همه چیز درباره داروی بیش فعالی (ADHD)

داروی ADHD، علائم اختلال کمبودِ توجه/بیش فعالی (ADHD) مانند بیش فعالی و تکانشگری را درمان می کند. . در ادامه این مطلب از دپارتمان کودک و نوجوان مجله سلامت دکتر بهشتیان با این دارو بیشتر آشنا خواهید شد.

این داروها با افزایش سطح مواد شیمیایی (انتقال دهنده های عصبی) در مغز فرد ایفای نقش می کنند. ممکن است یافتن داروی ADHD  مناسب برای شما تاحدودی وقت گیر باشد، اما وقتی این کار را انجام دادید، متوجه علائم بهبودی موثر بیماری خواهید شد

داروی ADHD چیست؟

داروهای ADHD همچون عینک که به فرد کمک می کند تا دید چشمان خود را متمرکز کند، به افراد مبتلا به ADHD نیز کمک می کنند تا افکار خود را متمرکز کنند بدین ترتیب که به بیماران کمک می کنند تا پرت اندیشی را نادیده گرفته و بر رفتار خود کنترل و تمرکز داشته باشند. این داروها ADHD  را درمان نمی کنند اما می توانند در کاهش علائم ADHD در فرد و درنتیجه عملکرد بهتر وی نقش موثری را ایفا کنند.

سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA)، انواع مختلفی از داروها را برای درمان ADHD تایید کرده است. بسیاری از این داروها حتی می توانند ADHD را در کودکان زیر ۶ سال نیز درمان کنند.

ADHD چیست؟

اختلال کمبود توجه/بیش فعالی (ADHD) یک اختلال رشد عصبی بسیار شایع است. کودکان مبتلا به این اختلال ممکن است بیش از حد فعال باشند و با رفتارهای تکانشی نیز مشکل داشته باشند. همچنین ممکن است توجه، پیروی از دستورالعمل ها و انجام وظایف روزمره نیز برای آنان دشوار باشد.

هنگامی که علائم ADHD در دوران کودکی رخ می دهد، اغلب تا بزرگسالی نیز ادامه می یابد. یک مطالعه نشان داده است که علائم ADHD در ۹۰٪ موارد تا بزرگسالی منتقل می شوند. علاوه بر این، برخی از بزرگسالان مبتلا به ADHD  هرگز تابحال تشخیص داده نشده اند.

بزرگسالان مبتلا به ADHD ممکن است در پیروی از دستورالعمل ها، بخاطر سپردن اطلاعات، تمرکز یا انجام وظایف دچار مشکل شوند. علائم بیماری ممکن است در بزرگسالان متفاوت از کودکان به نظر برسد. به عنوان مثال، بیش فعالی در کودکان ممکن است تحت عنوان بی قراری شدید در بزرگسالان نمود یابد.

مطلب پیشنهادی: باید و نباید های تربیت کودکان بیش فعال

 داروی بیش فعالی چکار می کند؟

داروهای ADHD بسته به نوع شان به شیوه های مختلفی در فرد ایفای نقش می کنند، اما تمام داروهای ADHD با افزایش سطح مواد شیمیایی مهم (انتقال‌دهنده‌های عصبی) در مغز کار می‌کنند. این انتقال دهنده های عصبی شامل دوپامین و نوراپی نفرین می شوند، افزایش میزان این انتقال دهنده های عصبی به بهبود علائم ADHD از طریق:

• افزایش محدوده توجه
• کاهش بیش فعالی
• کنترل رفتارهای تکانشی
• مدیریت نارسایی های اجرایی

کمک می کنند.

داروهای ADHD روی هر فرد تأثیر متفاوتی دارد. چیزی که برای یک فرد موثر است ممکن است برای شما یا فرزندتان موثر نباشد، همچنین اولین دارویی که شما یا فرزندتان برای ADHD امتحان می کنید نیز ممکن است موثر نباشد، یا ممکن است عوارض جانبی آزاردهنده ای داشته باشد یا حتی برعکس ممکن است داروی مناسبی دراختیار داشته باشید اما به دوز بالاتری از آن نیاز داشته باشید.

روانپزشک خود را در جریان مصرف تمام داروهای با نسخه یا بدون نسخه ای که خود یا فرزندتان استفاده می کنید، همچنین، در صورت مصرف نوشیدنی های کافئین دار یا مصرف مکمل ها (و مقدار آن در روز) قرار دهید. ترکیب برخی از داروها می تواند اثرات مضری برای بدن داشته باشد.

