آیا هیپنوتیزم از نظر علمی واقعیت دارد؟

وقتی کلمه هیپنوتیزم را می شنوید چه چیزی به ذهن شما می رسد؟ باورهای زیادی درباره هیپنوتیزم وجود دارد که بیشتر توسط فیلم های تخیلی، داستان ها و افراد غیر متخصص رواج پیدا کرده اند. اما آیا هیپنوتیزم واقعیت دارد؟ آیا اثربخش است؟

تنها روش اثبات مؤثر بودن یک روش درمانی، انجام تحقیقات علمی است. در این مطلب می خواهم شما را با برخی از تحقیقات انجام شده در حوزه هیپنوتیزم آشنا کنم تا ببینیم آیا واقعاً هیپنوتیزم اثربخش است؟ تحقیقات در حوزه هیپنوتیزم بسیار زیاد است مثلاً در یکی از سایت های علمی به نام Google Scholar که در آن مقالات و مطالب علمی منتشر می شود حدود 287000 لینک در حوزه هیپنوتیزم وجود دارد. در این مطلب به چند نمونه از آن ها اشاره می کنم.

در کشور ما تحقیقات در زمینه هیپنوتیزم درمانی محدود است. در سال 1382 موضوع پایان نامه کارشناسی ارشد من «هیپنوتیزم درمانی اضطراب سخنرانی» بود. وقتی به بررسی تحقیقات انجام شده در این حوزه در داخل کشور پرداختم متوجه شدم که متأسفانه هیچ تحقیقی در این حوزه انجام نشده است و پژوهش من اولین پژوهش در زمینه هیپنوتیزم درمانی اختلالات روانشناختی است. در بررسی های خود تنها به چند تحقیق در زمینه کاهش درد و سایر کاربردهای پزشکی هیپنوتیزم برخوردم.

قبل از توضیح تحقیقات به 3 نکته اشاره می کنم:

1. معمولاً برای درمان مشکلات و اختلالات روانشناسی از هیپنوتیزم به تنهایی استفاده نمی شود بلکه همراه با یک روش درمانی دیگر مورد استفاده قرار می گیرد؛ از جمله ترکیب هیپنوتیزم درمانی و درمان شناختی رفتاری یا ترکیب هیپنوتیزم و روانکاوی (هیپنوآنالیز).
2. یکی از پرکاربردترین روش های درمانی در روانشناسی، درمان شناختی رفتاری (CBT) است. این روش درمانی در حال حاضر پرکاربردترین و یکی از معتبرترین روش های درمانی در روانشناسی بالینی است که تحقیقات گسترده ای در زمینه اثربخشی آن انجام شده است.
3. بسیار مهم است که هیپنوتیزم توسط روانشناس یا روانپزشک که دوره های هیپنوتیزم درمانی را گذرانده اجرا شود. همانطور که ذکر شد هیپنوتیزم همراه با یک روش استاندارد روان درمانی به کار می رود که فقط از عهده روانشناس، مشاور و روانپزشکی که در هر دو زمینه آموزش های لازم را دیده باشد بر می آید. اگر چه متأسفانه در حال حاضر فضای اینترنت پر از سایت ها و تبلیغات هیپنوتیزم درمانی است که توسط غیر متخصصین اداره میشود.

 هیپنوتیزم و درمان اضطراب سخنرانی

تحقیقات نشان می دهد استفاده از هیپنوتیزم همراه با روش های درمانی استاندارد، اضطراب سخنرانی را سریع تر درمان می کند. مثلاً تحقیق اسکوئنربرگر(Schoenberger) و همکارانش که در سال 1997 انجام شد، نشان می دهد که میزان اضطراب سخنرانی افرادی که تحت درمان ترکیب هیپنوتیزم وCBT  بوده اند بیش از افرادی که فقط تحت درمان CBT بوده اند کاهش پیدا کرده است.

