدت وسواس مذهبی پیدا کردم انگار یکی تو ذهنم خدا پیغمبر فحش میده بخاطر همین نگرانم نکنه اتفاق برام بی افته همش احساس بدی دارم احساس میکنم برادرم میخواد بمیره مثلا میگم فعلان کار نکنم برا اتفاق می افتد
سلام من چند وقته حس بی قراری دارم همش احساس میکنم میخواد اتفاقی برای من بی افتد وسواس فکری دارم همش احساس میکنم بردارم میخواهد بمیرد مثلا میگم فعلان کار نکنم اتفاقی برایم می افتد
سلام. من یه وسواس فکری دارم که مدام به بدن خودم فکر میکنم که من چطوریم . فک میکنم روحم از بدنم داره جدا میشه. یا پاها مال من نیست. دکتر رفتم قرص سیتالوپرام داده. به نظر شما خوب میشم من؟ خیلی اذیت میشم. مخصوصا زمانی که ماشین سوار میشم
درود بر شما دوست عزیز بله امکان درمان وسواس های فکری وجود داره. دوره درمان وسواس در سایت می تونه بهتون کمک کنه
سلام آقای دکتر، امیدوارم جواب بدید.
من چندین سال هستش که باید تقریبا تمام کارهایی که انجام میدم عدد زوج باشه، در ضمن با پیاده روها و سایه ها و هر چیز دیگه ای مشکل دارم و اگر یکی از پاهام در رنگی قرار بگیره یا سایه ای قرار بگیره که دیگری قرار نگرفته، شدیداً فکرم رو مشغول میکنه و احساس سنگینی بهم میده و مجبورم میکنه که پای دیگم رو هم توی سایه یا همون رنگ بذارم. همین باعث شده دائما سرم پایین باشه و از طرفی توی خونه هم با سرامیک و فرش مشکل داشته باشم. میخواستم بدونم آیا این وضعیت خیلی عجیبه و من نیاز به مشاوره دارم یا خیر.
درود بر شما
مشکلتون نیاز به بررسی بیشتر داره، می تونید به روانشناس مراجعه کنید، راهنمایی تون می کنند
دوست عزیز این ک چیزی نیس من وقتی تایپ میکنم چشمم به جفت دستو پاهامه کلا اینجوریم خیلی دارم اذیت میشم
سلام آیا می شود با شخصی که وسواس فکری دارد ازدواج کرد ؟ وآیا وسواس فکری قابل درمان است؟…… وآیا فرد دچار وسواس فکری پرخاشگری می‌کند؟…..خواهش میکنم یکم درمورد این بیماری توضیح بدین…….