ممکن است نیاز باشد که روانپزشک تان داروها و دوزهای متفاوتی را امتحان کند تا بفهمد چه چیزی برای شما یا فرزندتان مفید است.  همچنین روانپزشک، شما یا فرزندتان را معاینه می‌کند و میزان دوز داروی معین را برای یافتن تعادل مناسب بین فواید و عوارض جانبی تجویز می‌کند.

هنگامی که به دارو و میزان دوز مناسب آن دسترسی پیدا کردید، آنگاه متوجه خواهید شد که داروهای ADHD به بهبود علائم مرتبط با بیش فعالی، محدوده توجه و رفتارهای تکانشی کمک می کنند.

انواع مختلف داروی بیش فعالی کدامند؟

داروهای ADHD شامل محرک ها و غیر محرک ها می شوند. روانپزشکان اغلب داروهای ضد افسردگی را نیز برای اینگونه بیماران تجویز می کنند.

محرک ها

محرک ها رایج ترین نوع داروهای تجویزی هستند که روانپزشکان از آنها برای درمان ADHD استفاده می کنند. محرک ها، برخلاف نام شان با افزایش تحریک بدن فرد ایفای نقش نمی کنند،بلکه با افزایش سطح برخی مواد شیمیایی (انتقال دهنده های عصبی) در مغز به نام دوپامین و نوراپی نفرین موثر واقع می شوند. این انتقال دهنده های عصبی نقش مهمی در توانایی شما برای جلب توجه، تفکر و با انگیزه ماندن دارند. مطالعات نشان داده اند که تقریباً ۸۰ درصد کودکان مبتلا به ADHD پس از مصرف داروی محرک و میزان دوز مناسب علائم کمتری دارند.

محرک ها به عنوان مواد کنترل شده در نظر گرفته می شوند، به این معنی که آنها پتانسیل استفاده نادرست یا بُروز اختلالات ناشی از مصرف مواد را دارند. با این حال، استفاده از داروهای محرک تحت نظر روانپزشک بی خطر است. پیش از تجویز داروی محرک، روانپزشک ممکن است برای اجتناب از عوارض ناشی از آریتمی قلبی ازپیش تشخیص داده نشده، تست نوار قلب (EKG) را برای بیمار توصیه کند.

دو نوع محرک دارویی وجود دارد:

آنی رهش (کوتاه اثر)

شما معمولاً این محرک ها را در صورت نیاز مصرف می کنید، آنها می توانند تا چهار ساعت تاثیر ماندگار داشته باشند. هنگامی که افراد مبتلا به ADHD از دوز محرک آنی رهش استفاده می‌کنند، چیزی را تجربه می کنند که اغلب به آن «جهش» یا «اثربرگشتی» می‌گویند که به طور معمول موجب کاهش شدید سطح انرژی و گاها گرسنگی شدید می شود. در این حالت برخی افراد گاهی دچار اُفت شدید خلق و خو یا افسردگی نیز می شوند.

مطلب پیشنهادی: ۵ باور غلط رایج درباره بیش فعالی

پیوسته رهش (متوسط اثر یا طولانی اثر)

شما معمولاً یک روز در میان از این محرک ها استفاده می کنید. برخی از آنها حدودا شش تا هشت ساعت ماندگار هستند، در حالی که برخی دیگر تا ۱۶ ساعت نیز تاثیر ماندگار دارند. داروهای ADHD با اثر طولانی تر ممکن است منجر به “فراز و نشیب”های کمتری در طول روز شوند و نیاز به افزایش یا کاهش دوز در مدرسه یا در حین کار داشته باشند.

بسیاری از افراد یک داروی پیوسته رهش قابل مصرف در تایم صبح را با یک دوز آنی رهش قابل مصرف از ظهر تا غروب، ترکیب می کنند. افزودن این دوز اضافی می تواند به پوشش دهی ماندگاری اثر تایم ظهر تا عصر بعد از کمرنگ شدن اثر دوز اولیه کمک کند.

بیشتر محرک ها در یکی از این دو دسته دارویی قرار می گیرند: متیل فنیدیت ها یا آمفتامین ها. در مبحث طبقه بندی دارویی، داروها را بر اساس شباهت هایشان، مانند ترکیبات فعال یا کاربرد مجاز، با یکدیگر گروه بندی می کنند.

غیر محرک ها

داروهای غیر محرک داروهای تجویزی هستند، اما مانند محرک ها حاوی مواد کنترل شده نیستند. این بدان معناست که این احتمال کمتر وجود دارد که به طور نادرست از آنها استفاده کنید یا به آنها وابسته شوید. آنها با افزایش سطح نوراپی نفرین در مغز فرد ایفای نقش می کنند.