من هم در پژوهش خود با عنون هیپنوتراپی اختلال هراس اجتماعی (همان کمرویی) به این نتیجه رسیدم که هیپنوتیزم می تواند باعث بهبود موثر اضطراب سخنرانی و کمرویی شود.

هیپنوتیزم و کاهش وزن

در درمان کاهش وزن هم نتیجه مشابه اضطراب سخنرانی به دست آمده است. یعنی افرادی که تحت درمان هیپنوتیزم و CBT  بوده اند نسبت به کسانی که فقط تحت درمانCBT  بوده اند حدود 2 برابر وزن بیشتری کم کرده اند.

آلیسون (Allison) و همکارش در تحقیقی به بررسی 6 تحقیق انجام شده در زمینه اثر هیپنوتیزم بر کاهش وزن پرداختند. نتیجه بررسی آن ها این بود که افزودن هیپنوتیزم به درمان شناختی رفتاری، در کاهش وزن مؤثرتر است. از جمله آنکه پس از 4 تا 6 ماه افرادی که درمان شناختی رفتاری همراه با هیپنوتیزم دریافت کرده بودند حدود 10 کیلو وزن کم کرده بودند اما افرادی که فقط درمان CBT دریافت کرده بودند حدود 5 کیلو وزن کم کرده بودند. افراد گروه اول تا 18 ماه وزن جدید خود را حفظ کردند اما گروه دوم کمی افزایش وزن پیدا کرده بودند.

هیپنوتیزم و کاهش درد

تحقیقات زیادی در زمینه کاربرد هیپنوتیزم برای کاهش درد انجام شده است و می توان گفت یکی از قدیمی ترین کاربردهای هیپنوتیزم، کاهش درد است. در یک بررسی ساده، من بیش از 10 تحقیق در حوزه استفاده از هیپنوتیزم در کاهش درد پیدا کردم.

دکتر آکاردی (Accardi) و همکارش در تحقیق خود به این نتیجه رسیدند که هیپنوتیزم در کاهش دردهای پس از عمل جراحی کودکان و بزرگسالان مؤثر است.

دکتر آلیسون (Alison) و همکارانش در تحقیق خود به بررسی 13 پژوهش درباره هیپنوتیزم و کاهش درد پرداختند. نتیجه همه این تحقیقات این بود که هیپنوتیزم در مقایسه با سایر روش های معمول کاهش درد مؤثرتر است.

گزارش ها و تحقیقات متعددی نیز در زمینه استفاده از هیپنوتیزم برای عمل جراحی یا زایمان ارائه شده است.

هیپنوتیزم و ترک سیگار

هیپنوتیزم در ترک سیگار هم مؤثر است. تیموتی کارمودی در تحقیقی که بر روی 286 فرد سیگاری انجام داد متوجه شد که 20 درصد افرادی که به کمک هیپنوتیزم درمان شده بودند ترک موفقی داشتند در صورتی که تنها 14 درصد افرادی که با درمان های متداول سیگار را ترک کرده بودند توانسته بودند موفق شوند.

هیپنوتیزم و درمان استرس و اضطراب

تحقیقات متعددی درباره کاربرد هیپنوتیزم در کاهش استرس و اضطراب انجام شده است. از جمله کوئلو (Coelho) در بررسی های خود نتیجه گرفت که هیپنوتیزم اثربخشی درمان شناختی رفتاری را در درمان اضطراب امتحان و اضطراب فوبیا (ترس های شدید) بیشتر می کند.

در تحقیق جالب دیگری مشخص شد که حتی هیپنوتیزم در بهبود سیستم ایمنی و کاهش احتمال ابتلا به بیماری مؤثر است.

خلاصه و جمع بندی

تحقیقاتی که در این مطلب ارائه کردم تنها چند نمونه از تحقیقات انجام شده در حوزه هیپنوتیزم است. خلاصه نتیجه تحقیقات انجام شده این است که هیپنوتیزم  مثل یک کاتالیزور می تواند روند درمان را تسریع کند.