داروهای غیر محرک برای درمان ADHD، نسبت به داروهای محرک نیاز به زمان بیشتری برای شروع مکانیسم اثر خود دارند. ممکن است پس از گذشت سه تا چهار هفته استفاده منظم این گونه داروها، تاثیر قطعی شان را حتی احساس نکنید. با این حال، این داروها همچنین می توانند به شما در بهبود توجه، تمرکز و تکانشگری کمک کنند و تا ۲۴ ساعت پس از مصرف نیز ماندگاری اثر داشته باشند.

روانپزشک ممکن است بنا به دلایل مختلفی یک داروی غیرمحرک را برایتان تجویز کند، از جمله:

• محرک ها موثر نباشند
• عوارض جانبی غیرقابل تحملی از محرک ها تجربه کرده باشید
• به منظور افزایش اثربخشی آنرا با یک داروی محرک ترکیب می کنند

در حال حاضر داروهای غیرمحرک زیادی برای درمان ADHD موجود نیست. این داروها عمدتاً مهارکننده های بازجذب نوراپی نفرین یا آگونیست های آلفا-۲ آدرنرژیک هستند.

داروهای ضد افسردگی

 FDA به طور خاص داروهای ضد افسردگی را برای درمان ADHD تایید نکرده است. با این حال، روانپزشکان گاهی آنها را به تنهایی یا همراه با یک  محرک دیگر برای درمان ADHD تجویز می کنند. روانپزشکان معمولا داروهای ضد افسردگی را برای ADHD  روی سطوح دوپامین و نوراپی نفرین در مغز بیمار تجویز می کنند. رایج ترین کلاس های دارویی، مهارکننده های بازجذب نوراپی نفرین-دوپامین و سه حلقه ای ها هستند.

داروهای ضدافسردگی تحت عنوان مهارکننده های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs)، که فقط روی سطوح سروتونین در مغز فرد ایفای نقش می کنند، برای درمان علائم اصلی ADHD موثر نیستند؛ اما در صورت داشتن یک بیماری روانی مانند افسردگی یا اختلال اضطراب، می توانند در ترکیب با محرک ها مثمرثمر واقع شوند.

مطلب پیشنهادی: درمان بیش فعالی (ADHD) با گوش دادن به موسیقی

رایج ترین داروهای داروی بیش فعالی کدامند؟

 محرک ها

جدول زیر حاوی اسامی داروهای ADHD تایید شده توسط FDA است. نمودار نوع، کلاس، نام ژنریک، نام تجاری و مدت زمان مکانیسم اثر هر داروی محرک ADHD را نشان می دهد.

غیر محرک ها

نمودار زیر کلاس، نام ژنریک، نام تجاری و مدت زمان مکانیسم اثر هر یک از داروهای ADHD غیر محرک تایید شده توسط FDA را نشان می دهد.

داروهای ضد افسردگی

نمودار زیر کلاس، نام ژنریک، نام تجاری و مدت زمان مکانیسم اثر برخی داروهای ضد افسردگی را نشان می دهد که ممکن است به درمان ADHD کمک کند.

عوارض جانبی داروی بیش فعالی چیست؟

عوارض جانبی در همان ابتدای درمان با داروهای ADHD ممکن است رخ دهد. این عوارض معمولاً خفیف هستند و ماندگار نیستند، آنها ممکن است پس از گذشت چند هفته از شروع درمان برطرف شوند زیرا بدن به مرور زمان با دارو سازگار می شود. به ندرت، آنها می توانند شدیدتر یا طولانی تر شوند. شایع ترین عوارض جانبی داروهای ADHD عبارتند از:

کاهش اشتها. حدود ۸۰ درصد از افرادی که داروهای محرک مصرف می کنند، تحت تاثیر عارضه کاهش اشتها قرار می گیرند.

کاهش وزن. با مصرف داروها بعد از صرف غذا یا افزودن شیک های پروتئینی یا میان وعده ها به رژیم غذایی خود، می توانید از بروز هرگونه کاهش وزن ناخواسته اجتناب کنید.

اختلال خواب. ممکن است مدت زمان خوابیدن تان طولانی تر شود. به طور کلی، ممکن است کیفیت خواب تان کمتر شود. مصرف داروها در طول روز، به ویژه داروهای پیوسته رهش، می تواند به کاهش این عارضه جانبی کمک کند.

سایر عوارض جانبی داروهای ADHD ممکن است شامل موارد زیر باشد:

اثر برگشتی. یک دوره خستگی کوتاه مدت، افزایش فعالیت یا خلق و خوی بد به گونه ای که انگار اثر دارو ازبین رفته باشد.

اضطراب. بروز اضطراب و افسردگی جدید یا شدیدتر.

تیک های عصبی. بروز حرکات یا صداهای ناگهانی و تکراری مانند پلک زدن چشم یا خِرخِر کردن گلو. داروهای ADHD موجب بروز تیک نمی شوند، اما پس از مصرف دارو ممکن است بیشتر به چشم بیایند.

تاخیر رشد جزئی. برخی از کودکان و نوجوانانی که از داروهای محرک استفاده می کنند، کاهش رشد را تجربه می کنند، اما این عارضه گذرا بر رشد نهایی قد آنان تأثیر نمی گذارد.

ناراحتی معده. این عارضه می تواند شامل حالت تهوع و استفراغ باشد.

تغییرات در فشار خون و ضربان قلب. فشار خون بسته به نوع دارو ممکن است بالا یا پایین برود. داروهای محرک نیز می توانند ضربان قلب شما را اندکی افزایش دهند. این افزایش معمولا جزئی است و خطرناک نیست، اما اگر شما یا فرزندتان سابقه عارضه قلبی دارید، حتما باید به روانپزشک خود اطلاع دهید.

عوارض جانبی که پس از گذشت چند هفته از شروع درمان از بین نمی روند ممکن است با موارد زیر از بین بروند:

• تغییر دوز یا برنامه دارو
• تغییر به فرمولاسیون پیوسته رهش
• استفاده از یک داروی محرک متفاوت
• مصرف یک داروی غیر محرک

آیا برای کنترل ADHD نیاز به مصرف داروی بیش فعالی دارم یا می توانم بدون دارو نیز آن را کنترل کنم؟

داروها اولین خط درمان ADHD هستند. مطالعات نشان داده اند که آنها برای حدود ۸۰ درصد از کودکان مبتلا به این بیماری موثر واقع می شوند. اما ممکن است نگران عوارض جانبی دارو باشید یا بخواهید به دلیل دیگری از مصرف آن خودداری کنید.

برای بسیاری از افراد رفتار درمانی گزینه مناسبی است. رفتار درمانی رفتارهای مثبت را به فرد آموزش می دهد و آنها را تقویت می کند و رفتارهای منفی و ناخواسته را کاهش می دهد.

آکادمی اطفال آمریکا(AAP)، برای کودکان زیر ۶ سال،آموزش والدین برای مدیریت رفتار را توصیه می کند که به والدین استراتژی ها و مهارت هایی را برای کمک به کودک در این راستا آموزش می دهد.

بعد از ۶ سالگی، AAP  داروهای ADHD را همراه با رفتار درمانی توصیه می کند. این ممکن است ادامه ی همان مقوله آموزش والدین در زمینه مدیریت رفتار برای کودکان ۶ تا ۱۲ ساله و سایر انواع رفتار درمانی برای کودکان ۱۲ سال به بالا باشد.

علاوه بر این، مدارس می توانند نقش مهمی در برنامه درمانی فرزند شما داشته باشند. AAP همچنین توصیه می کند که مداخلات رفتاری را به کلاس درس فرزندتان اضافه کنید. برنامه فرزند شما باید شامل نظارت دقیق بر رفتار فرزند شما و انجام دستورالعمل های لازم در طول مسیر باشد.

من یا فرزندم برای چه مدت باید داروی داروی بیش فعالی مصرف کنیم؟

اختلال کمبود توجه/بیش فعالی یک بیماری مادام العمر است که هیچ درمانی برای آن وجود ندارد. درمان این بیماری مانند مصرف آنتی بیوتیک برای درمان عفونت باکتریایی نیست. برای کنترل علائم خود باید به مصرف داروهای ADHD ادامه دهید.

علاوه بر این، بالغ بر ۵۰٪ کودکان مبتلا به ADHD همچنان این علائم را تا دوره بزرگسالی تجربه می کنند. اگر دارویی پیدا کرده اید که به شما در کنترل علائم بیماری کمک می کند، ادامه مصرف آن در طول زندگی می تواند مثمرثمر باشد.

در صورتی که درباره فرزند خود نیاز به مشاوره با روانشناس کودک داشتید می توانید از متخصصین بنیاد علمی پژوهشی دکتر بهشتیان کمک بگیرید.